"Leialtasunez jokatu dugu"
Donostiako bi musikari ezagun elkartu eta proiektu berezi batean murgildu dira: euskal danbolinaren historia pianoaren eta danbolinaren bidez txistuak eta perkusioak osatzen duten bikotea da danbolina disko batean islatzea. Joserra Senperena eta Jose Ignazio 'Piter' Ansorena dira musikari horiek, eta 'Euskal danbolinaren aroak' (Gaztelupeko Hotsak, 2021) da disko hori. Maiatzean aurkeztuko dute Donostian, Viktoria Eugenia Antzokian.
Jose Ignazio 'Piter' Ansorena txistularia eta Joserra Senperena pianista. (Argazkia: Beñat Parra) 
Nondik dator diskoaren ideia?
Jose Ignazio Ansorena (J.A.): Euskal danbolinaren aroak diskoa egiteko ideia nik proposatu nion Joserrari, gogoa nuelako teorian landutako gai hori zabaltzeko. Izan ere, nik urte asko daramatzat txistua eta danbolina aztertzen, ondare handi hori jasotzen eta horren inguruko artikuluak argitaratzen. Ordea, beti adituen eta zaleen artean zabaldu den zerbait izan da, eta lan horren emaitza batzuk disko batean jaso nahi nituen, modu erakargarrian, mundu guztiak entzun ahal izateko.
Nik aro bakoitzeko doinu batzuk aukeratu nituen, Joserrari planteatu nizkion, berak ere doinu batzuk hautatu zituen, pare bat moldaketa egin genituen eta diskoa lantzen hasi ginen.
Errazagoa da danbolinaren historia disko batean errepasatzea liburuetan edo artikuluetan baino, ezta?
Joserra Senperena (J.S.): Batez ere, musika musika delako. Entzuteko zerbait delako, ez irakurtzeko zerbait; analisia entzun ondoren dator.
J.A.: Beste modu batean ere egin genezakeen lan hau. Alegia, doinuak elkartuz eta garai hartan joko ziren moduan jarriz. Eta, beste aukera zen guk egin dugun moduan egitea. Izan ere, doinu horiek badaukate balio bat gaur egunerako, oraingo musikaren estilora ekarrita. Zentzu horretan, lan handia egin du Joserrak.
Nola eraman dituzu danbolin doinuak pianora, Joserra?
J.S.: Ez dut markorik jarri, marko bakarra musikak jartzen zuena zen.
J.A.: Errespetuaren oinarritik abiatu gara, ez dugu armonia arrarorik sartu, ez ezer.
Danbolinaren doinu klasikoak gaur egunera ekarri dituzue, ezta?
J.A.: Gaur egunera ekarri ditugu, baina leialtasunetik. Gure estiloa jarraituko dugu, baina arrasto historikotik gehiegi atera gabe.
J.S.: Moldaketak egiterakoan, esaterako, agian nik gauza bat pentsatzen nuen, baina azken hitza Piterrek izaten zuen beti. Izan ere, zenbateraino alda ditzakegu gauzak? Leialtasunez jokatu dugu, baina askatasun osoz.
Ez zen erraza izango errepaso historikoa egiteko piezak aukeratzea, ezta?
J.A.: Segun eta nondik begiratzen duzun. Alde batetik, erraza da, pieza asko daudelako aukeratzeko. Alegia, kontua ez da material falta, material pilo bat baitago. Kontua izan da materiala galbahetik pasatzea, eta aukeratzea zeintzuk ziren egokiak egin nahi genuen horretarako, eta, aldi berean, zeintzuk ordezkatzen zuten ondo garai bakoitzean egiten zen musika. Ordea, lan hori nik aurretik eginda nuen, beraz, ez da zailtasun handirik izan.
J.S.: Bestalde, hasiera batean aukeratutako pieza batzuk baztertu egin genituen, ez ginelako eroso sentitzen, nik ez nuelako pianorekin jotzeko modua aurkitzen, edo dena delakoarengatik.
Senperenak eta Ansorenak lehenengoaren etxean egin dituzte ‘Euskal danbolinaren aroak’ diskoaren prestaketa lan asko. (Argazkia: Beñat Parra)
Zeintzuk dira diskoko aroak?
J.A.: Hasieran, Juan Ignazio Iztuetak bilduma batean argitaratutako doinu zaharrak. 1824an Gipuzkoako dantza gogoangarrien kondaira argitaratu zuen, eta handik hiru urtera, dantza horien musikak transkribatu zituen Pedro Albeniz musikariak. Hor agertzen diren doinuak oso antzinakoak dira, segur aski, XVII. mendekoak. Doinu horiekin abiatu dugu diskoa.
