"Pintzelak eskuan izango ditut beti; ez dut inoiz pentsatu erretiroa hartzea"
Ana Maria Parra Gomez (Ategorrieta, 1928) XX. mendeko Euskal Herriko artista handietako bat da, eta aktiboan jarraitzen duen bakarrenetakoa. Aitorpen handiena berarekin batera margotzen zuten gizonezko artistek izan badute ere, ibilbide luzea eta oparoa egin du Parrak. Erretratuak, paisaiak eta natura hilak egin ditu batez ere, eta bere estudioko leihotik Donostia nola aldatu den ikusi du. Abenduan 92 urte beteko ditu, baina 20 urteko gazte baten kemena dauka, eta ez du pintzelak askatzeko asmorik.
Ana Maria Parraren estudioak beti bezain bizi jarraitzen du, egunero marrazten jarraitzen baitu. (Argazkia: Joseba Parron San Sebastian) 
Nola hasi zinen margotzen?
Betidanik marraztu izan dut. Txikitan, gainontzeko neskak panpinekin jolasten ziren bitartean, nik arkatz bat izaten nuen eskuan. Gogoratzen dudan lehenengo marrazkia 5 urterekin egin nuen: nire izeba baten etxera joan ginen, eta bera marraztu nuen, paxa jartzen zuen bitartean. Pena da, baina marrazki hori galdu egin nuen.
Beraz, txikitatik izan duzu marrazteko grina.
Bai, betidanik. 12 bat urte nituenean, merkataritza ikasketak hasi nituen, baina dena zenbakiak ziren, ez zegoen letretako ezer. Halako batean, amak esan zidan, ‘zu zer ari zara horrelako gauzak ikasten? Zuri gustatzen zaizuna marraztea da eta!’. Horrela, nire aitak Ascensio Martiarena margolariarekin topo egin zuen, niri buruz hitz egin zion, eta Martiarenak esan zion bere akademiara joateko; ‘argi izan pinturarekin hasten bada, pozoinduko dela’, esan zion nire aitari [barrez]. Martiarena oso margolari ona zen, eta ez du inoiz jaso merezi zuen aitorpen guztia.
Eskolatik ateratzen nintzen, eta On Ascensioren akademiara joaten nintzen. Miguel Alvarezekin eta Socorro Oiartzunekin ikasi nuen han, besteak beste. On Ascensiok marrazketa irakasten zigun, beti azpimarratzen baitzuen margotzen hasi baino lehen marrazten ikasi behar zela; ez zuen inoiz eskua sartzen zure marrazkian, jarraibideak ahoz ematen zizkizun. Besteak beste, buruz marraztera bultzatzen gintuen, eta arte aplikatua ere irakasten zigun, baina nik beti izan nuen erraztasun berezia erretratuak egiteko. Txikitatik, aurrean izan dudan edonor marraztu izan dut; esaterako, zu buruz marrazten ari naiz oraintxe, hitz egiten dugun bitartean. Martiarenak beti esaten zuen berak margotzen irakatsi zezakeela, baina erretratuak egiteko gaitasuna jaungoikoak ematen zuela soilik.
Gurasoei zer iruditu zitzaien arteari horrenbeste denbora eskaintzea?
Babestu ninduten. Hasieran, amak zalantza batzuk izan zituen, arteak etxeko gauzak egiteko denbora kentzen zidalako; berarekin josteko denbora, esaterako. Baina ikusi zuenean benetan nire ogibidea artea zela babestu ninduen.
Pintura beti izan da zure ogibidea?
Marrazketa pintura baino gehiago gustatzen zait, eta nire ogibidetzat izan dut betidanik. Pertsona batzuek esaten dizute, ‘a ze hobby polita duzun’, baina beti esaten diet ez dela hala. Izan ere, marrazketa, niretzat, ez da zaletasun bat, nire ogibidea da; horregatik, igandetan ez dut marrazten. Martiarenak beti esaten zigun margolari igandezaleak oso ondo pasatzen duela, bere egun libreetan pintzelak hartu eta zaletasun gisa margotzen duelako, lasaitasunez. Guretzat, desberdina da, lana da.
Ana Maria Parra artistaren hainbat koadro: paisaiak, natura hilak eta emakume taldeak.
