Latxaga, euskara eta baserria
Latxaga apaiza, antropologoa, idazlea eta baserritarra izan zen. Donostiarra, baina mundukoa, baita ere. Euskararen babesle handia izan zen eta, horregatik, hizkuntza ikasten pasatu zuen bizitza osoa. Urteak pasatu zituen besteei laguntzen.
Joxemaria San Sebastian 'Latxaga', Manhattanen. Bidegileak 
Joxemaria San Sebastian Latxaga 1933an jaio zen Aldakonea kalean dagoen Latxaga etxean, Egian. Maiatzaren 21ean jaio zen eta 2008ko abenduaren 5ean hil zen. Etxearen izena hartu zuen ezizen moduan, horregatik, denek, Latxaga gisa ezagutzen zuten.
Bere gurasoak Juan San Sebastian arrantzalea eta Maria Josefa Zubillaga etxekoandrea ziren, eta bi arreba zituen: Maritxu eta Isabel. Nafarroan igaro zuen bere haurtzaroa, Berako Ugainborda baserrian. Bere bi amodioak euskara eta baserria ziren, izan ere, jaio eta berehala eraman zuten amonaren baserrira, Nafarroan. «Oso baserri pobre batean hazi nintzen», aipatu zuen 2001eko elkarrizketa batean. Gainera, herrira jaisten zenean, «burla» egiten zioten, gaztelaniaz hitz egiten ez zekielako.
Baserritarra, apaiza eta idazlea
1957an, Donibane Garazitik Iruñeraino oinez joan zen. Modu horretara, euskalkiak entzun eta mintzatu zituen. «Ez da hain zaila, nahiz eta batzuek hiltzat eman eta bere horretan uztea hobe dela pentsatu. Egiaztatuta dago posible dela galdutako hizkuntzak berreskuratzea, ikastaro on bat besterik ez da behar, eta guk oso metodo onak dauzkagu euskara ikasteko», azaldu zuen geroago elkarrizketa batean.
Donostian, jesuitekin egin zituen ikasketak eta 17 urterekin Gasteizko seminarioan sartu zen, 1955era arte. Ondoren, 1958an, apaiz egin zuten Parisko Notre Dame katedralean. Zortzi egun geroago, Groseko San Ignazio parrokian hasi zen meza ematen. Bertan, frankismoaren urte gogorrenetan murgilduta zeuden bitartean, meza euskarara itzuli zuen. Ondoren, Parisera bueltatu zen, eta Saint-Severin parrokian aritu zen lanean.
Egiako ‘Latxaga’ etxean jaio zen euskal idazlea 1933an.Nerea Lizarralde
1962an, San Joan Jainkoarenaren Anaien ospitaleko kapilau izendatu zuten. Orexako erretore izendatu zuten eta, bertan, euskara irakasten zuen. Halaber, hainbat liburu idatzi zituen: Naparroa euskal arrobia (Edili, 1973), Aralarko San Migel (1973), Errioxako San Millan (Edili, 1974), Orexa etnografia aldetik (Anuario de Eusko Folklore, 1975), Jaka’ra oñez Naparroan zear (La Gran Enciclopedia Vasca, 1976) eta Arkaitzetako bisigotiko baselizak Araban (La Gran Enciclopedia Vasca, 1976).
Teologiako doktoretza lortzeko asmoa zuenez, alemana ikastea beharrezkoa ikusten zuen, horregatik, Friburgora joan zen hizkuntza ikastera. Bertan, goiko masail hezurrean infekzioa aurkitu zioten eta Donostiara bueltatu zen. Hala ere, titulua lortzera Friburgora itzuli zen azkeneko aldiz, 1976an. 1979an, gainera, Antropologiako doktoretza eskuratu zuen Sorbonan.
1973an, Nafarroako Foru Aldundiak antolatutako euskara irakasleak prestatzeko ikastaroan parte hartu zuen. Urte horietan, bi liburu plazaratu zituen: Naparroa euskal arrobia eta Jaka’ra oñez Naparroan zear. Halaber, La représentation du temps dans le verbe basque liburua idatzi zuen Hizkuntzalaritzako tesia aurkeztu zuenean, 1994an.
1970eko eta 1980ko hamarkadetan Estatu Batuetan eta Mexikon bizi izan zen. Bertan, beste hainbat liburu idatzi zituen: Iglesias particulares y grupos étnicos (1981), La misión de Ntra. Sra. de Guadalupe del Paso del Norte en Ciudad Juárez, Chihuahua (1991). Gainera, ospitalean lanean aritu zen New Yorken, apaiz eta antropologo moduan.
«Aditza ez bagenuen ongi erabiltzen, beste euskalkietako apaizek barre egiten ziguten. Beraz, Orexara joan nintzen ikastera»
Euskararen babeslea
Euskararen alde egin zuen jaio zenetik. Txikitatik, hizkuntza ondo ikasi nahi zuen, ez baitzuen atzean geratu nahi: «Parisen apaiztu nintzen. Hizkuntza asko ikasi nituen, baina euskaraz nire ingurukoek hobeto egiten zuten nik baino. Aditza ez bagenuen ongi erabiltzen, beste euskalkietako apaizek barre egiten ziguten. Beraz, herri txiki batera joan nintzen aditza ikastera, Orexara».
«Nire maitasun ezkutua Errioxa euskalduntzea izan da. Errioxa zoragarria iruditzen zait eta euskal usaina hartzen diot», onartu zuen beste elkarrizketa batean. Errioxan, 1996an, euskaltzale talde bat sortu zuten, Laminiturri izenekoa.
Euskerazaintza taldeko kide egin zen, Euskaltzaindiaren euskara batuaren ideiarekin ez zuelako bat egiten: «Euskal Herria esaten dugu, baina Euskal Herria ez da bat. Zuberoa Euskal Herria da, eta ez diozu behin ere esango bizkaitar bati zuberotarra denik». Euskara hizkuntza familia bat zela zioen eta Euskal Herrian hiru fronte bereizi zituen: Iruñea-Gasteizkoa, Ebrokoa eta Auñamendikoa.
1999an, Euskal sena liburua argitaratu zuen, euskal herritarren izaerari buruzkoa. Halaber, hainbat liburu editatu eta artikuluak plazaratu zituen Euskal Herriko hainbat egunkaritan. Esate baterako, 1997az geroztik, Diario de Navarra egunkariko euskarazko orrien arduraduna izan zen.
Heriotza eta arrastoa
600 artikulu eta hemezortzi liburu idatzi ondoren, Latxaga Donostian hil egin zen, bere «etxean». Hizkuntzen maitalea zen, beti ikasteko prest zegoen. Euskal Herriaren mugak askotan aztertu zituen eta Huescako Piriniotan eta Santa Orosiako santutegian euskal sustraiak zeudela pentsatzen zuen.
Latxagarena ez da euskal gizarteko izenik ezagunena, baina bera, zuzenki ez nabaritu arren, euskararen aldeko borrokan aitzindaria izan zen. Aitortza gisa, gaur egun, Aitor ikastolako guraso elkarteak Latxaga izena du.
«Nire politika beti izan da politikan ez sartzea, baina kultura aldetik bazter guztiak nahastea», esaten zuen eta horrela egin zuen.
