Kulturgileak Euskararen Egunera begira: euskaraz sortu eta bizitzearen zortea
Abenduaren 3an ospatuko da Euskararen Eguna, eta hizkuntzaren egoeraz aritu dira Olatz Salvador musikaria, Fito Rodriguez idazlea eta Miren Arrieta eta Andoni Mutiloa aktoreak. Euren egunerokotasunean euskararekin duten harremana azaldu dute kulturgileek.
Olatz Salvador, musikaria.
«Badago joera gaztelaniara errebeldiagatik jotzeko»
Olatz Salvador musikaria.
Nola bizi duzu Euskararen Eguna?
Ez dut ezer berezirik egiten nire bizitzan. Azken urteotan egin izan diren egitasmoetan parte hartu dut, bai Euskaraldian eta baita Euskararen Egunaren harira egin diren kontzertuetan ere.
Ez dakit alderatu daitekeen, baina Martxoaren 8ak ematen duen sentsazio bera ematen du, nolabait. Badago aldarrikatzeko egun bat, baina egunero da Euskararen Eguna; egunero da abenduak 3, martxoak 8 egunero den bezalaxe. Egun batekin ez da nahikoa.
Zer presentzia edo garrantzi dauka euskarak zure bizitzan?
Handia, esango nuke. Euskara da nire ama hizkuntza eta erosoen moldatzen naizen hizkuntza, nahiz eta egia den, azkenean, gizartearen joera eta abarren arabera gaztelanian asko ikusten dudan nire burua, baita ere. Batzuetan pena ematen dit, baina ikusten dut gizartean orokortzen ari den zerbait dela. Baditut kontraesanak musikan ematen ari diren joera hauekin, gaztelaniara asko jotzen ari garela iruditzen zait. Baina defendatzen dut, baita ere, norberak nahi duena egiteko askatasuna.
Euskaraz sortzeko intentzioarekin jarraitzen dut, baina horrek ez du esan nahi ez dudala inoiz ezer egingo gaztelaniaz. Nik ere baditut oharrak, proiektuak edota zirriborroak gaztelaniaz, baina oraingoz nire hautua bada euskaraz sortzen jarraitzea.
Nola ikusten duzu euskararen egoera Donostian?
Azken boladan, dagoeneko, ez da gaztelania entzuten dela: ingelesa eta frantsesa entzuten da, eta ez kultur anitzak garelako, baizik eta turismoari alfonbra gorria jarri zaiolako Donostian. Ez da lehentasuna inorentzako euskararen aldeko politikak egitea, edo nik, behintzat, ez ditut nabaritu. Orain Errenterian bizi naiz motibo hauengatik, eta oso gauza desberdinak nabaritzen ditut hemen. Horrek esaten dit badaudela egin daitezkeen gauza gehiago, bai euskararen alde eta baita beste kontu askoren alde ere, ez direnak egiten.
Nola ikusten duzu euskararen egoera musikan?
Ikusten dut badaudela talde batzuk, agian, periferia batzuetatik euskaraz sortu dutenak, eta horiek errespetu osoa merezi dutela eta baloratu behar ditugula uste dut. Ez delako gauza bera euskaraz sortzea Donostian edo Tolosan, Baionan edo Arabako Errioxan.
Bestalde, pixka bat kezkatzen nau ‘naturaltasunaren’ izenean gaztelaniara hainbeste jotzeko olatu berri honek. Badirudi dena euskaraz egitea batzuentzako artifiziala dela, eta, orduan, gaztelaniara jotzen dute. Kakotx artean diot naturalarena, zeren, niretzako, ez dauka zerikusirik naturaltasunarekin: niretzako jasotzen dugunaren eragin zuzen bat da, eta guztiz ikasia dela esango nuke. Badago, baita ere, generoarekin lotuta dagoen faktore bat. Ikusi dut joera gaztelaniara errebeldiagataik edo gaizotasunagatik jotzeko, estetika guaian ez duelako bere lekua topatu, eta horrek ere pena handia ematen dit.
GALDERA LABURRAK
Abesti bat: Xirarena, Ibil Bedi.
Liburu bat: Turista klasea, Kattalin Miner.
Hitz bat: Harribitxi.
Film edo telesail bat: Irati, Paul Urkijo.
Musika bakarlari edo talde bat: Eire.
Fito Rodriguez, idazlea.
«Ez naiz idazlea, euskal idazlea naiz. Kontu desberdinak dira»
Fito Rodriguez idazlea.
Nola bizi duzu Euskararen Eguna?
Nafar eguna ere bada. Lotuta dago, nolabait, independentziarekin. Euskara da Nafarroa independente baten oihartzuna. Nik beti esaten dut ez naizela idazlea, euskal idazlea naiz. Kontu desberdinak dira. Idazterako garaian hautatu beharreko zerbait da hizkuntza, eta euskararen eguna da gogoraraztea adierazpen artistiko edo afektiboak egiteko ere hautatu behar izaten dela.