Parisen ere ikasi zenuen margolaritza?
La Grande Chaumieren izan nintzen, baina hori ez da akademia bat bere hartan, zu hara joaten zinen eta zeure kabuz marrazten zenuen. Niretzat aberasgarria izan zen Parisen eta La Grande Chaumieren egotea, han inpresionista handiek marrazten zutelako. Besteak beste, lehenengo aldiz modelo biluziak marrazteko aukera izan nuen La Grande Chaumieren, eta Parisen hainbat erakusketa ikusi nituen. Askoz gehiago markatu ninduen Martiarenak Pariseko esperientziak baino. Hala ere, nire lehenengo paisaiak Parisen margotu nituen. Gerora, moda marrazketa lantzen hasi nintzen, moda aldizkarietan jantziak marrazeko. Ordea, ez zitzaidan bereziki gustatzen, eta erretratura itzuli nintzen.
Hala ere, ‘Chicas’ eta ‘Mujer’ aldizkarietan lan egin zenuen denbora luzez.
Chicas-en asko marraztu nuen. Gidoia pasatzen zidaten, eta nik komiki moduko batzuk marrazten nituen. Ondoren, Mujer aldizkarian marrazteko aukera iritsi zitzaidan. Izan ere, nire koinata olerkigilea zen, eta aldizkari horretarako olerki bat idatzi zuen, baina ilustrazio bat behar zuen. Niri eskatu zidan ilustrazioa egiteko, eta aldizkarikoei gustatu zitzaienez, beraiekin lan egiten hasi nintzen. Bi aldizkarietan modako orrialdeetako ilustrazioak egiten nituen, baina baita beste hainbat ilustrazio ere.
Erretratua eta natura hila izan dira beti zure berezitasunak, ezta?
Bai, erretratuak natura hilera eramaten baitzaitu askotan. Paisaia gutxiago egin ditut, lan gehiago ematen dutelako: lekura joan behar duzu, astoa jarri, eta abar. Hala ere, baditut hainbat paisaia.
Gipuzkoako Artisten Elkartean sorreran izan zinen?
Sortu zenean, nik 18 urte nituen eta Martiarenarekin ikasten jarraitzen nuen. Nik beti esaten dut bazkide sortzaileetako bat izan nintzela, hasieratik eman nuelako izena eta beti elkartearen inguruan izaten nintzelako. Gerora, elkarteko presidente izateko eskatu zidaten, baina ezetz esan nuen, bost seme-alaba nituelako eta nire ama gaixorik zegoelako; denbora libre gutxi nuen, eta nuena margotzeko erabili nahi nuen. Orain, nire alaba Sofia da presidentea.
Aipagarria da emakumeen erretratuak egin izan dituzula bereziki. Zergatik?
Emakumeek erretratatuak izan nahi dutelako marraztu ditut gehiago, gizonei ez zaie horrenbeste interesatzen [barrez]. Gizonenak ere egin izan ditut, baina emakumeak askoz gehiago. Horretaz gain, nire seme-alabetako lau emakumeak dira, eta gure etxean lan egiten zuen pertsona ere emakumea zen, beraz, eskura izan ditudan modelo gehienak emakumeak izan dira beti.
Askotariko sariak jaso dituzu zure ibilbide guztian zehar.
Gaztetan, artista berrien hainbat sari jaso nituen [1951tik 1955era], baina nire anaiak esaten zuen bigarren sariaren neska nintzela, halakoak jaso izan ditudalako askotan: Pau hiriko sarietan eta Gabonetako lehiaketetan [bi kasuetan, 1958an], esaterako. Azken horretan saritutako koadroaren kopia San Telmo Museoaren liburu batean dago.
Izan ere, hasiera batean, garaiko pintura modernoaren koadroak, Gabonetako lehiaketan nire koadro saritua barne, San Telmo Museoko hezetasun handiko areto batean zeuden. Hezetasun handiegia zegoenez, obrak biltegietan gordetzea erabaki zuten. Aretoa ez zuten konpontzen, eta, beraz, koadroak biltegietan hiru hilabetez egon ordez, hogei bat urtez egon ziren. Atera zituztenean, ikaragarria izan zen: hainbat koadroren kartoiak tolestuta, Mentxu Galen koadro batzuei ura zerien, eta abar. Nireari, kolore gehiena joan zitzaion: erretratuko emakumearen jertsea horia zen, eta beixa geratu zen; fondoak zuen kolore guztia joan egin zen, eta aurpegiko zati batzuk borratu egin ziren. Ezin izan nuen dena konpondu. Orain koadroa polita dago, baina ez jatorrian bezain beste, zeharo desberdina da.
