«Ezin dugu Jazzaldia alderatu, ezta nahi ere, BBK Liven moduko jaialdiekin»
Asteartetik igandera, Donostiako Jazzaldiak hartuko du hiria, hainbat agertokitan banatutako kontzertu ugarirekin. 60 urte beteko ditu aurten jaialdiak, eta historia horretako 40 urtetik gora Miguel Martinen (Gros, 1956) zuzendaritzapean izan dira. Diskoz, kartelez eta paperez beteriko bere bulegoan, Jazzaldiaren historiaz, bere jazz zaletasunaz, aurtengo jaialdiaz eta etorkizunaz mintzatu da Martin.
Miguel Martin, Donostiako Jazzaldiko zuzendaria.Joseba Parron San Sebastian 
Hemen da 60. Jazzaldia. Zer espero dezakegu urteurren berezi honetan?
60.a izanda ere, ez dugu modu berezi batean antolatu. Ohiko legez, saiatu gara ahalik eta programazio interesgarri eta zabalena prestatzen, jazzaren barruko korronte ugari islatuz.
60. urteurrenaren harira, erakusketa bat antolatu dugu San Telmo museoan, hori bai. Argazki erakusketa bat da, Jazzaldiaren historian zehar bizitako une onak gogoraraztea xede duena.
Hiru musikari sarituko ditu aurten Jazzaldiak: Dee Dee Bridgewater, Marc Ribot eta Bill Bruford.
Beste asko ere saritu genitzakeen, egia esan, baina hiru hauek merezi dutela argi dago. Marc Riboti dagokionez, esango nuke egungo jazzaren gitarrista moldakorrenetako bat dela, bai jazz abangoardistan eta bai jazz klasikoagoan. Donostian ikusi ahal izan dugu urteotan, bere proiektu propioekin zein John Zornen edo Diana Krallen moduko musikarien taldekide gisa. Musika latinora gerturatzen da, proiektu countryetara, rock musikariek beraiekin jotzera gonbidatzen dute…
Dee Dee Bridgewater bi aldiz egon da Donostian orain arte, eta ikusi dudan bakoitzean iruditu zait dena ematen duela agertokian. Denetik egin du bere ibilbidean: musikalak, kabaretak, jazz tradizionala… 2015ean etorri zenean, esaterako, New Orleanseko talde batekin etorri zen, hango doinuekin. Borrokatu behar izan duen guztiarengatik, menderatzen dituen estilo guztiengatik eta kontzertuetan dena emateagatik merezi du saria.
Azkenik, Bill Bruforden kasua berezia da, rock musikan arrakasta izan ostean, jazzean murgiltzen hasi zelako, jazzean ere arrakasta lortuz eta garrantzitsua izatera helduz. Rock sinfonikoaren mundua utzi zuen, jazz taldeak sortzen eta jazz taldeekin jotzen hasi zen eta, gaur egun, Britainia Handiko jazz bateria garrantzitsuenetako bat da.
Dee Dee Bridgewaterrek 2014ko Jazzaldian jo zuen Trinitate plazan. Aurten ere bertan arituko da, eta saritu egingo dute.Lolo Vasco/Jazzaldia
Jamie Cullum da aurtengo artista ezagunena. Zer proposamenekin dator?
Berak kontatuko du kontzertuetan, izan ere, bere berezitasunetako bat da programatzaileoi ezer gutxi kontatzen digula eskainiko duenaren inguruan. Bi kontzertu emango ditu, bat hondartzan eta beste bat Kursaalean; berak ezinbestean nahi zuen jo hondartzan, duela hamar urte bertan aritu zelako eta izugarri gustatu zitzaiolako.
Behin baino gehiagotan etorri diren musikari batzuk aipatu dituzu, eta, hain zuzen ere, hori da azken urteotan Jazzaldiari egin zaion kritiketako bat, maizegi errepikatzen dituzuela musikari batzuk.
Ulertzen dut kritika, baina musikari bat errepikatzen dugunean, ez dugu proiektu berarekin ekartzen. Marc Ribot, adibidez, errepikatzen ari gara? Bai. Baina, azkenekoz, beste formazio batekin egon zen eta aurrekoan beste batekin, eta entzuten duzun bakoitzean desberdina da. Jamie Cullum duela hamar urte etorri zen azken aldiz. Brad Mehldau, Chris Potter eta Dave Holland ekartzea, adibidez, errepikatzea da, bai, bizpahiru urte daramatzatelako etortzen. Bueno, eta zer? Ardura hori asumitzen dugu, erabat [barrez]. Kontua da, ikuspegi musikal batetik, badaudela musikari batzuk beti dutenak zerbait esateko, eta beti zerbait desberdina eskaintzen dutenak.
«Brad Mehldau, Chris Potter eta Dave Holland ekartzea, adibidez, errepikatzea da, bai. Bueno, eta zer?»