Gaur egungo ezaugarridun txistua Ilustrazioaren garaian sortu zen. Ilustratuek, Euskal Herria modernizatzeko mugimendu horren barruan, leku bat eman zioten, eta tresna eraberritu egin zuten. Garai horretako pieza batzuk ere baditugu diskoan.
XIX. mendean, ordea, gerra eta soldadu ugari pasa ziren Euskal Herritik, Europako modak eta tresnak iritsi ziren Europatik. Horrela, danbolin jotzaileak nekazaritza eremuetara baztertuta gelditu ziren, hiriguneetatik kanpo. Ordea, musikariak ere jan behar du, eta, beraz, kanpotik zetozen doinuetara egokitzen hasi ziren. Garai horretakoak dira diskoko Balmaseda Suitea eta Seguidillas.
Ondoren, karlistaldien garaian, tresna krisialdian sartu zen. Kontuan izan Santa Cruz apaizak, esaterako, solteak dantzatzen baino ez zuela uzten, danbolinak lagunduta. Horrek asko mugatu zuen danbolinaren mundua, eta krisia etorri zen. Ordea, XIX. mendearen amaieran, abertzaletasuna sortu zen, eta abertzaleek danbolina aldarrikatu zuten. Hori ere islatuta dago.
Diskoan islatutako azken aroa 1926an hasten dena da, Euskal Herriko Txistulari Elkartearen sorrerarekin. Orduan hasi zen instrumentua bera eta literatura berritzeko prozesua.
Gaur egun, beste fase batean gaude: naturaltasuna berreskuratu da, eta nahi duguna egiten dugu tresna honekin.
Aurretik jo izan dira elkarrekin pianoa eta danbolina?
J.S.: Oso literatura gutxi dago horri buruz, eta uste dugu guk 2004an egindako diskoa [Chillida Lekutik] izan zela lehenengoa. Nik uste dut oso formula erakargarria dela.
Bestalde, dena batera grabatu dugu, eta, horregatik, inperfekzio batzuk daude diskoan, baina nahiago genuen horrela egin, naturaltasuna bermatzeko.
Igartza baserriak lagundu du?
J.S.: Musika grabatzeko lekurik hoberena estudioa da, baina estudioak ere hotzak izan daitezke. Horregatik, 2004ko diskoan lekuaren eta musikaren arteko harremana bilatu genuen, eta oraingoan ere antzeko zerbait egin dugu. Hain zuzen, txistua Gipuzkoaren bihotzeko etxeetan garatu zen, eta hori ordezkatzen zuen Igartza baserriak. Era berean, akustikari dagokionez, oso akustika egokia du baserriak gure proposamenerako.
J.A.: Gainera, estudioa akustika aldetik lekurik onena izango da, baina askotan musikaria ez da eroso sentitzen.
Zer desberdintasun dago 2004ko diskoaren eta honen artean?
J.S.: 2004koan, konposizio propioak ziren, eta oraingoan pieza tradizionalak jo ditugu. Bestalde, aurreko diskoan musikari gonbidatuak izan genituen hainbat piezatan, eta oraingoan ez. Oraingoan, musika protagonista bakarra izatea nahi izan dugu, ez delako gure musika, musika tradizionala delako.
Eroso sentitu zara pianoarekin danbolin doinuak jotzen?
J.S.: Ez da nire lengoaia, baina beti ondoan izan dut. Izan ere, folk musika jotzen zuten berbena taldeetan jotzen nuen hasieran, eta Txirri, Mirri eta Txiribiton pailazoekin sei urte pasa nituen telebistan eta diskoetan folk doinuak jotzen. Beraz, ez zait arrotza egiten estilo hori. Gainera, nire modura jotzen dut, besterik gabe.
Danbolina kalearekin lotzen dugu gehienbat, eta pianoa, aldiz, antzokiekin. Bi mundu horiek elkartzea bilatu duzue?
J.S.: Ez dugu bereziki horretan pentsatu. Azken finean, danbolina kaletik dator, baina gauza asko egin dira dagoeneko orkestrekin eta antzoki giroan. Hau da, txistuak egin du dagoeneko bidaia kaletik antzokietara eta musika aretoetara. Eta, pianoa, garai batean bazen aristokraten antzokietako tresna bat, baina hori ere aspaldi aldatu zen, jazzarekin, boogie-woogiearekin, rock-and-rollarekin, eta abar.
J.A.: Ibilbide luzea duten tresna guztiei gertatu zaien moduan, bidezidor askotatik pasa dira, baina, azkenean, topo egin dute.
