«Nire helburua da Donostiak bere euskarazko izaera modu eraginkorrean garatzea»
Jon Insausti izan da azken urteotan Donostiako Euskara zinegotzia, baina alkate kargua hartu duenetik, Kerman Orbegozo Uribe jeltzaleak (Donostia, 1978) hartu du kargu hori. Euskarak Donostian eta Euskal Herri osoan erronka handiak dituenaren jakitun, gogoz agertu da horiei aurre egiteko.
Kerman Orbegozo, Donostiako Udaleko Euskara zinegotzia.Donostiako Udala 
Hartu berri duzu Donostiako Euskara zinegotzi kargua. Zeintzuk izan dira kargu horretan egunotan hartutako lehenengo erabakiak edo, oro har, egindako lehenengo gauzak?
Lehen aste hauetan, bi helburu nagusi izan ditut: batetik, Euskararen Plan Orokor berria garatzeko martxan jarritako diagnostiko prozesuaren nondik norakoak sakon ezagutzea eta, bestetik, Euskara Zerbitzuaren jarduera esparrua eta taldea hobeto ezagutzea. Hartara, Euskara Zerbitzuko taldeko arduradunekin lehen bilerak egin ditut. Aldi berean, arreta berezia jarri nahi diot herritarrengandik hurbil egoteari eta auzoetako batzordeekin harremana sendotzeari, hemendik aurrera euskararen normalizazioan izango duten rola indartzeko. Erabaki zehatzik hartzeko goiz da, baina ardurak eta lehentasunak kokatzen hasi nahiko nuke lehenbailehen.
Zer harreman zenuen aurretik euskararekin?
Euskara beti egon da presente nire bizitza pertsonalean eta publikoan. Ama hizkuntza euskara izan dugu etxean eta horrek eragin zuzena izan du nire nortasunean eta konpromisoan. Nire jardun publikoan ere, beti saiatu izan naiz euskararen erabilerari lehentasuna ematen eta eredugarri izaten. Orain, Euskara zinegotzi gisa, ardura hori are handiagoa da, eta eguneroko jardunean euskararekiko konpromisoa modu eraginkorrean gauzatzea da nire helburuetako bat.
Nola bizi duzu Euskararen Eguna pertsonalki eta udaleko zinegotzi gisa?
Pertsonalki, euskararekiko atxikimenduaren eta komunitate baten parte izatearen adierazpen gisa. Urte osoan euskararen alde lan egiten duten pertsonak eta taldeak ikusarazteko eguna da niretzat, eta, aldi berean, motibazioa eta indarra ematen dit aurrera begira. Udaleko zinegotzi gisa, ordea, ardura handiagoz bizi dut: herritarren hizkuntza eskubideak bermatzeaz gain, euskararen erabilerarako baldintzak sortzea eta politika publiko eraginkorrak bultzatzea dagokit. Bi ikuspegi horiek uztartzea da nire erronka: konpromiso pertsonaletik, ardura instituzionalerantz.
«Gaitasuna hobetzeko, erabilera ahalbidetu eta bermatuko duten esparruak ezinbestekoak dira»
Zer prestatu duzue aurtengo Euskararen Egunaren harira?
Euskara Zerbitzuak urteak daramatza auzoetako euskara batzordeekin, Bagera elkartearekin eta beste zenbait udal atalekin —Partaidetza, Gazteria, Donostia Kultura eta abarrekin— elkarlanean Euskararen Eguna antolatzen. Aurten, elkarlan horri esker, hamabi auzotan Euskararen Eguna ospatzeko egitarauak prestatu dituzte. Guztira, ehun jarduera inguru izango dira han eta hemen antolatuko direnak.
Abenduaren 3an, bestalde, Akelarre dantza talde historikoaren dokumentala eskaini eta mahai ingurua antolatuko dugu Antzoki Zaharrean. Akelarrek lan handia egin zuen urtetan euskara eta euskarazko musika sustatzen plazaz plaza, eta dokumental hori Donostian eskaintzea erabaki dugu taldeak egindako lana aitortzeko.
Gaztentzat, bestalde, hainbat jarduera egingo ditugu Euskararen Egunaren harira, abenduan zehar: Xare Euskarazko Kultura Digitalaren Jardunaldia EHUn, Euskara Batzordeen Topaketa Tabakaleran eta Gazteak Antzerkira egitasmoa Antzoki Zaharrean. Hiru ekimen hauetan Donostiako ikastetxeetako DBH, Batxilergo eta zikloetako 2.800 ikaslek inguruk parte hartuko dute.
