Ibaiaren inguruko bizimoduaren galera
Candido Aranbururen eta Pedro Etxeberriaren ekimenez eraiki zuten Loiolako Lopetedi Berri eraikina, urtarrilean eraitsi zutena. Etxebizitzez gain, bulegoak ere bazituen, eta garai batean ibaian hareazainek bildutako harea merkaturatzeko negozioa zuten bertan.
Lopetedi Berri etxea, 1941ean eraikia eta 2024an eraitsia.Ancora 
Loiolako Aralar Mendia kaleko 3. zenbakian zegoen Lopetedi Berri etxea eraitsi zuten urtarrilaren 26an, eta horrekin batera, «Donostiako historiaren orrialde berezi bat» desagertu dela salatu du Ancora Ondarearen Babeserako Elkarteak. Hainbat hamarkadatan, gabarrarien lanbideari lotuta egon zen toki hori, izan ere, Urumea ibaitik ateratzen ari ziren hareen biltegirako gune nagusia izan zen.
Donostia eta Loiolako auzoa lotzen dituen errepidearen ondoan zegoen Lopetedi Berri, Astiñeneko zubitik gertu eta Ur Kirolaken alboan. 1941ean hasi ziren eraikitzen bizitegi eta fabrika multzo hori, 36ko gerran suntsituta geratu zen Lopetedi landetxe zaharraren jabetzetan.
Ancorak azaldu duenaren arabera, Candido Aranburu eta Pedro Etxeberria bazkideen ekimenez eraiki zuten eraikina. Haien ideia ibaiaren aurrean auzo etxe bat eraikitzea izan zen, bulego komertzialekin eta hartxintxarrezko kargaleku batekin. Etxeberria Loiolako kuartelak eraikitzen aritu zen, eta gero Aranbururekin elkartu zen harrobi batzuk ustiatzeko. Konpainiak hainbat gabarra eta draga bat zituen hondarra lortzeko. Obrako materialak ziren, eta kamioi flotatxo baten bidez banatzen zituzten.
Florencio Mokoroa arkitektoak gauzatu zuen proiektua. Hiru altuerako pilula angeluzuzen bat asmatu zuen, mantsarda batez errematatua, nolabaiteko hiribildu itxura ematen ziona. Eraikinaren beheko solairuan bulegoak zeuden, eta goiko solairuan, aldiz, etxebizitzak —solairu bakoitzeko bi—. Osaketa erabat simetrikoa zen, erdian eskailera batek zatitua, eta bi erdi berdin ateratzen ziren —bazkide bakoitzarentzat bana—.
Etxearen egitura hormigoi armatuzkoa zen, bai eta balkoiak ere. Ordea, fatxadak harlangaitzezkoak ziren, inguru zuriak zituzten eta zenbait baotan adreiluzko estaldurak zituzten. Ate nagusiak tipografia modernoan idatzita zuen etxearen izena, eta hiriko armarriarekin hesitutako artelan bat zuen.
«1929an Madrilgo Arkitektura Eskolan titulatua, Mokoroa arrazionalismoaren ordezkari nagusienetakotzat jotzen da Gipuzkoan. EHAEOko (Euskal Herriko Arkitektoen Elkargo Ofiziala) Zuzendaritza Batzordea osatu zuen eta Probintziako Arkitekto izendatu zuten 36ko gerran. Loiolako auzoko parrokiaren, Groseko Ezkongabeen Etxearen eta industria ondarearen ikono handien egilea da», azaldu du Ancorak.
Ibaiko harearen gordailua
Lopetedi Berriren ondoan, tobera silo bat egin zuten ibaiko harea gordetzeko, eta ondoren merkaturatzeko. Egitura bertikala zen, ur laminaren gainean bermatua, eta Ancoraren arabera, «ia balio eskultorikoa zuen, erabat funtzionala». Bi depositu bertikal zituen, tarteko eskailera batez bereiziak, eta beheko aldean tobera bana zuten materiala dosifikatzeko eta kamioietan kargatzeko. Handik gertu garabi zubi bat zegoen, gabarrek hornitutako kargamentuaren manipulazioa errazten zuena.
Lopetedi Berriko silo tobera eta etxea Arkitektoen Elkargoak Mokoroari buruz argitaratu zuen monografian ageri dira, baina ez zeuden babestuta.
Hareazainek mareen arabera antolatzen zuten eguna. Loiolan ontziratzen ziren, ibaiaren bokalerantz joateko, pertika edo agaila baten laguntzaz ontzia bultzatuz. Maria Kristina eta Kursaaleko zubien artean ainguratzen zuten. Bertan, bakoitzak hamalau edo hamabost tona harea biltzen zituen itsasbehera aprobetxatuz, eta, gero, itsasgora noiz iritsiko zain egoten ziren.
Txofre zezen plaza 1970eko hamarkadaren hasieran eraisteak hondar soberakina eragin zuen, ofizio horrekin bukatu zuen.
2008an eraitsi zuten tobera siloa, eta orain, Lopetedi Berri etxea eraistearekin batera, «ibai inguruneari hertsiki lotutako bizimoduaren aztarna materialak» desagertu egin direla adierazi du Ancorak. «Oraintsuko iragana da, eta haren aztarnak sistematikoki ezabatzen dira. Ondorioz, nortasuna galtzen da», nabarmendu du.