Nola antolatzen da horrelako jaialdi bat? Bidaiak, kontaktuak, datak koadratzea, diru kontuak…
Bidaiei dagokienez, imajinatu daitezkeenak baino askoz gutxiago egiten ditugu, dagoeneko ondo dakigulako, gutxi gorabehera, musikari bakoitzak eman dezakeena.
Bestalde, normalean, ekaina hasierarako, hurrengo urteko Jazzaldia prestatzeko lan egiten aritzen gara; hain zuzen ere, dagoeneko, 2026ko Jazzaldiaren prestaketan murgilduta gaude.
Jaialdi handien eta ‘sold out’ kulturaren garai honetan, non kokatzen da Jazzaldia?
Saiatu gaitezke beste eredu batzuen antza edukitzen, baina gurea oso bestelako eredu bat da. Alde batetik, jazz jaialdi gisa, Europan eta AEBetan jaialdi handiagoak badaude ere, handiegiak gara inguruan ditugun jazz jaialdiekin alderatuta. Baina, bestetik, gure kontzertu gehienak doakoak dira eta, beraz, ezin dugu Jazzaldia alderatu, ezta nahi ere, BBK Liven moduko jaialdiekin. Horrek alde onak ditu, gure eredua ia bakarra delako, baina baita txarrak ere, zaila egiten zaigulako gure eskaintzaren difusio lana egitea, gure publikoa beste jaialdi batzuetakoa baino askoz zabalagoa delako.
Nola bizi duzu zuk Jazzaldia? Kontzertuez disfrutatzeko denbora ateratzen duzu?
Ez [barrez]. Ahalik eta kontzertu gehienetara joaten naiz, behintzat kontzertuaren hasiera ikustera. Bukaerara arte ikusten ditudan emanaldi bakarrak Trinitate plazakoak izaten dira, baina guzti-guztietan ere ezin izaten dut. Lanagatik, lo ez egiteagatik eta Jazzaldiak dakarren guztiagatik, egun oso neketsuak izaten dira niretzat.
Miguel Martin, Donostiako Jazzaldiko zuzendaria.Joseba Parron San Sebastian
1978tik daukazu harreman profesionala Jazzaldiarekin eta 1984tik zara zuzendaria. Nola eboluzionatu du jaialdiak ordutik hona?
Jaialdiak asko eboluzionatu du, eta kontzertuen antolaketaren eta sustapenaren mundua asko aldatu da, baita ere. Lehen, kontzertuak antolatzeko ohitura gutxiago genuen hemen, eta kontzertu bakoitza epopeia bat zen: bazenekien noiz hasten zen baina ez noiz bukatzen zen, ekipoaren parte bat agian ez zen iristen, ez dakit zer instrumentu kaka bat zen, taldea ez dakit non galduta zebilen… Arazoa ez zen lan karga, baizik eta gertatu zitekeen guztia. Orain, askoz profesionalizatuagoa dago dena. Baina, aldi berean, jaialdiaren tamaina izugarri handitu da urteotan, eta horrek lan karga garrantzitsu bat suposatzen du, zentzu guztietan.
Bestalde, lehen, musikariak ez dakit non jotzeko eskaintza bat jasotzen zuen eta, interesatzen bazitzaion, joaten zen, hara iristeko egin beharreko bidean erreparatu gabe. Orain, aldiz, bideari garrantzi handia ematen diote. Hau da, musikari batek Italian jotzen badu gaur eta bihar Donostian jotzeko aukera badu, zuzenean etorri ordez, Frantzian jotzea bilatuko du musikariak edo, hobeto esanda, bere ordezkariek, horrela hobeto ateratzeko bidaia hori.
Zeintzuk izan dira Jazzaldiaren sei hamarkadotako mugarri nagusiak?
Hamargarren ediziora arte ez zen aldatu, lehenik eta behin. Ordura arte, Trinitate plazan egiten zituzten kontzertu guztiak, eta jazz tradizionala eta swinga ziren jorratzen zituzten estilo bakarrak. Baina programazioan Ella Fitzgeralden, Dizzie Gillespieren eta Oscar Petersonen moduko izenak agertzen hasi ziren, eta horiek Trinitate plaza baino agertoki handiago bat eskatzen zuten. Eta, batez ere, Charles Mingus agertu zen programazioan, jaialdia aldatu zuena. Garai hartan, proposamen erabat garaikidea zekarren Charles Mingusek, eta horrek jaialdia goitik behera aldatu zuen. Hain zuzen ere, ordura arte antolaketa lanetan aritu zirenek euren lana utzi zuten, eta jaialdia beste musika mota batzuetara ireki zen; horrela hasi ziren etortzen Herbie Hancocken moduko musikari modernoak, musikari tradizionalekin uztartuz. Hain justu, ni gogoratzen naiz 1976an edo 1977an ikusle gisa egon nintzela egun batean Herbie Hancock entzuten eta hurrengo egunean Cab Calloway entzuten. Ez nuen ezer ulertzen, noski, artean 20 urte nituela, garaikidetzat nuen zerbaitetik oso antzinakotzat nuen zerbaitera pasatzen nintzelako, nahiz eta gerora ikasi dudan Cab Calloway baloratzen.
