Zinemaldiak inoiz baino euskal produkzio gehiago izango ditu, donostiarren partaidetza nabariarekin
Telmo Esnal eta Asier Altuna zuzendariek jasoko dute aurtengo Zinemira Saria, 'Aupa Etxebeste!' filmaren 20. urteurrenaren harira.
Zinemaldiko euskal zinemaren aurkezpena, Tabakaleran.Zinemaldia 
Guztira 38 ekoizpenek −27 film luze, bost film ertain, hiru film labur eta hiru telesail− osatzen dute Zinemaldiaren 73. edizioko euskal zinemaren parte hartzea. Gaur egin dute horren inguruko aurkezpena Tabakaleran, eta Jose Luis Rebordinos Zinemaldiko zuzendariak nabarmendu duenez, “inoiz baino euskal produkzio gehiago” izango dira aurtengo edizioan. Gainera, zuzendari eta aktore donostiarren presentzia ere nabarmena izango da. Hainbat ataletan banatuta programatu dira lanok: Sail Ofiziala, New Directors, Horizontes Latinos, Zabaltegi-Tabakalera, Nest, Culinary Zinema, Zinemira, Made in Spain, Belodromoa, Haurrentzako Zinema, Klasikoak, EITB Gala eta RTVE Galak.
Zinemira saila
Zinemira da berariaz euskal zinemari eskainitako saila, eta aurten hamahiru proposamen jasoko ditu. Horietako lau Zinemaldian mundu estreinaldia izango duten film luzeak dira eta, hortaz, Euskal Zinemaren Irizar Saria eskuratzeko hautagaiak dira; film irabazlearen ekoizleek 20.000 euro jasoko dituzte.
Inge Mendiorozek (Andoain, 1973) bere bigarren ez fikzioarekin irekiko du saila. Artxiboko irudiak eta euskal musika eta literaturaren munduko hainbat pertsonaren aitortzak baliatuz, Lurdes Iriondo, ez gera alferrik pasako ondu du zuzendari eta muntatzaile gipuzkoarrak, Euskal Herriko kantagintzaren ikur honen bizitza beste ikuspegi batetik kontatzen duen biografia. IRUTXULOKO HITZAk film hori babestu du, beste hainbat euskal produkziorekin egin izan duen moduan.
Euskal musikako pertsonaia ospetsu baten beste biografia batek emango dio amaiera Zinemirari. Anuska Ariztimuñoren (Errenteria, 1984) Hombre bala ez-fikzioak Mikel Erentxun musikari donostiarraren ibilbide profesionalaren eta bizitza pertsonalaren artean nabigatzen du.
Gaizka Urresti (Bilbo, 1967) zinegileak ere kulturari lotutako figura baten kontakizuna egiten du Eloy de la Iglesia, adicto al cine pelikula. Arg(h)itzen: torturaz argi hitz egiten, tortura argitzen ez-fikzioa Mikelatxo Urbi izenpean egindako auzolan baten emaitza da. Filmak 1966 eta 2011 urteen artean Nafarroako Sakana eskualdean tortura pairatu zuten 30 lagunen lekukotzak jasotzen ditu, tortura zer den eta estatuaren inpunitate egiturak argitara ateratzeko asmoz.
Donostiako euren emanaldiak baino lehenago estreinatu izanagatik Euskal Zinemaren Irizar Sarirako hautagaiak ez diren beste zortzi ekoizpenek hartuko dute parte sailean: Daniela Forever, Nacho Vigalondoren (Cabezon de la Sal, 1977) azken lana; Ombuaren itzala, Patxi Bisquert (Zizurkil, 1952) aktoreak zuzendutako lehen filma, Pello Mari Otaño bertsolariaren bizitzaren pasarte bat kontatzen duena; Borja Cobeagaren (Donostia, 1977) azken komedia, Los aitas; Asier Urbietaren (Donostia, 1979) lehen film luzea, Faisaien irla; Oier Plazaren (Gernika, 1982) ez-fikziozko debuta, Errautsak; Sara Fantovak (Bilbo, 1993) zuzendutako lehen lana, Jone, batzuetan; Gijongo jaialdian lehiatutako eta Larraitz Zuazok (Bilbo, 1980), Zuri Goikoetxeak (Gasteiz, 1984) eta Ainhoa Andrakak (Bilbo, 1982) elkarlanean zuzendutako Itoiz udako sesioak eta Arantxa Aldaz (Donostia, 1982), Javier Roldan (Donostia, 1962) eta David Taberna (Donostia, 1978) kazetariek zuzendutako Gregorio Ordoñez, el asesinato que despertó la rebelión contra ETA ez-fikzioa.
Euskal ekoizpenak Zinemaldiko beste sail batzuetan
Arestian aipatutako Irizar Sarirako hautagaiez eta Zinemirako filmez gain, Zinemaldian beste euskal ekoizpen batzuk aurkeztuko dira. Sipo phantasma (Zabaltegi-Tabakalera, 2016), Oreina (New Directors, 2018) eta Hondar ahoak (2020) lanen zuzendari Koldo Almandozek (Donostia, 1973) Zeru ahoak seriea estreinatuko du Sail Ofizialeko Emanaldi Berezietan, lehiaz kanpo. Horizontes Latinos atalean, Diego Cespedes txiletarraren (Santiago, 1995) La misteriosa mirada del flamenco izango da; Zabaltegi-Tabakaleran, berriz, Lur Olaizola Lizarralderen (Donostia, 1988) Bariazioak film laburra proiektatuko da lehiaz kanpo, eta zinema ikasleei zuzendutako Nest sailean Elias Kerejeta Zine Eskolako Inês Nunesek (Tavira, 1993) A solidão dos lagartos aurkeztuko du.
