Denen gainetik, Ravel
Orchestre de l'Opéra National de Paris orkestrak izan zuen Maurice Ravelen omenezko kontzertua emateko ardura. 
Bada gaur zerbait txukuna Kursaalen. Horixe pentsatu zezakeen batek pasa den asteazkeneko eguraldi lanbrotsuari iskin egin nahian, Moneoren kuboen artean sortzen den aterpean zegoen jende klasea ikusita. Segituan hartzen zaio tonua ikuslego motari. Hantxe zeuden bilduak Musikeneko ikaskide ohiak, kontserbatorio garaiko irakasle jakintsu eta trebatuak –teoria departamentuaren parte izatearen kontuak, akaso–, Hamabostaldi honetan bertan kontzertu bat baino gehiagotan parte hartu duten etxeko pianista apartak, etab. Fauna xelebrea, musika onaren magiak erakarria. Ez baitzen edonolakoa gauak prestatua zigun menua. Michelin izarretan zerbitzatu ohi diren minimalismo modernistak mahaira eskainiko zitzaizkigula pentsatu dezake irakurleak, baina jada klasikotzat hartua den konposatzaile handi bati omen egiteko bildu ginen gremiokook bertan. Behin egungo sukaldaritzaren txinparta ugaritan hutsalak ezagututa, itzuli nahi izaten du batek kokotxa on batzuen saltsan blaitzera. Osagai onak ongi erabiliko dituen errezeta-liburuaren magalera. Maurice Ravel, euskal lurretan duela 150 urte jaiotako musikari bikaina izan zuen gaueko plater sortak ardatz.
Irudi lezake Ravelen efemeride berezia oroitzeko, kontzertu bat baino gehiago izan dela Hamabostaldian zehar. Bere figuraren garrantziak eta paper gainean idatzia laga zuenaren kalitate gorenak ongi merezia lukete kontzertu sorta mamitsu bat. Ez da ba izan gure kasua. Hortxe lehen traba. Zikloaren azken aurrekoetara –postre aldera– iritsi behar izan du menuak ziburutarraren lanez gozatu ahal izateko. Egin zitekeen bere ganbera musika bilduko zukeen kontzertu bat, bere Trio liluragarriarekin edota Kuarteto sentibera eta finarekin. Biak ala biak gailur malkartsu eta exijenteak. Ala etxeko abeslariekin egin ziezaioketen kosk bere ahots eta pianorako bilduma xarmantari. Ez bata, ez bestea. Eta hori gutxi balitz, Ravelek berak bere sorterriarekiko erakutsitako begirune eta estimari erantzun egin ez eta Frantziako orkestra bat ekarri da, Urumea ertzetik kilometro eskasetara jaiotakoari omen egiteko. Je suis basque; konpartitzen ditudan arren, ez dira frantsesezko hitz horiek nire adierazpen pertsonala, konposatzaileak berak eskuz idatzitako sentipenak dira horiek. Ezin al zezakeen kontzertu memorial hau Euskadiko Orkestrak burutu, ala bigarren zatian interpretatu zen Ezkerreko eskuarentzako kontzertua jada behin baino gehiagotan eskaini izan digun Joaquin Achucarro legendarioa gonbidatu kontzerturako? Izen batzuk botatzearren, Labeque ahizpek buruturiko proiektua, Iñar Sastre eta Mixel Etxekoparrek biran daukaten proposamena edota abesbatza lokal batekin egin zitekeen lan koral mardulen bat –Daphnis et Chloe onirikoa– aitatu ere egin gabe.
Ausardia eta definizio faltak, horrelako akatsak dakartza ondoren. Banioen irakurtzen ari zarenaren aurreko kronikan, errotzen den lurrarekiko erantzukizunak badituela Hamabostaldiak. Izan behar lukeela beronek, kontzertu segizio prestigiotsu bat eskaintzeaz gain, etxeko autoreei, talentuei eta proiektuei leku emango dion tranpolin bat. 87. edizioari itxaron beharko diogu jada, gisako aldaketak txertatzen hasteko balentriarik baduten frogatzeko. Asteazkenekoari dagokionean, eta sumatuko zuen batek baino gehiagok suminduta ekin niola beroni, bi zati nabarmen izan zituen kontzertuak. Bata orkestral purua, bakarlaririk gabekoa. Eta bestea, piano kontzertuena. Thomas Ades konposatzaile britaniarra izan zuten frantsesek zuzendari podioan. Konposatzailea eta zuzendaria, ondo leitu duzu lagun. Ravelen musikak osoki hartu behar zuen programan, 2018an estreinatu zuten Piano eta orkestrarako kontzertua sartu nahi izan baitzigun. Kiril Gerstein pianista lagun, gehiegikeriaz eta efektismo hutsez jositako magma moduko bat eskaini ziguten. Bernsteinen oihartzunak hemendik, akonpainamendudun melodia erromantikoari keinua handiak, perkusio andana. Ezer ez eta festa.
Behin atseden tartea pasata, Ravelek Paul Wittgenstein piano-jotzaileari, azken honek gudan eskuineko eskua galdu ostean, idatzitako piano kontzertua entzun ahal izan genuen. Lan itzelezkoa da, ilunpetik ateratako esperantza une bat. Karnala, sentsuala, perfumez betea. Zer esan dezake batek Ravelen musika beti kitzikagarriaz. Kasu honetan, Gerstein pianistak utzi ninduen apur bat hotz. Bi kontzertuei aurre egiteak duen kostu fisikoa eta ezkerreko eskuarekin ziburutarrak interpreteari eginarazten dizkion testura eta trama guztiak kontuan izanda ere, tempoen aukeraketa azkartxoek eta zikinkeria tekniko hainbatek despistatu egin ninduten.
Pianoaren laguntzaz burutu zen parte zentral hori alboratuta, orkestrak oparitu zizkigun beste bi lanak delizia hutsa izan ziren. Lehen zizka-mizka gisa aurkeztu zitzaizkigun Le tombeau de Couperin –Couperinen hilobia– suitearen atalak Ravelen musikaren lirikaren adierazle bikaina izan ziren. Oboearen kantua, flautaren txirikordak. Izugarri ondo aritu zen orkestra berez pianorako idatzia dagoen lan honen transkripzioan. Geruzak txertatu eta kolorearen kontzeptua orkestrara eramateko konposatzaileak zuen gaitasuna, txundigarria. Eta gauari, omenaldi delako horri, agur esateko La Valse pieza aukeratu zen, zurrunbilo fantastiko eta zorigaiztokoa. Johann Strauss vienarraren omenez ballet bai konposatu nahi eta, Lehen Mundu Gerrak oztopatu egin zion Raveli valsaren –erritmo hirutarra dantzara eramana– inguruan idatzi nahi zuena. Guda behin pasata, eta krudelkeria hark beragan utzitako aztarna noten erreinura itzuli nahian, mende hasierako Paris galante eta lirainaren transformazio belikoa deskribatzen dituen vals amaiezin bat ondu zuen azkenik. Palazio xarmanten bonbardatzea, kafe kulturalen suntsitzea, gizateriaren haustura. Guztia sumatu dezake entzuleak hamabi minutu eskaseko obran, valsaren erritmo aldaezinak hor jarraitzen duen bitartean, behinola izan ginen horren isla. Denen gainetik asteazkenean ere bereziki txunditu gintuen Ravelen maisutasunaren aztarna eta lorratz.
