Memoriaren zertzeladak
Uztaileko egun hauetan, 88 urte bete dira 1936ko kolpe faxista gertatu zenetik. Data lotsagarri horretaz harago, uste dut inoiz baino beharrezkoagoa dela data horiek gogoratzea, kolpeari aurre egiteko herriaren erresistentziaren lehen egunak direlako hirian. Lehen egun haietan, besteak beste, gazte antolatu, ausart eta konprometituak galdu genituen, faxismoaren aurrean beren gorputzak eta bizitzak euste horma gisa jarri zituztenak. Baina, era berean, uztaileko azken aste horietan, batez ere, sindikatu eta alderdi ezkertiarretan eta herri milizietan antolatutako militante asko izan ziren gorrotoaren indarren lehen eraso hori geldiarazi zutenak. Beste bizitza asko salbatzen utzi zuten egunak. Sakrifizio eskerga, oroimenaren eta duintasunaren hari gorriari eustea ahalbidetu zuena.
Haietako batzuk, kolpearen usain kaotikoan, hainbat hilerritako hobietan lurperatu zituzten, besteak beste, Polloen. Duela zenbait urtetik hona, Polloeko mausoleo frankistak miliziano antifaxistak, komunistak eta anarkistak dituela egiaztatu ondoren, pertsona horien berreskuratze eta duintze lanak garrantzi berezia hartu du. Amaitu gabeko lan horrek, alde batetik, demokrazia, haren balioak eta aitzindariak suntsitzeaz gain, gizarte estamentu guztiak busti zituen diktadura baten itzal luzea adierazten du. Honela, historia berrasmatu zuen diktadurak, eta kriminalizatu egin zituen oligarkiaren sektarismoaren eta klasismoaren aurrean, klase herrikoi guztientzat oinarrizko eskubideak izango zituen justizia sozialeko gizarte baten oinarriak jarri zituztenak.
Gaur egun, izuaren eta gorrotoaren oinordekoek frankismoaren gezurrak berresten jarraitzen dute. Gaur egun, beraz, estatus erreakzionarioari eutsi nahi diotenek jakin behar dute duintasunez eta konpromisoz betetako belaunaldi oso bat hil zutela, gure amonen eta, are, gure ama batzuen errepresioarekin eta beldurrarekin mehatxatu zutela. Baina ez dezatela zalantzarik izan bilobak garela zuen oroimena berreskuratuko dugunak. Haien duintasuna beti egon zela ukitu gabe gure etxeetako hormetan, eta gaur egun, feminismoaren indarrarekin, agerian gaude, gezurretan ari direnak eta gorrotoa zabaldu nahi dutenak paretan jartzen. Baina oraindik behekoak gara, langile klaseko alabak, zapalduak. Hori ez da aldatu. Eta, horregatik, konpromiso demokratikoa memoria berreskuratzeko bitartekoak jartzean datza.
Oraina eta etorkizuna egiaren gainean eraikitzen ditugu, eta, gaur egun ere, egia boteretsuek iraunarazi nahi dituzten areka eta mausoleoen azpian dago
Berreskuratu ditugun zatien artean, Polloek hutsune asko ditu oraindik. Duela gutxi, bizitzako kasualitateak, auskalo, emakume donostiar bati buruzko dokumentu bat iritsi zitzaidan, 1936ko urrian Errepublikako gobernuko gizarte laguntzako kontseilariari laguntza eskatzen ziona, senarra frontean hil zitzaiolako eta bi seme alaba zituelako, hiru urtekoa bata, «non dagoen ez dakiena», eta 5 hilabeteko neskato bat. Frontean hil zen gizon hori Polloeko mausoleoan dago, Aranzadiren hasierako txostenean zalantzazkotzat jo zutenetako batean. Emakume hori, beste asko bezala, frankismoaren biktima bat da, errepresaliatu bat, baztertu bat, beste bat gehiago. Oraindik aitortu gabeko hainbat biktimetako bat.
Oroimena ezin da hari batetik zintzilik egon, gu ordezkatzen gaituztenen borondatezkotasunaren haritik. Demokraziarekiko, herriarekiko eta bere iraganarekiko konpromisoak saihestezina izan behar du. Oraina eta etorkizuna egiaren gainean eraikitzen ditugu, eta, gaur egun ere, egia boteretsuek iraunarazi nahi dituzten areka eta mausoleoen azpian dago.
Gaur uztailaren 26a da, eta ezin ditugu ahaztu, ezta ahaztu behar ere, gudak eta erresistentziak, geografikoki urrunekoak, baina historiaren hari gorrian hurbilekoak eta komunak. «Ez zen amaiera, hasiera baizik», esango luke Fidelek. Hala bedi.
