"Beste elikadura sistema bat behar dugu"
Orreaga taldeak hitzaldi ziklo bat antolatu du Okendo Kultur Etxean, eta Goiuri Alberdi Arestik (Berango, Bizkaia, 1982) eskainiko du lehenengoa, astelehenean, 19:00etan: ‘Ekoizpen eredua eta baserrien transmisioa’. Osasun Publikoko Elikaduraren eta Elikadura Sistemen ikertzailea da Alberdi, eta argi dauka elikadura sistema errotik aldatu behar dela.
Goiuri Alberdi Aresti, ikertzailea. 
Nondik joko du zure hitzaldiak?
Elikadura sistemari buruz hitz egingo dut, bere osotasunean, sistema bat den heinean, dena lotuta dagoelako: ekoizpenetik, kontsumora eta hondakinen metaketara, banaketatik pasatuta. Ekoizpen eredua eta erreleboaren inguruko afera ezin dira banaka hausnartu, horregatik kontsumo ereduez ere arituko naiz, klima larrialdiaz, politika publikoez, elikagaien prezioez, eta abar.
Gaia Donostiara ekarriko duzu?
Ikuspegi global batetik hasi nahiko nuke, eta, gero, pixkanaka tokikotu. Izan ere, elikadura sistema hori era global batean ulertu behar dugu: nola jaten dugun, nondik datorren janari hori, non izan den ekoiztua… Hori guztia kontuan izan behar dugu, gurean zer gertatzen ari den ulertzeko. Euskal Herriko elikadura sisteman, janariaren %80 edo %90 kanpotik dator, eta horrek esan nahi du gure kontsumo ereduek beste herrialde batzuetan eragina dutela, eta, kasu batzuetan, eragina negatiboa da. Testuinguru globalean eragin negatiboa duten esternalitate batzuk ditu gure elikadura sistemak, eta hori aintzat hartu behar dugu.
Horrela, asmoa daukat hitzaldian adibide batzuk jartzeko, hortik ikasteko eta ikusteko nola joan gaitezkeen iraunkortasunerantz. Eztabaida sortzea da helburua, hitzetatik ekintzetara pasatzeko.
Gaur egungo elikadura sistema jasangarria al da epe luzera?
Ez, eta ebidentziak hor daude. Elikadura sistema agroindustrial honek eragin larriak ditu ingurumenean: gas isurien ehuneko handi bat elikadura sistematik dator. Horrez gain, eragin larriak ditu gizartean, ekonomian, kulturan eta abar.
Horregatik, beste eredu baterantz joan behar dugu, eta FAOk, IPCCk eta Europako beste erakunde batzuek agroekologia proposatzen dute irtenbide gisa.
Herritarrok beste modu batean kontsumitu beharko genuke?
Kontsumo eredua merkatu kapitalistak bultzatzen du. Supermerkatu batera zoaz, eta ez daukazu askatasun osoa nahi duzuna kontsumitzeko, hor saltzen dutena erosten duzu. Baldintzatuta zaude.
Produktu ekologikoak oso garestiak direla esaten da, baina zera kontuan izan behar dugu: produktu merke-merkeek ez dituztela aintzat hartzen zenbait parametro: ekoizlea duintasunez bizitzeko soldata, ingurumenean duten eragina, eta abar. Hau da, ekoizpen eredu horiek dituzten kanpo faktore negatiboak ez datoz prezioan. Elikagai merke horiek garesti ordaintzen ditugu klimaren aldaketaren aurkako politikak aurrera eramateko, osasun publikoan dauden elikadurarekin zerikusia daukaten gaixotasunen kostuei aurre egiteko… Industriak, ordea, ez du ezer ordaintzen.
Hainbeste bider entzun dugu horrela jarraituz gero etorkizunik ez dagoela dioen mezua, dagoeneko ez digula eragiten, baina horrela da. Kolapsora goazela agerian gelditzen ari da, eta zientzia hala erakusten ari da, baina gure politika publikoak ez doaz bide horretatik. Horregatik, nabarmendu nahi dut herritar gisa, elikadura sistema aldatzeko urratsak egin ditzakegula gure kabuz, gure eguneroko kontsumotik eragina izan dezakegulako sisteman.
Zer aldaketa egiten hasi gaitezke?
Erreleboari dagokionez, erreleboa gertatuko dela bermatuko duten politika publikoak behar ditugu. Zergatik ez dago nekazari berririk? Batetik, oso zaila delako lursail bat eskuratzea. Baliabide batzuk bermatu egin behar dira.
Bestetik, behin tipo bati entzun nion zera esaten: ‘Ez dut uste inork bokazioa duenik egunero zortzi ordu pasatzeko torlojuak egiten’. Ordea, Goierriko enpresa batean egunero zortzi ordu pasatzen badituzu torlojuak egiten, bizi baldintza oso duinak lortzen dituzu. Bada, nekazaritza behar den bezala profesionalizatuko bagenu, ziur aski, nekazari gehiago egongo lirateke.
