"Feminismoa modan egoteagatik hutsal bilakatzeko arriskua arrakastaz hiltzearen desabataila bat iruditzen zait"
Juana Aranguren Rica (Bilbo, 1952) kalera aterako da azaroaren 25ean, Indarkeria Matxistaren Aurkako Egunean, beste ehunka kiderekin batera, indarkeriarik gabeko bizitzak aldarrikatuko ditu emakumeentzat, bere bizitzako azken berrogei urteetan egin duen bezala.
(Argazkia: Joseba Parron) Abokatua da ofizioz, eta Plazandreok plataforma politikoan militatu du sortu zenetik. Gaur egun, nekaezin jarraitzen du hiriko mugimendu feministan.
Bilbokoa izanik, Donostian bizi zara eta hemen egin duzu zure ibilbide profesionala, ezta?
Bilbokoa naiz, baina Donostian ikasi nuen, Deustuko unibertsitatetik bota nindutelako. Nahiko kontu luzea da, baina funtsean, garai haietan ikasle borroka puri-purian zegoen, eta horretan nenbilelako, espediente akademiko bat ireki zidaten. Gainera, lehen mailako irakasgai bat suspenditu zidaten, eta bi gauzak elkartzean bota egin ninduten. Orduan, Donostian hasi behar izan nituen berriro ikasketak.
Gehienbat abokatutzan ibili naiz lanean, eta nire lan ildoa izan da emakumeen eskubideen defentsa, familiaren esparruan, zein penalean. Era berean, denboraldi batean prokuradore gisa lan egin nuen, eta hilabete batzuk Emakunden eman nituen aholkulari juridiko moduan.
Familia arloan dibortzioak, banaketak, izatezko bikoteak, seme-alabekin zerikusia duten gauzak, eta orokorrean, familiekin lotura duten gaiak jorratzen ditut. Duela gutxi arte ofizioko txandetan izena emanda nengoen, eta arlo horretan jorratzen nuen gehienbat esparru penala; batez ere, emakumeen aurkako indarkeria kasuak, hau da, indarkeria matxista kasuak.
Militantzia feminista ere garai antzekoan hasi zenuen?
Donostiako unibertsitatetik ere joan behar izan nuen, ez zidatelako fakultatean sartzen uzten, eta laugarren maila Valladoliden egin nuen. 1978an amaitu nuen, baina oso karrera malkartsua izan nuen. Azkenean, Donostian amaitu nituen ikasketak, eta hemen gelditu nintzen. Orduan hasi nintzen mugimendu feministan, 70eko hamarkadaren amaieran. Donostiako Emakumeen Asanbladan hasi nintzen, eta une batean zatiketa bat egon zen estatu mailan, mugimendu autonomoaren eta asanblearioaren artean; 1979an izan zen, Granadan. Donostian, bietan nenbilen ni, emakumeen asanbladan eta talde autonomoan. 25 bat urte nituen, eta pasio handiz bizi genuen militantzia.
Ane Rodriguez, Tabakalerako Kultur zuzendari ohia, eta Juana Aranguren, XVIII. Feministaldiaren aurkezpenean. (Argazkia: Irati Salsamendi)
Nola uztartzen dira zure jardun militantea eta profesionala?
Profesionalki beste gai batzuk ere jorratu izan ditut, baina aukeratu dudan bidea guztiz lotuta dago nire militantzia esperientziarekin. Hau da, egin dudan hautu politikoa lotuta dago nire jardun profesionalarekin. Esaterako, urte askoan emakumeen kasuak bakarrik eraman ditut abokatu gisa, eta horrek era eragina izan du nire ibilbide profesionalean.
Gaurko talde feminista askoren aldarrikapenei erreparatuta, ikusi dezakegu gaztea zinen garaiko aldarrikapen asko errepikatu egiten direla. Nola ikusten duzu hori?
Bai, errepikatu egiten dira, batez ere emakumeenganako indarkeriaren aurkako aldarrikapenak. Mugimenduaren borroka ildo nagusietako bat izan da, eta izaten jarraitzen du, azken finean, patriarkatuaren tresna bat delako, eta oraindik ez dugulako horrekin amaitu.
