«Denborarekin ohartu naiz aktore jaio nintzela»
Paco Sagarzazu aktore donostiarrak (Herrera, 1940) 40 urte luzeko ibilbidea egin du interpretazioaren munduan, bereziki euskal zineman. Hain zuzen ere, 71. Zinemaldiak Zinemira saria emango dio horregatik asteartean. Umiltasunez, aitortu du ez zuela espero halako saririk jasotzea, baina ilusio handia egiten diola nabarmendu du. Bizimodu lasaia darama gaur egun Sagarzazuk Herrera auzoan, baina interpretazioa guztiz utzi gabe, berak dioen moduan, aktore jaio zelako.
Paco Sagarzazu aktorea, Easo plazan. (Argazkia: Joseba Parron San Sebastian) 
Zinemira Saria emango dizu Zinemaldiak, euren hitzetan, azken 40 urteotan ezinbestekoa izan zarelako euskal zinemagintzan eta antzerkigintzan. Espero zenuen?
Ez nuen inondik inora espero, ez. Eskertuta jasotzen duzu halako sari bat, noski, ikusten duzulako arloko profesionalek babesten dutela urte askotan zehar egindako lana, eta horrek esan nahi duelako egin duzuna ez dagoela gaizki.
Nola ari zara bizitzen saria jaso aurreko egun hauek?
Egia esan, ez naiz oso ondo eramaten ari hau guztia. Okerrena da bat-batean fokua nire gainean ikusten dudala. Hedabideek zuen lana egin behar duzue, noski, baina nik urte asko ditut dagoeneko, eta ez daukat idazkaririk ez ezer. Eta, egunotan, ez litzaidake gaizki etorriko idazkari bat izatea, ni nahiko gaizki moldatzen naizelako horrelako gauzak kudeatzeko [barrez].
Zinemaldiak zure ibilbidea aitortuko du orain. Zer harreman izan duzu zuk jaialdiarekin?
Nagusiki, harreman profesionala izan dut Zinemaldiarekin. Izan ere, urte askoz Donostiako Herri Irratian egin nuen lan, eta, beraz, Zinemaldiaren inguruan lan egin ohi nuen, irratian zinemari buruzko saio batean nenbilelako. Saioa erabat zinematografikoa zen, zinema adituekin, eta abar. Horren barruan, beste lankide batek eta biok atal bat egiten genuen, non Zinemaldiaren alderik friboloena kritikatzen genuen. Umorezko atal bat zen, eta arrakasta dezente izan zuen. New Yorketik zetorren Elsa Maxwell kritikariaren pertsonaia egiten nuen nik, eta oso ondo pasatzen genuen. Gauero, Zinemaldian zokomiran aritzen nintzen, jaialdiari zukua ateratzeko, baina, denborarekin, nekatu egin nintzen.
Horren ondoren, ez naiz jaialdira itzuli. Komunikabideen bidez jarraitzen dut, noski, interesgarria iruditzen zaidalako, baina besterik gabe. Hala ere, poztasun handia ematen dit Zinemaldiak horrelako sari bat ematea, eta pentsatzen dut saria etxean daukadanean poz handiz begiratuko dudala.
Paco Sagarzazu aktorea, Easo plazan. (Argazkia: Joseba Parron San Sebastian)
Nolatan hasi zinen irratian?
Radio San Sebastian irratian hasi nintzen, haurrentzako saio batean. Pertsonaiak hiru pailazo ziren, Popy, Garry eta Topetin, eta Miguel Miralles Gilito zen saioaren bultzatzailea, garai batean oso ospetsua izan zena. Ni saio horretarako gidoiak idazten hasi nintzen, eta ahots batzuk ere egiten joan nintzen. Gerora, Herri Irratian lokutore bila zebiltzala jakin nuen, probetara aurkeztu nintzen eta kontratatu ninduten.
Zineman hasi aurretik, idazlea ere bazinen. Hain zuzen ere, ‘Balantzatxoa’ antzezlana idatzi zenuen, 1978an zinemara eraman zutena.
