«Gizarte gisa lan handia dugu egiteke oraindik»
Arrats elkarteak jaso du aurtengo Francisco Javier Gomez Elosegi saria, presoak gizarteratzerako lanagatik. Amaia Lasherasek, elkarteko zuzendaritzako kideak, eta elkartea osatzen duen gainerako lantaldeak, ordea, argi du sariak beharrean, «aldaketak» behar direla presondegien kudeaketan. Bestelako espetxe eredu baten alde egiten dute, talde txikiekin eta arazoak kudeatzeko aukera ematen duten etxebizitzetan oinarrituta.
Amaia Lasheras, Arrats elkarteko bulegoan. 
1999tik daramazue presoen eskubideen alde lanean. Nolatan sortu zenuten elkartea?
Ofizialki 1999an hasi ginen arren, aurretik hasi zen gure ibilbidea.Preso ohiak, senideak eta beste elkarte batzuetako hainbat lagun elkartu ginen, kartzelan askotariko beharrak zeudela ikusita. Gutxieneko baliabideak lortzen genituen eta presoei euren eskubideen berri ematen genien. Pixkanaka, erakundeak gugana jotzen hasi ziren presoez galdezka eta elkartea osatzeko ideia proposatu ziguten. Orduan hiru eta lau artean ginen. Sortu genuen lehendabiziko etxebizitzarekin hamabi izatera pasa ginen, eta, ordutik, ez dakit zer egin dugun, baina egun 79 pertsona gara, gizarte bazterkeriaren alorrean lanean.
Presoekin hasi eta gutxira, kale gorrian bizi direnekin hasi zineten lanean.
Espetxearen eta kalearen gurpil zoroak ez du etenik, eta prebentzioaren arloan lanketa handia egin behar da. Guk dugun Ateak programan, esaterako, presondegian sartu ez direnekin eta kale gorrian bizi direnekin egiten dugu lan. Aholkularitza juridikoa eskaintzen zaie, besteak beste. Ez da lan makala izaten, izan ere, pertsona batzuk ez daude gizarteratze prozesu bat egiteko prest, eta unean uneko laguntzarekin aurrera egin behar dugu. Beste batzuetan, berriz, zaila da gustatuko litzaigukeen jarraipena egitea, erabiltzaileen arrastoa galtzen dugulako.
Isunez, zitazioez eta kartzelako izapideez osaturiko paper dorre bat dugu bulegoko txoko batean. Dena den, bilakaera onuragarria duten kasuekin txostenak egiten ditugu epaitegira bidaltzeko. Espetxea irtenbide egokiena ez dela ohartarazten saiatzen gara behin eta berriro.
Askotariko kasuekin egingo duzue topo. Baina, zer nolako profila du zuen erabiltzaileak?
Espetxeak asko aldatu dira azken urteetan. Betiko heroinazaleak desagertu egin dira kasik, hiesak bere garaian ere asko eraman zituelako besteak beste. Egun, gehienak pobreak dira, baliabiderik gabekoak, eta horietatik asko, etorkinak. Azkenekoen kasuan, badirudi delitu gehien egiten dituztenak direla, baina ez da horrela izaten. Etorkinei neurri prebentibo gehiago ezartzen zaizkie, ihes egiteko arrisku handiagoa dagoela uste dutelako erakundeek. Haiez gain, erasotzaile matxista asko daude, baina baita gidatze delituengatik sartu direnak ere.
Eskaintzen dituzuen dozena erdi programa baino gehiagoren artean, laguntza psikologikoa duzue. Zenbaterainoko garrantzia du halako kasuetan?
Osasun mentala egun dugun arazo nagusienetakoa da, baina ez espetxean bakarrik. Pertsona asko buruko osasun arazoekin sartzen ari dira espetxeetan eta horri ez zaio inolako irtenbiderik ematen. Buru osasuneko arazo bat dagoenean, eta kaletik datorrela ikusten dutenean, arazoa gainetik kentzen saiatzen dira, gai sozial bat dela iritzita. Eremu soziosanitarioa topera dago, eta pilota beste leku batera pasatzen du etengabe. Gauzak horrela, egun ez ditugu hezitzaileak behar, psikiatrak baizik.
Feminista askok kritikatu duten arren, erasotzaile matxistekin ere lanketa berezia egiten dugu. Gure ustez prebentzio lana beharrezkoa da, askotan kartzelatik atera eta min handiagoa egiteko asmoa dutelako.
Nolako harrera izaten dute presoek espetxetik kalera irteterakoan?
Ez dute kasik ezer izaten eta bakardadea da nagusi. Gure etxebizitzetara irten baino lehen izapideak egiterik izan badugu, behintzat, gutxieneko bat eskaintzen zaie, eta laguntzak eskatzen, prestakuntzan, lanean eta abarretan ibiltzen dira. Izapiderik eta familiarik gabe, ordea, kale gorrira joaten dira zuzenean. Erakundeak oso motelak dira oraindik, eta pertsonen bizitzek ez dute itxaroten.
Beraientzat oso zaila da, gainera, arrotz duten gizarte batera egokitzea. Luzaroan kartzelako pareten artean egon dira asko, ordutegi eta arau jakin batzuekin, eta kanpoko oihana barruko mundua baina konplexuagoa bilakatzen da. Mugikorra edo Internet bezalako gauzak ia-ia ezezagunak dira askorentzat.
Kanpoko sarea berriz ere osatzeaz gain, lana lortzea ere erronka izango da.
Lan merkatuan berriro sartzea oso zaila da. Lana aurkitu duten erabiltzaileak ditugu,eta kartzelan egon direla jakin orduko, bota egin dituzte. Gizarte gisa lan handia dugu egiteke oraindik, berez korapilatsua den bide batean traba gehiago jartzen ditugulako.
Exijentzia asko ditugu eta beste inorekin baino zorrotzagoak gara gizarte bazterkerian daudenekin. Onenak behar dute izan,eta ezin dute arazorik sortu. Baina, pentsatzen jarrita, gu geu izan gaitezke hurrengoak, gero eta judizializatuagoa dagoen mundu honetan.
Presondegien eskumena duela bi urte pasa zen estatutik Eusko Jaurlaritzara. Aldaketa horrek eraginik izan al du zuen jardunean?
Nolabait, tramite batzuk erraztu direla esan genezake. Gainera, presoentzako etxebizitza bat eta eguneko zentro bat egin dituzte, baina ez da nahikoa. Egun ezagutzen dugun kartzelaren sistematik irteteko bide luzea dugu oraindik. Gu ez gara «kartzelak hautsi behar dira eta kito» esaten dutenetakoak, baina modulu txikien eredua ezarri beharko litzateke. Arazo asko ditugu drogekin, pobreziarekin, genero indarkeriaren biktima izan diren emakumeekin… Hori guztia pisuetan kudeatu beharko litzateke eta ez sortu behar duten kartzela erraldoi batean.
Gizonezkoen pisua da egun duzuen bakarra. Emakumezkoena ere sortzea aurreikusten al da?
Gai horrekin tematuta gabiltza. Emakumezkoen pisuak egon badaude, baina EAEko beste lurralde batean eta horrek gipuzkoarren deserrotzea eragiten du. Ulertezina iruditzen zaigu lau pertsonentzako edukiera duen etxebizitza txiki bat ez jartzea. Gizonen eskubide berdinak beharko lituzkete, baina gutxiago direnez,erakundeek ez dute horren beharrik ikusten, zoritxarrez.