Beste hainbat gairekin, aldiz, aurrerapausoak eman ditugula uste dut, esaterako, antisorgailuen erabilpenean, eta abortuaren aldeko borrokan. Hala ere, kontuan hartu behar dugu historiaren izaera nolakoa den.
2013an berriro azaldu zen abortuaren penalizazioaren mamua, eta horrek erakusten digu erne egon behar garela. Batzuetan, ez dira lorpenak egiten etengabe, eta ezin gara fidatu. Lorpenak egin arren, atzera egiteko arriskua existitzen da, ikusi besterik ez dago VOXen ofentsiba, zenbat pertsonak eman dieten botoa; hori, niretzat, atzerapauso bat da.
Eta aldarrikapen berak errepikatzen direla ikusteak, frustrazioa eragiten dizu?
Ez, frustrazioa ez. Nik uste dut feminismoak asko aurreratu duela, eta ez bakarrik aurrerapen legaletan, baita jendearen sentsibilizazioan ere. Feminismoan gabiltzanak madarikatu batzuk ginen, eta, orain, feminista izatea ondo ikusita dago. Orain feminismoa modan dago, komatxo artean.
Arrisku gisa ikusten duzu feminismoa modan egotea?
Durangoko jardunaldietan asko hitz egin genuen horri buruz, hau da, batzuek planteatzen zuten feminismoa modan egoteak hutsal bilakatzeko arriskua dakarrela. Bada, bai, mehatxu bat da, baina nolabait esateko, arrakastaz hiltzearen desabantaila bat dela iruditzen zait.
Plazandreok plataforma politikoko kidea zara. Noiz sortu zen?
Esango nuke 1993an hasi ginela ideia lantzen, eta 1995an hauteskundeetara aurkeztu ginen lehen aldiz. Guk ez genuen alderdi politiko bat izan nahi, plataforma politiko gisa definitzen dugu geure burua. Hala ere, funtzionatu ahal izateko, egitura bat sortu behar da, eta modu formalean gu gara elkartea eta alderdia. Koalizio edo plataforma elektoral gisa aurkeztu ahal izateko sinadura kopuru oso altua aurkeztu behar duzu oso denbora laburrean, eta guri hori ezinezkoa zitzaigun, aparatu logistiko indartsua behar delako. Orduan, alderdi gisa erregistratu behar izan ginen, hauteskundeetara aurkeztu ahal izateko.
Zergatik sortu zenuten alderdi feminista munizipalista bat? Zergatik egin zenuten erakundeetara sartzeko apustua?
Esan daiteke gure ezaugarri nagusia zela aldarrikatzea feministok ez genuela alderdi politikoengan konfiantza izan behar, eta feminista gisa esparru horietan parte hartu behar genuela. Ikusten genuen erakundeak maskulinoak zirela, horien elite politikoak ere maskulinoak zirelako. Ikusten genuen feministok erakundeetan egon behar genuela, hor erabakitzen direlako gure bizitzen inguruko erabaki guztiak. Feminista gisa horietan egotea garrantzitsua iruditzen zitzaigun, baina, ez dugu lortu [barrez].
Alderdi askotan, aldiz, feminismoa modu nahiko transbertsalean txertatu dutela dirudi. Hala da?
Juana Aranguren, Plazandreok-en hauteskunde kanpaina bateko mitin batean, 2011n. (Argazkia: Plazandreok)
Nik uste dut Donostian gure hautagaitza aurkeztu izanak eragina izan zuela gainerako alderdi guztietan, esaterako, zerrendaburu gisa emakumeak jartzen hasi ziren, eta gai feministak euren agenda politikoetan sartu zituzten. Plazandreok-ek ez zuen zinegotzirik lortu, baina beste alderdiengan asko eragin genuela uste dut. Mugimendu feministak berak ere lortu du feminismoa alderdi askoren gai garrantzitsuen artean sartzea. Behintzat, alderdiek hori diote, benetan egiten duten, beste kontu bat da.
Donostiako Emakumeen Etxean ere parte hartzen duzu bere sorreratik. Ze funtzio betetzen du horrelako etxe batek hirian?