Euskaraz grabatutako haurrentzako lehenengo filma izan zen. Balantzatxoa-ren gidoia idatzi nuen, eta uste dut Iñaki Zubizarretak egin zuela euskarazko egokitzapena. Garai hartan, Juan Miguel Gutierrez Herri Irratian lan egiten hasi zen, lagunak egin ginen, egun batean antzezlana ikustera etorri zen eta esan zidan grabatu egingo zuela. Hala egin genuen, hainbat herritan grabatuta. Eta hori izan zen zinemarekin izan nuen egiazko lehenengo harremana.
Zineman aktore lanetan hasi aurretik, antzerki amateurrean aritu zinen.
Irratian nengoen bitartean, antzerki amateurrean ere banenbilen. Orain konturatzen naiz bizitasun handia nuela orduan, bi gauzak aldi berean egiteko gai nintzelako. Tasio [Montxo Armendariz, 1984] filma egin nuenean, adibidez, opor egun batzuk eskatu nituen irratian, grabatu ahal izateko. Irratiko lana antzerkiarekin tartekatzen nuen, eta batzuetan zinemarekin ere bai.
Ramon Agirre eta Paco Sagarzazu, ‘Aupa Etxebeste!’ filmean.
Beraz, gaztetan hasi zinen interpretazioaren munduan murgiltzen. Txikitan ere gustuko zenuen?
Denborarekin ohartu naiz aktore jaio nintzela. Topiko bat dirudi, baina benetan uste dut txikitatik nuela interpretaziorako joera. Bitxikeria bat kontatuko dizut, eta uste dut aurretik soilik behin kontatu dudala. Haurra nintzela, zinemara dezente eramaten ninduten, eta asko gustatzen zitzaidan. Eta pentsatzen dut Aste Santuren batean Jesu Kristoren martirioaren inguruko zerbait ikusiko nuela zineman, gurutze bat egin bainuen bi makilarekin, eta Herreratik Altzara doan aldapa bat igotzen hasi nintzen gurutzearekin, Jesu Kristo izango banintz bezala. Pentsatzen dut amak sekulako errieta egingo zidala [barrez]! 9-10 urte izango nituen orduan. Ez dut askotan kontatu lotsa ematen zidalako, baina orain grazia egiten dit.
Interpretazioa txikitatik gustatzen bazitzaizun ere, zineman 40 bat urterekin egin zenuen debuta, ‘La fuga de Segovia’-n (Imanol Uribe, 1981).
Bai, egia da. Irratian lan egiten nuenean, asko gustatzen zitzaidan kalean lan egitea. Halako batean, kaletik nire magnetofonoarekin nenbilela, Klara Badiolarekin egin nuen topo, Viktoria Eugenia antzokiaren inguruan, oker ez banago. Esan zidan casting bat egitera zihoala, eta ea lagunduko nion. Elkarrekin joan ginen, eta, hain zuzen ere, Klara La fuga de Segovia-ko aktore nagusietako bat da. Castingean, baten batek esan zidan nire aurpegia interesatzen zitzaiela pertsonaia bat egiteko, eta ea animatuko nintzen parte hartzera. Baietz esan nuen, eta horrela hartu nuen parte film horretan.
Elena Irureta, Paco Sagarzazu eta Iban Garate, ‘Agur Etxebeste!’ filmean.
Hortik aurrera, ibilbide luzea egin duzu aktore gisa, baina modu autodidaktan ikasi zenuen interpretatzen, ezta?
Ikastaroren bat edo beste egin izan dut Bartzelonan, Madrilen eta Parisen, baina ez ditut inoiz interpretazio ikasketak egin bere horretan, nire kabuz ikasten joan nintzen.
1980ko hamarkadan, euskal zinemak garai emergente bat bizi izan zuen, eta zu hor sartuta zeunden. Nolakoak izan ziren urte haiek?
Irratian harrapatu ninduten lehenengo urte haiek, baina arnasten zen diozun hori, euskal zinemaren inguruan mugimendu interesgarri bat sortzen ari zela. Guztiok interes eta ilusio handiz bizi izan genuen. Pixkanaka, ikusi genuen ez zela soilik amets bat, baizik eta errealitate bihurtzen ari zela euskal zinema, eta oso gauza interesgarriak sortzen ari zirela, baita oso zinemagile onak ateratzen ari zirela ere.