Donostiako Euskararen Plan Orokorra berritzen ari zarete. Zer aurreratu daiteke etorkizuneko planaz?
2024ko udazkenean, Donostiako Euskararen Plan Orokorra 2020-2024 indarraldia amaitu aurretik, Euskara Zerbitzuan planaren balorazioa egin genuen eta, horrekin batera, egun Donostiak duen egoera soziolinguistikoa aztertzeari ekin genion. Gauzak horrela, hainbat bide jorratu ditugu diagnostiko osatu bat izateko. Alde batetik, Donostiako datu demo-linguistikoen bilakaeraren prospekzio ikerketa egin dugu eta, bestetik, Donostiako euskararen egoeraren etorkizunari buruzko hausnarketa prozesu bat bideratu dugu 2025eko urtarriletik uztaila bitartean, Donostiako gizarte eragile, udal teknikari eta zenbait aditurekin. Hamar urterako ikuspegia ari gara irudikatzen eta Eusko Jaurlaritzak 2024an onartutako AROA marko estrategikoa hartu dugu oinarri.
Euskaldunen hizkuntza gaitasuna hobetzea eta transmisioan indarra jartzea, ulermena orokortzen joatea, etorri berriak hizkuntza politikaren erdigunera ekartzea eta erabilera esparruak, batik bat arnasgune funtzionalak eraikitzen joatea dira, besteak beste, erronka nagusiak.
Donostia Euskararen Hiria dela esan ohi da, baina aurrera begirako euskararen inguruko ikerketak ez dira oso baikorrak. Zer behar da Donostian benetan Euskararen Hiria izan dadin?
Donostia ez da hiri isolatu bat, eta bai Euskal Herrian bai munduan gizartean ematen ari diren aldaketak eta joerak hemen ere gertatzen ari dira, globalizazioaren eraginez: migrazio fluxu etengabeak, digitalizazioaren eta adimen artifizialaren garapenak duen eragina eta abar.
Hori horrela izanik ere, Donostiak badu bere erantzukizuna euskararen indarberritze prozesuan. Uste dut badagokiola gai askotan traktore lana egitea, bera baita hiribururik euskaldunena, Gipuzkoari, lurralde euskaldunena izanik, dagokion bezalaxe. Beraz, aurretik aipatu dudan moduan ulermena orokortzen joatea oso garrantzitsua izango da eta horretarako euskaratik urrun daudenak erakartzen asmatu beharra dugu eta, aldi berean, euskal hiztun komunitate sendo eta ahaldundu bat behar dugu.
«Garrantzitsua da auzia gizarteratzea, euskara guztion eskubidea dela nabarmenduz»
Euskararen erabilera, gaitasuna, euskararekiko konpromisoa… zertan ari zarete jartzen fokua udaletik?
Azken hamarkadetako ustea izan da erabileran genuela hutsunea. Hezkuntza sistemaren bitartez gero eta herritar euskaldun gehiago lortzen ari gara, ordea, baina erabileran ez dugu aurrera egiten. Baina nolakoa da euskaldun hauen gaitasun maila? Hori da Iñaki Iurrebaso soziolinguistak mahai gainean jarri duena eta uste dut oso inportantea dela hor fokua jartzea. Izan ere, gaztelaniaz hobeto moldatzen diren euskal hiztunak baldin badauzkagu, nekez egingo dugu aurrera erabileran. Aldi berean, hizkuntza gaitasuna hobetzeko, erabilera ahalbidetu eta bermatuko duten esparruak izatea ezinbestekoa da.
Une honetan, Donostiako Udala izan daiteke euskara erabiltzeko esparru edo espazio horietako bat: azken urteotan bai langileen bai ordezkari politikoen hizkuntza gaitasuna asko hobetu da eta udalaren barne jarduera eta komunikazioetan euskara normaltasunez, gero eta gehiago, erabiltzen dela ikusten ari gara. Nire ardurapeko bi zuzendaritza, Ekonomia eta Ogasuna eta Euskara Zerbitzua, esaterako, euskarazko atalak dira; nagusiki euskaraz lan egiten duten atalak dira eta irradiazio lana egiten dute udaleko gainerako departamentuetan euskararen erabilera zabaltzeko.
Era berean, donostiarren artean euskararen ulermen gaitasuna zabaltzen edo orokortzen joatea ere ezinbestekoa da erabilerarako baldintzak ugaritu daitezen.