Ereduren bat aipatuko zenuke?
Nafarroan Zunbeltz proiektua abiatu dute, adibidez. Nekazaritzako test gune bat da, eta Lea-Artibain eta Urkiola inguruan ere abiatu dituzte halakoak. Ipar Euskal Herrian, Trebatuk ere badaramatza urte batzuk test gune gisa erreleboa sustatzen. Nekazaritza test guneak baserritar berriek euren jarduna hasteko gune batzuk dira, non baliabideak bermatzen zaizkien (lurra, makinak, formakuntza, eta abar). Horrela, parte hartzen dutenek denbora batez han egiten dute lan, eta gero erabakitzen dute lanbide horrekin jarraitu nahi duten ala ez.
Jendeari gauzak erraztu behar zaizkio baserritar izatera animatzeko. Azken finean, Euskal Herriko lanbiderik garrantzitsuenetako bat da, eta, horrela jarraitzen badugu, hamar urte barru desagertuko da. Etxaldek eta Bizilurrek ikerketa bat egin zuten, eta hori ondorioztatu zuten. Azken nekazaritza zentsoaren arabera, Hego Euskal Herrian, 45 urtetik beherako nekazarien kopurua %15aren ingurukoa da soilik, eta bataz besteko adina 60 urtera hurbilduz doa.
“Baserrien transmisioa” diozunean, beraz, belaunaldi erreleboa bermatzeko politika publikoak garatu behar direla diozu.
Bai, eta erreleboak ondo landu behar ditugu. Ikasi behar dugu familiatik kanpoko erreleboa ere lantzen. Izan ere, gaur egun, nekazari berri askoren profila familiatik kanpokoa da, eta, kasu askotan, etorkinak eta emakumeak dira.
Bestalde, oreka lortu behar da eskariaren eta eskaintzaren artean. Eskaria kontsumoa da, eta kontsumoaz hitz egiten dugunean ez dugu herritarren erosketez hitz egiten soilik, baita erosketa publikoez ere: eskoletan, ospitaleetan eta halako zentro publikoetan elikadura sistema jasangarri baten modeloa jarraitzen bada, eskaria sortuko da, eta baserritarrek izango dute euren produktuak nori saldu. Ordea, Eusko Jaurlaritzatik beste makro proiektu batzuk bultzatzen dituzte: Araban, esaterako, tomate hidroponikoen makro etxalde bat egiten ari dira. Ez da etxalde bat, porlana da; hau da, lur emankorraren hogei hektarea zapuzten ari dira tomate hidroponikoak egiteko.
Erakundeek elikadura sistema aldatzeko konpromisoa dute?
Ez dago behar den konpromiso guztia. Iaz Europatik iritsi ziren Next Generation funtsetatik, esaterako, EAEn %3 baino gutxiago bideratu dute elikaduraren inguruko proiektuetara. Eta, ehuneko horretatik, zati handiena teknologiarekin lotutako proiektuetara joan da. Ordea, elikadura sistema aldatzeko ez dugu berrikuntza teknologikoa behar, berrikuntza soziala baizik. Berrikuntza teknologikoa beharrezkoa da, baina ezin da helburua izan, tresna bat baizik. Sistema aldatzeak izan behar du helburua: sistema agroekologiko, jasangarri, erresiliente baterantz jotzeak. Horretarako, erakunde publikoen konpromisoa handitzea beharrezkoa da. Europatik datozkigun estrategietatik urrun gelditzen ari gara. Hots, Baserritik Mundura ikastaroetan, 2030erako ekoizpen ereduak ekologikoa izan behar duela esaten da. Hego Euskal Herrian, modu ekologikoan ekoizten dena ez da %4ra heltzen.
Udalak Urban Lur proiektua abiatu zuen 2020an. Baratze profesionalak sortu zituen Altzan, zero kilometroko produktuak ekoizteko. Horrelako proiektuak bide onetik doaz?
Ez dut proiektua ezagutzen, baina lur eremua nahikoa bada pertsona bat bere ekoizpenarekin hasteko eta bere negozioa abiatzeko, ondo egon daiteke, bai. Hortik harago joan behar dute erakundeek, baina halako edozein pauso ona da.
Donostiaren moduko hiri batean, halako proiektuak bultzatzea eta herritarrok gure kontsumo ohiturak aldatzea izan daiteke bidea?
Donostia hiri handi bat da dagoeneko, eta lur eremu gutxi ditu, baina daudenak aprobetxatu behar dira, Altzako proiektu horretan bezala, adibidez. Bestalde, Donostiako jendeak nola kontsumitzen duen aztertu behar da. Donostiak baditu inguruan landa eremua duten beste herri batzuk, eta hango ekoizpena hirira ekarri daiteke. Hori oso garrantzitsua da, baina hezkuntzatik etorri behar da ohitura aldaketa hori. Aldaketa egiteko presa daukagu, egoera larria delako.