Frankismoaren desagerpenak eta Euskadik manifestatzeko zuen gogoak eta horretarako eskubideak baldintzatu zuen garai hori; hori ondo islatzen da Ander eta Yul filmean [Ana Diez, 1989].
Paco Sagarzazu eta Ovidi Montlor, ‘Gran Sol’ filmean.
1989an, ‘Gran Sol’ filmean parte hartu zenuen, itsasgizon bat interpretatuz. Pertsonaia horri buruz galdetu nahi nizun, zure aita arrantza patroia izan baitzen, ezta?
Ez nintzen pelikula horrekin gogoratzen! Baina oso pelikula ona da, Ferran Llagosterak zuzendutakoa. Esperientzia oso interesgarria izan zen niretzat, itsas barnean grabatu genuelako. Bitxia da, baina Patxi Bisquert eta biok ginen zorabiatzen ez ginen bakarrak. Agian, aita arrantza patroia zelako ez nintzen zorabiatzen, batek daki. Euskal arrantzaleek geldialdia egin ohi zuten Irlandako herri batean ere aritu ginen grabatzen, eta ziur nire aitak noizbait zapaldu zuela herri hura.
Aita arrantza patroia izanda, arrantza jardueraz beteriko Donostiako kaia ezagutuko zenuen, ezta?
Bai, noski! Gainera, aitona ere arrantzalea zen. Aitak ez zuen nahi bere seme-alabak arrantzaleak izatea, eta esango nuke berak ez gintuela itsasontzira eramaten. Aldiz, aitonarekin badaukat itsasontzira joan izanaren oroitzapena; Kontxako estropadak berarekin lurrunontzi batetik ikusi nituen, besteak beste.
Noiz pasatu zen interpretazioa zure ogibidea izatera?
Herri Irratian hainbat gorabehera izan ziren, eta lanik gabe gelditu nintzenean, Fernando Bernuesek eta Mireia Gabilondok Tantaka antzerki talderako kontratatu ninduten, El florido pensil obra egiteko. Hortik aurrera, interpretazioa izan zen nire ogibidea.
Hala ere, beti interpretatu izan dut. Anai-arrebek gogorarazi izan didate txikitan ahotsak egiten nizkiela beldurra emateko, eta abar. Horregatik, nik uste dut esan dezakedala aktorea naizela jaiotzaz.
PacoSagarzazu ‘La gran aventura de Mortadelo y Filemon’ filmeko Calimero diktadore dibertigarriaren pertsonaia egiten.
Urteekin, film espainiarretan ere parte hartzen joan zinen. Aurrerapauso bat izan zen hori zuretzat edo nola bizi izan zenuen?
Kike Diaz de Radak zera zioen: «Guk, arrantzaleek bezala, arrantza dagoen tokira joaterik baino ez daukagu». Beraz, Espainiako zineman parte hartzea naturaltasunez bizi izan nuen: deitzen zidatenean, pozik joaten nintzen, lana zelako.
Mortadelo eta Filemonen pelikula, adibidez, egin nuen Javier Fesser etorri zelako Madrilen El florido pensil ikustera. Aktore guztiok hainbat pertsonaia egiten genituen, eta nireetako bat ahots oso arraroa zuen maistra bat zen. Fesserri gustatu zitzaion pertsonaia hori, eta Mortadelo eta Filemonen filmaren diktadorearen pertsonaia egiteko deitu zidan. Gainera, Fesserrek askatasun handia eman zidan gidoian aldaketak egiteko; oso eroso egin nuen lan berarekin.
Askok ‘Aupa Etxebeste!’ (Telmo Esnal eta Asier Altuna, 2005) filmarengatik ezagutzen zaituzte bereziki. Nola gogoratzen duzu film hori?