Hamalaugarren edizioan, jaialdia behin betiko lekualdatu zen belodromora, eta hori ere mugarria izan zen, milaka ikusle erakartzen zituzten musikariak etorri zirelako: BB King, Gato Barbieri, Chick Corea, eta abar. Belodromoan 15.000 pertsona sartzera heldu ginen urte haietan; gaur egun, pentsaezina da hori jazz jaialdi batentzat, baina orduan jendea erakartzen zuten halako musika estiloek, gurera iritsi berriak zirelako.
1992an, erabaki zuten belodromoa uztea eta Trinitate plazara itzultzea, hiria hartzeko eta okupazio mailan hazteko ideia horrekin. Ordutik hona, planteamendua gutxi gorabehera berdina da, nahiz eta Kursaal berriaren irekierak beste aldaketa garrantzitsu bat ekarri zuen.
Jazzaldiaren lehenengo hamar urteetan, Trinitate plazan egiten zituzten kontzertu guztiak.Paco Mari/Kutxateka
Zein da Jazzaldiarekin lotutako zure lehenengo oroitzapena?
Ondo gogoratzen dut, oso gaztea nintzela, nire lehenengo Jazzaldian Hank Jonesen kontzertu bat ikusten egon nintzela, Milt Bucknerren beste bat eta Eddie Cleanhead Vinsonen beste bat. Azken hori blues musikari bat zen, jendeak gogoratzen ez duena. Garai hartan, bluesa jazzetik oso gertu zegoen eta bi estiloetako musikariek askotan kolaboratzen zuten. Hain zuzen ere, Montrealeko jazz jaialdira joan nintzen lehenengo aldian, kontzertu bat ikustera joan nintzen, non lehenengo Wynton Marsalisek jo zuen, ondoren BB Kingek eta, azkenik, Marsalisen talde guztiak BB Kingekin. Orain, ordea, bluesa elektrikoagoa da, eta zaila da blues taldeak jazz musikariekin lan egiten ikustea.
Urte luzez, Jazzaldia Heineken garagardo markarekin oso lotuta egon zen. Bat-batean, ordea, Heineken desagertu zen Jazzalditik eta Keler agertu zen. Zergatik gertatu zen aldaketa hori?
Une jakin batean, nazioarteko Heinekenek Espainiako Heinekeni esan zion babestu behar zituen musika jaialdiak bilatu behar zituela, eta euren irudiarekin gehien bat egiten zuen jaialdietako bat gurea zela pentsatu zuten. Horrela, 21 urte pasatu genituen elkarrekin lan egiten. Ordea, COVID-19aren urtean, Espainiako Heinekenek jaso zuen jarraibide, gomendio edo agindua izan zen ez zirela musika jaialdietan egon behar. Aurretik, Kelerrek behin baino gehiagotan adierazi zigun gure babeslea izateko interesa zuela, eta 2021etik beraiekin gaude.
«Etorkizunaz hitz egiten jarraitzen dut Donostia Kulturarekin, baina uste dut 60. edizioa baino pixka bat gehiago jarraituko dudala»
Horrenbeste urteren ondoren, musikariren bat ekarri ezin izanaren arantzaren bat daukazu?
Bai, baina haientzat kalte.
Izenen bat?
Hainbat urtez, saiatu nintzen Tom Waits ekartzen, baina oso zaila zen; Tom Waits nahi duen tokira doa, ez deitzen duten tokira. Eta, bestalde, hainbat arrazoirengatik, ezin izan dugu Sting berriz ekarri.
Miguel Martin, Donostiako Jazzaldiko zuzendaria, bere bulegoan.Joseba Parron San Sebastian
Iaz, elkarrizketa batean aipatu zenuen etorkizunaz hitz egiten zenuela tarteka Donostia Kulturarekin. 60. Jazzaldia da, zenbaki borobila, zure azkena izan daiteke?
Etorkizunaz hitz egiten jarraitzen dut Donostia Kulturarekin, eta nik uste dut 60. edizioa baino pixka bat gehiago jarraituko dudala. Normalena, logikoena, aldaketa bat egotea da, hori argi dago denontzat. Baina aldaketa ezin da edozein modutan egin, pauso batzuk jarraitu behar dira, eta ez dago nire esku, udalaren mende dagoen erakunde honen esku baizik, eta erakunde honek prozesu batzuk egiteko denbora jakin bat behar du. Horrela da.