Made in Spain sailak bost euskal ekoizpen hartuko ditu: Helena Tabernaren (Altsasu) Nosotros; Julio Medemen (Donostia, 1958) 8; Arantxa Echevarriaren (Bilbo, 1968) La infiltrada; Albertina Carriren (Buenos Aires, 1973) ¡Caigan las rosas blancas! eta Agustina Macriren (Buenos Aires, 1982) Miss Carbon. Belodromoak, bere aldetik, Itziar Gomez Sarasolak (Errenteria, 1964) zuzendutako Go!azen seriearen denboraldi berriaren aurkezpena hartuko du beste urte batez, eta, lehen aldiz, baita EITB Gala ere, zeinetan Javi Gutierrezek (Bilbo, 1965) eta Lorea Perez de Albenizek (Elgoibar, 1974) zuzendutako Euskal Herria Hegan programaren lehen atala estreinatuko den, Gipuzkoa hegan izenekoa. Haurrentzako Zinema sailak ere izango du euskal ekoizpen bat: Tobias Schwarz eta Aizea Rocaren Heidi, katamotzaren erreskatea. Azkenik, Klasikoak sailak Euskadiko Filmategiak eta EITBk elkarlanean zaharberritutako Hamaseigarrenean aidanez (Anjel Lertxundi, 1985), Ehun metro (Alfonso Ungria, 1985), Zergatik panpox (Xabier Elorriaga, 1985) eta Oraingoz izen gabe (Jose Julian Bakedano, 1986) film ertainak proiektatuko ditu.
Zinemira Saria
Zinemira saria Donostia Zinemaldiak eta EPE-IBAIA ekoizle elkarteak ematen duten ohorezko saria da, eta euskal zinemagintzaren alorreko pertsona ospetsu baten ibilbidea aitortzen du. Aurten, Telmo Esnal eta Asier Altuna zinemagileak omenduko dituzte Viktoria Eugenia antzokian irailaren 23an egingo den Euskal Zinemaren Gala Handian.
Telmo Esnalek (Zarautz, 1966) eta Asier Altunak (Bergara, 1969) elkarrekin hasi zuten ibilbide zinematografikoa, Txotx (1997) eta 40 ezetz (1999) film laburrekin. 2005ean elkarrekin zuzendu zuten lehen film luzea, Aupa Etxebeste! (New Directors, 2005), zeinaren 20. urteurrenaren harira jasoko duten aurten Zinemira Saria. “Komedia honek Donostia Zinemaldiko Gazteriaren Saria eta Goya sarietarako zuzendari berri onenaren izendapena balio izan zizkion tandem gipuzkoarrari. Pelikula mugarri bihurtu zen euskarazko zineman, lortutako arrakastak ikusgarritasuna eta zilegitasuna eman baitzizkien euskaraz egindako ekoizpenei. Ordutik hona ekoizpen indartsu eta jarraitua normalizatu da, hala Donostia Zinemaldiko Sail Ofizialean eta bestelako ataletan nola zirkuitu komertzialetan”, azaldu dute Zinemalditik.
Geroztik, Esnalek eta Altunak film gehiagotan kolaboratu dute, hala nola, Urte berri on, amona! (New Directors, 2011) filmaren gidoian; Iraila, Kalebegiak (Belodromoa, 2016) lan kolektiboaren film laburrean, eta haien lehen film luzearen sekuelan, Agur, Etxebeste! (Euskal Zinemaren Gala, 2019).
Bakarka, elkarrekin duten komediarako joera hori alde batera utzi izan dute biek. Esnalek dantza tradizionalen bidez euskal gizartearen erretratu poetikoa egiten duen Dantza (Sail Ofizialeko Emanaldi Bereziak lehiaz kanpo, 2018) eta existentziari buruz hausnartzen duen Urtzen (Zinemira, 2020) zuzendu ditu, besteak beste. Altunak, bestalde, beste lan batzuen artean, bat-bateko poesian barrena bidaia egiten duen Bertsolari (Sail Ofiziala lehiaz kanpo, 2011), bizitza ulertzeko bi moduren arteko gatazka islatzen duen eta Irizar Saria eskuratu zuen Amama (Sail Ofiziala, 2015), euskal gastronomiaren eboluzioa kontatzen duen Arzak since 1897 (Culinary Zinema, 2020) eta Cristina Iglesias eskultorearen obra esploratzen duen Hondalea (Euskal Zinemaren Gala, 2021) zuzendu ditu. Zinemaldiaren aurtengo edizioan ere parte hartuko du Altunak, Karmele aurkeztuko baitu Sail Ofizialeko Emanaldi Berezietan, lehiaz kanpo.
EITBko Brinkola (2009) seriea ere zuzendu zuten Esnalek eta Altunak, eta beraien ibilbidean, elkarlanean edo bakoitzak bere aldetik, film labur ugari sinatu dituzte. Horietako asko Kimuak katalogoan programatu ziren: Topeka (2004), Sarean (2005), Taxi? (2007), Setioa (2007), Amona putz! (2009), Artalde (2011), Hamaiketakoa (2012), Zela trovke (Cortando hierba, 2013) eta Soroa (2014).