Telmorekin eta Asierrekin hainbat film laburretan lan egindakoa nintzen, eta konfiantza osoa jarri zuten niregan. Tamalez, nik ez dut euskara menderatzen, baina testuak ikasten joan nintzen, eta Telmorekin eta Asierrekin errepasatzen nituen. Etxean euskara entzun izan dudanez, une oro nekien zer esaten ari nintzen, eta nik uste dut tonuak ondo egiten ditudala. Beraiekin seguru eta eroso sentitzen nintzen, banekielako zerbait gaizki esaten banuen zuzenduko zidatela. Egia esan, oso gustura egin nuen lan euskaraz.
Pentsa, nik uste nuen bazenekiela euskaraz, eta elkarrizketa hau lotzeko garaian, lehenengo mezua euskaraz utzi nizun.
Ramon Agirreren bidez jarri gara harremanetan, eta nik uste dut berak oraindik pentsatzen duela engainatu egiten dudala esaten diodanean ez dakidala euskaraz [barrez]. Berarekin Aupa Etxebeste!-n eta Agur Etxebeste!-n [Esnal eta Altuna, 2019] euskaraz lan egin dudanez… Hizkuntza ez zait erabat arrotza egiten, baina ez naiz elkarrizketa bat mantentzeko gai. Egia da, era berean, batzuetan gusturago sentitu naizela euskaraz lan egiten gaztelaniaz lan egiten baino; El florido pensil-ekin, esaterako, hori gertatu zitzaidan.
Paco Sagarzazu aktorea, Easo plazan. (Argazkia: Joseba Parron San Sebastian)
Film, antzezlan eta telesail ugari egin dituzu. Zerbaitekin geldituko zinateke bereziki?
Nahi eta sinistu izan dudana egin dudanaren sentipenarekin gelditzen naiz. Ez dizut lan zehatz baten izenburua esango, horrenbeste momentu desberdin bizi izan baititut, ez nukeela jakingo zerekin gelditu. Azken finean, zineman, antzerkian eta telebistan bizitako guztia nire bizitzaren zati handi bat da. Gaizki ere pasatzen duzu, baina, oro har, uste dut gehiago direla gozamen uneak itzalak baino.
Aktore lanak egiten jarraitzen duzu?
Film labur oso polit bat egin dut berriki, Martxelo Rubiorekin. Deitu zidatenean, denbora asko neramanez ezer egin gabe, ez nengoen oso ziur, baina animatu ninduten eta baiezkoa eman nuen. Eta, egia esan, oso gustura aritu nintzen, denbora pasatu izan ez balitz bezala. Bestalde, 21:12 Produkzioak konpainiaren lanak zuzendu ohi ditut, eta noizean behin lan amateurren bat edo beste ere egiten dut.
Hala ere, esan behar dut ez dudala inolako nostalgiarik sentitzen. 60-70 urte nituenean, esaten nuen, ‘ni eszenatokiaren gainean hilko naiz’. Orain, ez dut hori pentsatzen, nik espero dut nire ohean hiltzea [barrez]. Ez dut aterik ixten, eta aipatu dizudan film labur horren moduko proiekturen bat ateratzen bada, agian egingo dut, baina ez daukat inolako anbiziorik, ezta beharrik ere. Gaur egun, antzerkiarekin daukadan harreman txiki horrekin, nahikoa eta sobran daukat.
Hiriarengatik galdetuko nahiko nizuke elkarrizketa bukatzeko. Jaio zinetik hona asko aldatu da hiria, eta Herrera zure auzoa ere bai. Nola ikusten duzu gaur egun?
Herrera gaur egun Donostiako zabortegia dela iruditzen zait; funtsezko galdera bat egin didazu nire ustez. Donostiari dagokionez, badakit aldaketa handiak ematen ari direla, baina gutxi jaisten naiz. Herreran eta Altzan dauden zona zoragarrietatik ibiltzen naiz gehienbat, eta gustura ibiltzen banaiz ere, ikusten dut erabat utzita dagoela. Alkateari esango nioke gehiago kezkatu beharko litzatekeela gauza txikiengatik handiengatik baino; txikiok eskertuko genioke, eta handiek, aldiz, normalean ez dute ezer eskertzen.