Emakumeen Etxea mugimendu feministaren aldarrikapen bat izan da betidanik, eta duela bederatzi urte lortu genuen. Garai hartan Aralarreko Ainhoa Beola zegoen zinegotzi moduan, eta udal gobernua osatzen zuten PSE-EErekin. Berdintasun teknikariekin batera, eta mugimendu feministaren presioaren ondorioz, erabaki zuten etxea egingo zela. Hasieran Villa Soroa eskaini ziguten, eta milioi bateko aurrekontua onartu zuten etxea egokitzeko. Gero, EH Bilduk irabazi zituen hauteskundeak, eta Villa Soroa kendu ziguten. Ordutik, Okendo kaleko 9. zenbakian gaude, eta, berez, behin-behineko lekua behar zuen, baina hor jarraitzen dugu.
Nire ustez, Emakumeen Etxea konfiantza gune bat da, eta hor emakumeok politika egin dezakegu. Gainera, politika publiko feministak sustatzen dira hortik, eta gizartea angelu askotatik kontzientziatu eta sentsibilizatzen da. Askotariko jarduerak egiten dira etxean, eta gakoa da denek dutela eduki feminista. Era berean, horrek guztiak eragina du hirian.
Azken urteetan, justizia ereduaren inguruko lanketa egiten ari da mugimendu feminista. Zeintzuk dira hausnarketa horien gakoak?
Alde batetik, lege batzuen aldaketak egitea lortu da, mugimendu feministaren borrokaren eraginez. Hau da, legediak hartzen ez zituen gai asko sartzea lortu da, eta orain legeen barruan daude. Hori ez da ahuntzaren gauerdiko eztula.
Esaten dute Espainiako kode penaleko zigorrak Europako gogorrenak direla. Hala ere, feministok ez dugu eskatzen zigorrak gogortzea, batzuetan hori entzuten den arren. Entzuten dugu zigorrak txikiegiak direla, eta jendea aise ateratzen dela espetxetik, baina nire ustez ez da horrela. Noski eskatzen dugula errudunak zigortzeko, baita jarrera horien zigor soziala egoteko, baina hori ez da konponbidea, indarkeriaren aurka borrokatzeko dugun tresna bat baizik. Gizon batek ez dio bere emaztea hiltzeari utziko gero espetxera joango delako, arazoa askoz konplexuagoa da.
Juana Aranguren, ezkerrean, Plazandreok-eko bi kiderekin, 2011n. (Argazkia: Plazandreok)
Legeak egon badaude, baina egia da oraindik badaudela aldatu behar diren gauzak.Esaterako, indarkeria matxistaren aurkako legea zabaldu behar da, ezkongaien arteko indarkeria bakarrik hartzen duelako kontuan. Espainiako estatuak 2014an Istanbuleko Hitzarmena berretsi zuen, eta egun dugun indarkeriaren legeak ez ditu horrek zehazten dituen ezaugarriak betetzen. Ditugun lege guztiak horren arabera moldatu beharko lirateke.
Era berean, beste gako bat da lege guzti horiek nola aplikatzen diren. Horretan zerikusia dute epaileek eta sistema judizialean parte hartzen duten profesional guztiek, eta horiek jaso duten formakuntza eskasa. Nahiz eta legea nahiko txukuna izan, kasu askotan epaileak ez dio biktimari sinisten, edo froga asko ez dituzte baliagarritzat jotzen, eta abar.
Bestalde, badaude indarkerian espezializatutako epaitegiak, baina oso gutxi dira. Donostian bakarra dago, eta Gipuzkoan ez dago besterik. Horrek esan nahi du, epaitegi arruntetan ez daukatela formakuntza aproposa ulertzeko zer den indarkeria matxista.
Mugimendu feministaren barruan badago zigor sistemaren kontrako joera bat. Zigorrik gabeko justizia bat posible ikusten duzu?
Nik oso zaila ikusten dut. Gauza bat da esatea zuzenbide penalak ez duela konpontzen indarkeria matxistaren arazoa, eta beste bat da erasotzaile batek inolako zigorra ez edukitzea. Utopia feminista batean ez dakit nola izango litzatekeen, agian zentro batzuetara eramango genituzke, eta formakuntza intentsiboak jasoko lituzkete aldatzeko. Gure gizartea egituratuta dagoen moduaren arabera, eta beste gizarte mota batean bizi ez garen bitartean, nik uste dut zigor bat egon behar duela.