Euskararen erabilerari dagokionez, desoreka nabarmenak daude Donostiako auzo batzuetatik beste batzuetara. Zer egiten ari zarete horri buelta emateko?
Egoera soziolinguistikoa ez da bera Añorgan edo Antiguan eta Ekialdeko Barrutia osatzen duten auzoetan, esate baterako. Baina ez erabileran, ezta ezagutzan ere. Orain lantzen ari garen Euskararen Plan Orokorrean hori oso barneratuta dago eta argi daukagu neurri eta lan ildo desberdinak beharko direla auzo batzuetarako eta besteetarako.
Aipatu planaren berariazko lanketa egiten ari gara Ekialdeko Barrutiko eragileekin eta hortik aterako dira zenbait ekintza berezitu. Aldi berean, oso garrantzitsua da ezagutza eta erabilera handiagoa duten eremu horiek babestea euskararen biziberritze prozesuan funtsezkoak direlako.
Gipuzkoako ariguneetako bat Donostian dago: Añorga. Nola baloratzen duzu hori?
Proiektu pilotu honek zein emaitza izango duen ikusteko denbora beharko da, baina azpimarratzekoa iruditzen zait añorgatarrak erakusten ari diren jarrera eta inplikazio maila. Txalotzekoa da. Ekimen honek hizkuntza ohiturak eraldatu eta komunitatearen parte hartzea sustatu nahi ditu eta, batik bat, herritarren arteko euskararen ulermena zabalduz, euskararen erabilera areagotzea eta indartzea du helburu. Añorga da Donostian, Igeldo eta Zubietarekin batera, euskararen ezagutza handienetakoa duen auzoa, baina arreta gehien ematen duena erabilera da. Izan ere, kale erabileraren neurketetatik jaso izan diren erabilera datuak altuak dira. Horrek euskararen aldeko kontzientzia eta jarrera badagoela erakusten du, euskaraz bizitzeko nahi bat badagoela, alegia.
Oldarraldia da azkenaldian euskarak eduki duen mehatxu mediatikoenetako bat. Nola egin aurre euskaldunen hizkuntz eskubideen aurkako oldarraldi judizialari?
Indarrean dagoen araudiaren babesean eta gizartearen gehiengoaren onespenarekin, euskararen normalizazio prozesuan aurrera egiteko urrats garrantzitsuak egin dira azken 30 urteotan, hala nola, hezkuntzan eta administrazioan. Tamalez, azkenaldian, epaitegietatik datozkigun epaiek eta presio mediatikoak orain artean lortutakoa kolokan jartzen ari dira, eta, horri aurre egiteko, beharrezkoa da euskara eskubide demokratiko eta kolektibo gisa kokatzea, eta oinarri juridiko sendo eta adostu bat lantzea.
Era berean, garrantzitsua da auzia gizarteratzea, euskara guztion eskubidea eta guztiok babestu beharrekoa dela nabarmenduz; izan ere, ez dugu ahaztu behar gizartearen gehiengoa euskararen erabilera sustatzearen alde dagoela eta euskarak, bizirik irauteko, lur hau baino ez duela, Euskal Herria. Beraz, administrazioaren ardura ere bada herritarren hizkuntza eskubideak bermatzeaz harago, euskararen biziberritzearen aldeko neurriak hartzea eta politika publikoak garatzea.
Zer erronka jarri dizkiozu zeure buruari Donostiako Euskara zinegotzi gisa legealdia bukatu bitarte?
Neure buruari jarri diodan erronka nagusia da Donostiako euskararen biziberritze prozesuan jauzi kualitatiboa ematea, bai udal barruan, bai hirian bertan. Horretarako, hiru norabide zehatz ditut buruan. Lehenik, Donostiako Euskararen Plan Orokor berria diseinatu eta ezartzea, ikuspegi estrategiko eta parte hartzailearekin, eta arnasgune funtzionalen sarea indartuz, auzoetako ezberdintasun soziolinguistikoak kontuan hartuta. Bigarrenik, udalaren barne funtzionamenduan euskara lehenesten jarraitzea, udalak eredugarri izan behar du herritarren aurrean. Eta, hirugarrenik, herritarren artean euskararen ulermena eta erabilera sustatzeko espazioak sortzea, batez ere gazteekin, etorri berriekin eta euskaldun pasiboekin lan eginez, euskararekiko atxikimendua eta aukera berdintasuna bultzatzeko. Azken finean, nire helburua da Donostiak bere euskarazko izaera modu eraginkorrean eta ekitatiboan garatzea, eta udalak horretan aktiboki gidaritza partekatua izatea.