Zer presentzia edo garrantzi dauka euskarak zure bizitzan?
Nik gaztelaniaz edo frantsesez idatzi dezaket, eta gero itzulpenak egin, baina niretzat euskara da beti erreferentea. Nire ekarpen literarioa arlo horretan dagoela sentitzen dut: hautatu egiten dut euskara, nire ekarpena egiteko.
Nola ikusten duzu euskararen egoera Donostian?
Entzun, entzuten da. Orain beste mota bateko gizartea dago, baina Parte Zaharrean, adibidez, ez dago giro euskaldun hori. Seguru nago jende askok lehen bezain beste edo gehiago egiten duela euskaraz, eta batik bat, ezagutu egiten duela. Arazoa da zer nolako mailatan erabiltzen den. Jendeak azaleko erabilera bat eduki dezake, baina gero pentsatzeko hizkuntza ez da euskara izaten, eta hori adierazgarritasunean nabaritzen da. Lortu ditugu eta funtsezkoak dira arlo batzuk, baina pentsatzeko eta euskaraz bizi ahal izateko lehen baino arazo gehiago dago.
Nola ikusten duzu euskararen egoera idazkuntzan?
Euskaraz sortzen duen gero eta idazle gehiago dago. Esango nuke aurrerapen eta sektore oso desberdinak sartzen ari direla euskararen munduan, baina euskaraz idazteak ez dakar berarekin inolako arrakasta komertzialik. Euskaraz idazten duenak ez du idazten komertziala izateko, berak nahi duen kalitatea bilatzeko baizik. Ekarpenak gero eta emankorragoak eta esanguratsuagoak dira.
Irakurleetan, ordea, badago arrakala bat. Literatura zabaldu egin da orain arte zabaldu ez den esparrutara, eta gero eta kalitate gehiago antzeman daiteke arlo guztietan. Kongresu bat beharko genuke irakurzaletasunari buruz. Ikerketekin ez da nahikoa. Arrakala horretan sakondu beharko genuke.
GALDERA LABURRAK
Abesti bat: Zibilak esan naute, Iparragirre.
Liburu bat: Euzkadi merezi zuten, Koldo Izagirre.
Hitz bat: Abaroa.
Film edo telesail bat: Itxaso, Antonio Diaz Huerta.
Musika bakarlari edo talde bat: Haizea.
Miren Arrieta, aktorea
«Euskal Herrian artista komunitate handi eta indartsu bat dago»
Miren Arrieta aktorea.
Nola bizi duzu Euskararen Eguna?
Txikitako oroitzapen polit baten moduan daukat, eskolan garrantzi handia ematen genion Euskararen Egunari. Egunero hitz egin beharko genuke euskaraz, baina ondo dago gurearen moduko hizkuntza txiki bat ospatzeko egun bat edukitzea.
Zer presentzia edo garrantzi dauka euskarak zure bizitzan?
Nire ama hizkuntza da. Parte Zaharrekoa naiz, eta 8 urterekin ikasi nuen nik gaztelaniaz. Egia da nerabezaroan beste gauza batzuetara zaudela, eta ez diozula hainbesteko garrantzirik ematen, agian. Urte asko eman ditut Madrilen bizitzen, eta Donostiara itzultzen nintzenean neukan euskaraz hitz egiteko aukera.
Euskaraldiaren harira hasi nintzen nire hizkuntza ohituren inguruan hausnartzen, eta, bat-batean, konturatu nintzen baneuzkala harreman batzuk lehen euskaraz egiten nituenak, eta, orain, gaztelaniara jotzen genuela, askotan, konturatu gabe. Orain hartu dut kontzientzia, eta jarrera aldaketa bat nabaritu dut niregan.
Nola ikusten duzu euskararen egoera Donostian?
Euskaraz egitea jende gazteak egin behar dugun zerbait dela uste dut, gero eta gehiago entzuten da gaztelania. Toki zehatz batzuk daude Donostian, euskaldunak direnak. Non mugitzen zarenaren arabera bilatu dezakezu inguru euskaldun bat. Erdialdetik gehiago entzuten da gaztelania, eta hori pena bat da. Nik 7 urte nitueneko Parte Zaharrak eta oraingoak ez daukate zerikusirik: euskara gutxiago entzuten da, eta ez da auzoko jendeak egiten ez duelako, baizik eta asko kanpora joan direlako.
Nola ikusten duzu euskararen egoera arte eszenikoetan?