Ezinbestekoa da esatea hori ez dela nahikoa, eta garrantzitsuena prebentzioa dela, hori, noski. Norbaitek eraso bat egin badu zigorrik gabe gelditzea ez dut ondo ikusten.
Ze esparru daude gaur egun indarkeria jasan duten emakumeen osatzerako?
Oso gai garrantzitsua da hori. Mugimendu feministak dagoeneko ez du bere gain hartzen asistentziazko lan hori, lortu dugulako erakundeek egitea. Kontua da: nola egiten dute lan hori erakundeek? Bada, beraien modura. Asistentzia juridikoa eta psikologikoa eskaintzen dizkiete, harrera etxeetan sartzen dituzte, eta abar. Baina guk beti esan izan dugu arreta mota hori ez dela integrala.
Emakumeak errekuperatzeko aukera izango duten harrera etxe batzuk egon beharko lirateke, tratu txarretatik osatzea oso zaila delako. Hori ez da lortzen bospasei saio psikologikorekin bakarrik. Nik horrela funtzionatzen duen etxe bakarra ezagutzen dut, Madrilen. Hasteko, arkitekto feminista batek diseinatutako etxea da, eta abiapuntu horrek eragina dauka. Etxe horretako emakumeek taldeko terapiak eta terapia indibidualak egiten dituzte, baita jarduera ugari ere, osatzeko helburuarekin. Nik uste dut hemen esparru horiek ez direla nahikoa lantzen.
Bestalde, mugimendu feministak ere egiten ditu gauzak emakumeen osatzerako, baina, noski, ahal den mailan. Emakumeen Etxean, adibidez, egiten dira horrekin lotutako jarduerak, eta emakume asko joaten dira. Hala ere, benetan eraginkorra izan dadin, beste baliabide indartsuagoak behar dira.
Aurtengo azaroaren 25ean, Indarkeria Matxistaren Kontrako Nazioarteko Egunean, erakunde publikoen «zuriketa morea» nabarmenduko du mugimenduak.
Durangoko jardunaldietan dezente hitz egin genuen horri buruz. Nola agertzen diren politikariak erasoak salatzen, eta nola horrekin aseta gelditzen diren. Mugimenduari ez zaio beste aukerarik gelditzen, presionatzea baino. Presioa egin behar dugu, politikariek argi izan dezaten itxurakeriatan ari direla. Erasoen salaketa publikoa egitea oso ondo dago ekintza sinboliko gisa, baina gero ez badituzte politika publiko feministak egiten, eta ez badute dirua inbertitzen, ez du ezertarako balio.
Aranguren, erdian, Plazandreok plataformak Polloen egindako ekintza batean, 2011n. (Argazkia: Plazandreok)
Ze erronka ditu gaur egun Donostiako mugimendu feministak?
Euskal Herri osoan bezala, Donostian daukagun erronka nagusia antolakuntza da. Guk, Plazandreok-ekoek asko nabarmentzen dugu hori. Badago nolabaiteko koordinazioa, baina ez da nahikoa. Duela urte asko bazeuden koordinazio egitura gehiago, Euskadi mailan, adibidez, baina disolbatzen joan ziren. Egia da azken grebekin pixka bat berreskuratu direla, baina oraindik eskasak dira.
Hirian gauden talde askok gure kabuz egiten ditugu gauzak, eta egun zehatzetan elkartzen gara, adibidez, azaroaren 25ean, baina, nire ustez, estrategia komun bat izan beharko genuke. Artikulazioa falta da.
Zure ibilbide luzea ikusita, iruditzen zaizu hiriko mugimenduak izan dituen egiturak eta antolakuntza moduak errekuperatu daitezkeela eta gaur egun aplikatu?
Nik uste dut mugimendua asko aldatu dela. Batez ere, asko zabaldu da. Fakultateetan, institutuetan eta auzoetan neska gazteen talde berri pila bat sortu dira, baina Emakumeen Etxean biltzen den koordinakunde feministak, nire ustez, ez ditu talde eta kolektibo horiek guztiak barnebiltzen. Nik uste dut badagoela jendea kanpoan gelditzen dena. Egia esan, ez daukat horretarako formularik, baina nik uste dut horren inguruan hausnartu behar dugula, artikulazio modu berriak pentsatu behar ditugu.