Ikusten dudanagatik, ez zaude oso pozik San Telmo Museoarekin.
Museoaren aldeko kartsua izan naiz beti. Ordea, arte ederren museo bat izateari utzi zionez, ezin naiz aldekoa izan aurrerantzean. Izaera aldatu zioten, eta koadroak gehiengoa izan ordez, bestelako objektuak daude: auto zaharrak, industria makina klasikoak, eta abar. Gainera, ez da hori bakarrik, ate nagusia eta sarrera oso polita ziren, baina hortik ezin da sartu dagoeneko, orain beste aldetik sartu behar duzu. Jatorrizko sarreran zeuden objektu historikoak eta artelanak armairuetan gorde dituzte, eta dirutza gastatu zuten eskailera berria egiten eta beharrezkoak ez ziren beste hainbat gauzatan. Pena da, baina San Telmo Museoa hondatu dute.
Pinturaz gain, beste diziplinarik landu duzu?
Eskultura landu izana ikaragarri gustatuko litzaidake, baina oso zaila dela iruditzen zait. Gai naiz buztinarekin buru bat egiteko, baina eskultura oso zaila iruditzen zait, nahiz eta oso gustuko dudan. Baina ez, marrazketaz eta pinturaz gain, ez dut beste diziplinarik landu, horretan tematuta egon naiz beti; koadernoak hastea maite dut.
Erretratu ofizial batzuk egin izan dituzu, ezta?
Bere garaian, Francoren erretratua kendu zutenean, Gipuzkoako Foru Aldundiak Espainiako Erregearen erretratua egiteko eskatu zidan. Esan zidaten utziko zidatela berarekin aurrez aurre erretratuaren krokisak egiten, baina lotsa eman zidan, eta bidali zizkidaten argazkiekin egin nuen.
Horretaz gain, Jose Antonio Ardanzaren [lehendakari izandakoa], Gurutz Ansolaren [Gipuzkoako Batzar Nagusietako lehendakari izandakoa] eta Xabier Aizarnaren [Gipuzkoako ahaldun nagusi izandakoa] erretratuak ere eskatu zizkidaten bere garaian. Ardanzarena eta Aizarnarena, ordea, ez daude aldundiak zintzilik dagoeneko, gaur egun Gordailuan daude gordeta. Bestalde, Azpeitiko San Ignazio Loiolakoaren Basilikatik ere deitu zidaten, eta jesuita garrantzitsu batzuen erretratuak eskatu zizkidaten.
Erakusketa ugari egin dituzu zure ibilbidean zehar. Zeintzuk nabarmenduko zenituzke?
Erakusketa indibidualei dagokienez, lehenengoa Iruñeko Ibañez aretoan egin nuen. Han lagun batzuk nituen, eta ez dakit zergatik, baina nire lehenengo erakusketa han egin nuen. Hain zuzen, Iruñeko Las Pocholas jatetxe ezagunak koadro bat erosi zidan. Nire bigarren erakusketa Donostian izan zen, Francisco Aranaz Darras ezagunaren galerian, eta bakarkako hirugarren erakusketa egin nuen arte hemeretzi bat urte pasa ziren; El Pez dendan egin nuen. Izan ere, urte luzez, etxean margotzen jarraitu nuen, baina ez nituen erakusketak egin. Ondoren, Echeverria aretoan bi erakusketa egin nituen, baita Hondarribiko Susperregui aretoan ere.
Bestalde, Antonio Garcia Marcosek San Telmon erakusketa antologiko bat egitea eskaini zidan duela 25 bat urte, baina ezetz esan nion. Iruditzen zitzaidan oraindik ez neukala erakusketa antologiko bat egiteko obra nahikoa, nire obra bukatu gabe zegoela.
Hainbat erakusketa kolektibo ere egin dituzu. Nabarmenduko zenuke baten bat?