Euskal Herrian artista komunitate handi eta indartsu bat dagoela uste dut. Ez da gauza bera «sortu nahi dut» edo «euskaraz sortu nahi dut» esatea. Horrek ere badu kutxu politiko bat, eta oso garrantzitsua iruditzen zait. Nik Euskal Herrian egin dut lan gehienbat, eta askotan galdetu didate ea ez dudan Madrilera joan nahi lanera. Madril beste mundu bat da, baina ni oso gustura nago hemen, nire hizkuntzan lanean.
Orain, plataformen agerpenarekin, iruditzen zait euskarazko fikzioa ere badabilela aurrerapausoak ematen, eta zineman ere gero eta film gehiago daude. Hainbeste film eta telesail daude mundu osoan, hainbeste hizkuntzatan, badirudiela gurearen moduko hizkuntza txiki batean sortzen den fikzioa txiki geratzen dela.
GALDERA LABURRAK
Abesti bat: Xirarena, Ibil Bedi.
Antzezlan bat: Esnearen kolorekoa, Fernando Bernues.
Hitz bat: Mirua.
Film edo telesail bat: Soinujolearen semea, Fernando Bernues.
Musika bakarlari edo talde bat: Nakar.
Andoni Mutiloa, aktorea
«Euskara nire bihotzeko hizkuntza da»
Andoni Mutiloa aktorea.
Nola bizi duzu Euskararen Eguna?
Euskara nire ama hizkuntza da, eta horrekin jaio eta hazi naiz. Bere garaian, segur aski, ez nion arreta handirik jarri edo ez nintzen oso kontziente, baina, azken urteotan, hor zegoen zerbait izatetik, hautu izatera pasatu da. Nire bihotzeko hizkuntza da euskara, ez da soilik ama hizkuntza.
Emanaldiak eskaini izan ditut azken urteotan Euskararen Egunaren harira, eta niretzat, gaur egun arte eszenikoak, antzerkigintza eta emanaldiak eskaintzea ere bada euskaraz egitea. Euskaldunok daukagun esentziaren altxorrik preziatuenetakoa bizitzea da egun hau ospatzea, eta ez egun horretan soilik, baizik eta egunero. Hautu bat izatea eta hori zabaltzea. Ederra iruditzen zait Euskararen Eguna ospatzea, baina garrantzitsuena eta ederrena da hori nik, hautu gisa, egunero bizi dudala. Egunero ospatzen dut.
Zer presentzia edo garrantzi dauka euskarak zure bizitzan?
Zorionez, azken urteotan eta bereziki kazetari gisa, askoz ere gehiago erabili dut euskara, nahiz eta bi hizkuntzak erabili. Sortzaile lanetan ere apropos aukeratu dut, argi neukan euskaraz sortu nahi nuela. Oraingoz, antzerkigintzan, euskaraz soilik ari naiz. Ez dakit zer gertatuko den etorkizunean, baina argi daukat behintzat nire asmoa euskaraz sortzea izango dela, niri pertsonalki ilusio handia egiten didalako. Hala ere, ez naiz mugatzen.
Nola ikusten duzu euskararen egoera Donostian?
Alderatu beharko nuke. Argi dago Donostian euskarak presentzia baduela, euskaldun asko gaude bertan. Aldi berean, hiriburua da, Gipuzkoako beste herri txiki batzuekin alderatuta beste nortasun bat du, eta kaletik zoazenean euskara ez da horrenbeste entzuten. Zerbait bai, eta gune zehatz batzuetan. Kalean, dendetan, egunerokoan, askotan lehendabiziko hitza ez da euskaraz. Hala ere, beste herri handi batzuekin alderatuta, hain gaizki ere ez gaude.
Nola ikusten duzu euskararen egoera arte eszenikoetan?
Gauza bat da euskaraz bizitzea eta beste bat euskaraz hitz egitea. Antzerkigile askok euskaraz sortzeko hautua egin dute, eta horrek asko pozten nau. Hala ere, ikusten da euskaraz bizi ez den jendea euskaraz lanean, horrek dakarren guztiarekin. Harritu egiten nau horrek, iruditzen zait ondo errotuta dauden beste hizkuntza batzuetan ez dela horrelakorik gertatzen. Esango nuke nabaritzen diren akats horiek guztiak euskarak gure gizartean oraindik daukan sendotasun faltaren ondorio direla.
Ikusten dut euskaraz sortzen dugunon artean duela urte batzuk baino askoz ere aniztasun handiagoa dagoela. Bai gaiei dagokienez, baita diziplina artistikoei dagokienez ere. ‘Betiko antzerkitik’ kanpo dauden proposamen askoz ere berritzaileagoak ikusten dira, euskaraz. Hori oso ederra da; aurrerapauso garrantzitsu bat da.
GALDERA LABURRAK
Abesti bat: Txoria txori, Mikel Laboa.
Antzezlan bat: Hariak, Ertza konpainia.
Hitz bat: Musutruk.
Film edo telesail bat: Amama, Asier Altuna.
Musika bakarlari edo talde bat: Kerobia.
