Angelita Pages
Pages abizenak garrantzi nabarmena izan zuen Donostian, familiaren zati bat XIX. mendearen amaieran Kataluniatik etorri baitzen Donostiara. Ziurrenik, Txofre zezen-plaza kudeatu zuen enpresaria alde batera utzita, ezagunena Manix izan zen, Melchor Pages izeneko benetako pertsonaia, ia 200 kilogramo pisatzen zuena. Jai herrikoi guztietan parte hartzen zuen, saltsa zegoen gehienetan eta 1919an hil zen 39 urte besterik ez zituela. Ondo bizi eta gero. Pagesen ondorengoak Donostian bizi dira oraindik.
Egungo eta gaurko familiarekin loturarik ez zuen arren, (jatorri bera zuen Llobregat eskualdean), 1895ean iritsi zen Donostiara Angelita Pages, 17 urte eskaseko gaztea. Bere jarrerak harritu egin zuen emakumeen ikusezintasunaren aurrean hain misogino eta matxista zen gizarte hartan. Angelita toreatzailea zen, mundu mailako salbuespena, eta bere zaletasuna eta bizimodua bera baino gazteagoak ziren beste emakume batzuekin partekatzen zituen: Lolita Petrel, Enkarnazion Carrasco, Maria Munubeu, Isabel Jerro eta beste Maria bat, Angelitaren arreba. 15 eta 16 urte zituzten. Les Noyes (neskak) izeneko taldea sortu zuten eta, Mariano Armengol izeneko enpresaburu batekin, Espainiako Estatutik bira bat hasi zuten.
Toreatu zuten lehen aldiz Torinen, Bartzelonan, 1895eko martxoan. Urte horretan 45 zezenketa egin zituzten, 50 hurrengo urtean eta 68, 1897an. Penintsula alde batera utzita, Mexikora eta Filipinetara bidaiatu ziren, taldea bitan banatu arte, 1902an. Handik gutxira, 1908an, Espainiako Gobernuak toreatzea debekatu zien: «morala eta ohitura onak iraintzen dituen ikuskizun desegokia». Sukaldera itzuli omen ziren, eta prentsak orduan esan zuen bezala, senarrak asetzera.
Angelita eta bere lagunak Donostian izan ziren, Atotxako zezen plazan, 1895eko abuztuaren 4an, igandea. Bide batez, Atotxaren izena Donostiarekin oso lotuta egon da, lehenagotik. Sarriegiko egungo plazak lehenago Atotxa izena izan zuen. Norbaitek 1895eko abuztuko zezenketaren kronika osoa irakurri nahi badu, udal liburutegian irakur dezake, La Unión Vascongada egunkarian. Digitalizatuta dagoenez, ordenagailu baten erosotasunetik edo telefonotik sar daiteke, etxetik.
Zezenketa arratsaldeko lau eta erdietan hasi zen. Puntuala. Plaza betea. Bertan behera uzteko zorian, zaparrada bat bota zuelako pixka bat lehenago. Baina azkenean euria desagertu egin zen. Angelita Pagesek Jilguero (Karnaba) izeneko bigarren zezena hil zuen. Lehenaz Petrel arduratu zen eta ankerkeria izan zen animaliarentzat. Hamar estokadatik gora zezena hiltzeko. Pagesek ere hil zuen azken zezena.
Zezenketak debekatuta daude Katalunian 2011tik. Angela Pagesen oroitzapenak, ordea, bizirik dirau Hospitaleten, non parke bati, Esplugueseko lorategi bati eta La Vall d´Uixoko kale bati izena ematen dien. Ez da ideia txarra. Zezenketak debekatzea Donostian, kale bati emakume toreatzaile baten izena jartzearen truke. Zergatik ez? Jose Arana bezalako zezen enpresariek badute berea.