Behin, erakusketa bat egin genuen sei emakumek batera, tartean, Irene Laffittek eta Carmen Calparsorok. Era berean, Frantzian erakusketa kolektibo bat egin nuen bere garaian, eta Wiesbaden-Donostia erakusketan ere parte hartu nuen.
Ana Maria Parra Gomez artista donostiarra. (Argazkia: Joseba Parron San Sebastian)
Zein esango zenuke dela zure ibilbidean egin duzun gauzarik garrantzitsuena?
Nire bizitzan egin dudan gauzarik garrantzitsuena erretratuari buruzko hitzaldi bat izan da, San Telmo Museoan. Museoaren Lagunek koadro jakin bat aurkezten dute hilabetero museoan bertan, eta koadroari buruzko hitzaldia egiten dute; autorea bizirik badago, berak ematen du hitzaldia. Montserrat Fornells arte historialariak beti esaten zidan nik hitzaldi horietako bat egin behar nuela, eta urtebete pasa nuen hitzaldia prestatzen. Lehen aipatu dizudan koadro hori aurkeztu nuen, museoko biltegietan kolorea galdu zuena, eta erretratu horretaz gain, orokorrean erretratuari buruz hitz egin nuen. Erdi Aroko erretratuetatik hasi nintzen, eta asko hitz egin nuen [Diego] Velazquezi eta Tizianori [Vecellio] buruz. Era berean, emakume erretratugileen inguruan aritu nintzen, ez dutelako inoiz jaso merezi zuten aitorpena. Inpresionismoaren garaian hasi ziren emakumeak pixkanaka garrantzia hartzen, eta, besteak beste, Tamara Lempicka izan nuen hizpide. Izan ere, oso emakume erretratugile onak izan dira, baina emakumeak zirenez, ez dira oso ezagunak. Horretaz gain, erretratuak egiten modeloekin izan ditudan esperientziak kontatu nituen.
Gutxi dira historian zehar aitortza jaso duten emakume margolariak. Nolakoa zen XX. mendean emakume artista izatea?
Nik ez dut diskriminazio handirik nabaritu inoiz, egia esan. Gizonek eta emakumeek parte hartzen genuen erakusketa kolektiboetara obrak bidali izan ditut, eta oso kritika onak jaso izan ditut Alvarez Enparantzaren [Juan Luis] eta Edorta Kortadiren partetik, besteak beste. [Momentu honetan, bere alaba Sofia Arostegi Parrak zera esan zion: “Agian ez duzu diskriminaziorik nabaritu bere horretan, baina kexatu izan zara Euskal Herriko arteari buruzko liburuetan zurekin ikasi zuten eta zurekin batera erakusketak egiten zituzten gizonezko artistei buruz hitz egiten delako, eta zuri buruz ez. Azken finean, emakume izateagatik denbora gehiago egon zara etxean, eta transmisioan gizonen ibilbidea gelditu da; jendeak askoz gehiago ezagutzen ditu gizonezko artistak zu baino eta beste emakumezko artistak baino”]. Bai, hori egia da, transmisioan askoz presentzia handiagoa dute gizonek. Hala ere, ni ez naiz beste artista batzuk bezain beste mugitu, horrek ere eragina izango zuen.
Euskal Herrian oso ezagunak dira zure garaikideak izandako hainbat artista: Jose Luis Zumeta, Tomas Hernandez Mendizabal, Jorge Oteiza, Eduardo Txillida, eta abar. Harremana izan duzu beraiekin?
Bai. Neure burua euren lankidetzat eta laguntzat izan dut beti, segur aski, eurek ni baino gehiago. Adibide bat jartzearren, Zumetak ez zidan inoiz deitu, baina berak nire alabari behin baino gehiagotan esan zion nire obra ezagutzen eta miresten zuela. Niri, ordea, ez zait aitorpen hori iritsi. Hala ere, harremana izan dut belaunaldi horretako askorekin, noski. Tomas Hernandezekin, esaterako, harreman handia izan dut beti, besteak beste, biak oso kritikoak garelako San Telmo Museoarekin. Julio Garcia Sanzekin ere oso ondo eraman izan naiz beti. Azken horrek, esaterako, erretratuak utzi zituen, esaten zuelako asko sufritzen zela erretratuak egiten; ‘zure senarrak ez du dirua nahikoa irabazten? Zertarako egiten dituzu erretratuak?’, esaten zidan txantxetan.
