Imajina ezazu
Milioi erdi ijitok sarraskia jasan zuten nazien eremuetan II. Mundu Gerran, ijitoen holokaustoan edo Porrjamosean, haiek esaten dioten bezala». «1944ko abuztuaren 2tik 3rako gauean, Auschwitzen, Hungariako 3.000 buhame inguru hil zituzten, gehienak emakumeak eta haurrak ziren». «1538an Lapurdin eta Nafarroa Beherean ijitoak kanporatzeko lehen legeak onartu ziren». «Ijitoen kontrako 200 lege baino gehiago, batzuk kalo hizkuntza erabiltzea debekatzen zuena bezain berriak, diktadura frankistan gaizkiletzat jotzen zelako».
Eta idazki osoan zehar jarrai genezake ijito herriak mendeetan zehar porrjamos eta jazarpen ugari jasan izana ukaezin egiten duten datu historikoak ematen, herri minorizatu eta zapaldu bihurtuz.
Datu horiek guztiak ezagutzen zenituen? Ba al dakizu ezer bere historiari buruz? Zer da herri nomada bat? Hizkuntza propiorik badute? Ezagutzen al duzu gure historia garaikidean garrantzitsua izan den ijitorik? Erantzuna, seguruenik, ezezkoa izango da, edo, agian, zerbait entzun izana irudituko zaizu, noizbait, ikasgelan, Historia ikasgaian.
Euskal Herrian Hungariako ijitoez gogoratzen garen egun bat bada, 1884ko otsailaren 2a, hain zuzen ere. Nabarmendu behar da Donostiako inauterietan ospatzen den jaia 1972ra arte ez zela gertatu, urte hartan lehenengo aldiz ospatu baitzen, Erakarpen eta Turismo Zentroa delakoaren eskutik.
Ongi irakurri duzu. Ekitaldi hori orduan ospetsu bihurtzen hasi zelako, eta, geroztik, gure kaleetan urtero konpartsak agertzen dira, gurdiak, zaldiak, hartz mozorroak eta belztutako aurpegiak dituzten kaldereroak agertzen zirenean.
Deigarria da: nekez ezagutzen dugu ijito herria, baina urtean behin mozorrotu egiten gara eta estereotipatu egiten ditugu. Eta, are deigarriagoa: inork ez du galdetzen zer iritzi duten ijitoek festa horri buruz. Ijito herriak zer esana izango du, bada, ezta? Beste bitxikeria bat: duela gutxi argitaratu den ijitoenganako pertzepzio eta jarrerei buruzko lehen barometroak erakusten du «euskal gizartea kontziente dela egiturazko antigitanismoaz», (Ikuspegiren txostena, Eusko Jaurlaritzaren Irekian argitaratua); baina, hara non antigitanismo ez da agertzen Euskaltzaindiaren hiztegian.
Gizarte gisa, zenbait jai aldatu eta egokitu egin ditugu urteetan zehar; horren adibide dira emakumeek danborradan edo alardean parte hartzea eta antzara biziaren ordez mekaniko bat izatea Lekeition. Eta gizarte gisa eragiten diguten gaiei buruz eztabaidatzeko eta eraldatzeko guneak ere ireki ditugu; horren adibide handiak daude genero indarkeriaren inguruan. Kontua ez da ijito-herria integratzea, baizik eta elkarrekin bizitzea eta elkarrekin hori egiteko modua aurkitzea.
Kaldereroez eta ijito herriaz hitz egin beharrean, parodia esterotipatu batez herri euskaldunari buruz hitz egingo bagenu… nola sentituko zinateke? Egizu ahalegina, imajina ezazu.