Donostiak eragina izan du zure obran?
Modu piktorikoan esango nuke ezetz, ez dudalako asko landu arte urbanoa. Hiri gisa, ordea, noski eragiten dizula, Donostia erakartzen zaituen hiri bat delako. Esaterako, Foru pasealekutik zoaz, eta, artista gisa, paisaia eder hori koadroan irudikatzen duzu. Margolari zahar batek beti esaten zuen erretiratu zenetik askoz gehiago gozatzen zituela paisaiak, zeren margotzen duzunean, paisaiak beste modu batera gozatzen dituzu; hartu eta zeure egin nahi dituzu. Nolabait, sufrimendua sortzen dizu.
Donostia oso hiri berezia da, izan ere, esango nuke ez dagoela kale bat bera ere non ez duzun gune berderen bat ikusten: zuhaitz bat, lorategi bat edo bestelako elementuak. Horregatik, metroaren aurka nago guztiz, ez duelako zentzurik eta ezaugarri hori suntsituko duelako.
Ana Maria Parraren hainbat erretratu.
Nola ikusten duzu artearen egoera gaur egun Donostian?
Iruditzen zait lehen garrantzia gehiago ematen zitzaiela erakusketei. Gaur egun, koadroak Interneten jartzeko aukera dagoenez, segur aski, artista gazteentzat ez da hain garrantzitsua izango erakusketak egitea.
Zure aurretik izan da artistarik zure familian?
Nire amaren partez, margolaria eta musikaria zen osaba bat nuen; etxean berak egindako hainbat koadro ditut. Oso margolari ona zen, baina ez zuen inoiz erakusketarik egin, berarentzat eta etxekoentzat margotzen zuen. Bestalde, nire beste osaba batek ere oso ondo marrazten zuen, eta instrumenturen bat ere jotzen zuen. Horretaz gain, nire lehengusu bat oso argazkilari ona izan zen. Familiako beste alde batetik, hainbat arkitekto izan ziren, eta urrutiago joaten bagara, Bizkarrondo abizena aurkituko dugu (nire zortzigarren abizena da), izan ere, Bilintx bertsolaria gure urrutiko senidea da.
Senideren batek jarraitu du artearekin?
Nire alaba Sofiak margotzen du, bai. Berandu hasi zen, baina oso margolari ona da, asko gustatzen zaizkit egin dituen gauzak. Nire lehengusu baten seme batek ere margotzen du. Horretaz gain, musikari dezente izan dira familian.
Martxoan zure omenezko erakusketa bat antolatu zuten Okendo Kultur Etxean, baina konfinamendua dela eta, bertan behera gelditu zen. Itzuliko da?
Montserrat Fornells izan zen komisarioa, eta oso erakusketa polita zen, baina koronabirusa heldu zen eta bertan behera utzi zuten, inauguratu eta astebetera. Koadroak itzuli zizkidaten, eta nik uste nuen geroago berriz irekiko zutela, baina ez dute halakorik egin.
Elkarrizketa guztian zehar nabaritu dut pasio handiz hitz egiten duzula arteari buruz.
Lehen esan dizudan moduan, pintura niretzat ez da zaletasun bat, nire ogibidea baizik; nire bizitza da. Egunero margotzen saiatzen naiz, eta egun bat marraztu gabe pasatzen badut, iruditzen zait eguna galdu egin dudala, ez dudala nire betebeharra bete.
Zure obrak merezi duen aitorpena duela uste duzu?
Ezetz uste nuen, baina Okendoko erakusketaren harira, ikusi dut jende askok ezagutzen nauela eta nirekin gogoratzen direla. Hala ere, bitxia da, baina betidanik nire bizilagunak diren batzuek ez zekiten margolaria nintzela, erakusketaren harira jakin zuten.
Ia 92 urte dituzu eta margotzen jarraitzen duzu. Noizbait utziko duzu?
Pintzelak eskuan izango ditut beti; ez dut inoiz pentsatu erretiroa hartzea. Orain askoz enkargu gutxiago ditut, baina senideenak baditut, eta margotzen jarraitzen dut, noski. Erritmoa jaitsi dut, baina egunero margotzen saiatzen naiz.
