Txantxiku arrunta, triku arrunta, urtxintxa gorria … eta orain, lepazuria.
(Argazkia: Uliako Lore Baratzak)
2015az geroztik, Donostiako Uliako Lore-Baratzak elkarteak Gipuzkoako hiriburuan bertan dagoen Uliako Mintegiak parkearen paisaia, natura eta ondare interesa ikertzeko/ebaluatzeko hainbat lan egiten ditu. Donostiako historia gehien duen parkeetako bat modu komunitarioan kudeatzen duen ingurumen elkarteaz ari gara; mintegi gisa balio izan zuen Donostiako lorategi eta eraikin publikoak landarez hornitzeko XX. mende osoan (2008an Donostiako Udalak Lau Haizetara eraman zuen arte) eta XIX. mendeko ur-biltegiak bere erraietan altxatzen dira. Elkartea, bere ibilbide altruistagatik hainbatetan saritua (Eusko Jaurlaritzaren Elkarlan Saria eta Camargoko Laguntza) lursailaren 14.500 m2-tan zainketa eta kontzientziazio lanak egiteagatik, bere esku dagoen ekosistemaren konplexutasunaren lekuko izan da, eta lorezaintza ekologikoari buruzko ezagutzak ezartzearekin batera, egungo faunaren pixkanakako hazkundea ikusi du, baita errespetua eta biodibertsitatea sustatzeko tokiko irtenbideak aurkitu ere.
Tximeleten inbentario bat eta hegaztien inguruan beste bat ditu, Donostiako SEO BirdLife ornitologia taldearekin osatua (azken hori ikusitako eta entzundako 38 espezietara igotzen da). Baina hori ez da elkarte honek utzi nahi duen ondarea. Aranzadik parkearen azterketa labur bat egin ondoren eman zituen datuei esker, ziraunarekin (Anguis fragilis) edo horma-sugandilarekin (Podarcis muralis), triku arruntarekin (Erinaceus europaeus) edo gune aberats hau bisitatzeari uzten ez dion urtxintxa gorriarekin (Sciurus vulgaris) batera bizi den txantxiku arruntaz (Alytes obstetricans) gain, ikusi dira. Mendeetan gizakiak paisaian esku hartu ondoren, aztarnak berreskuratzen dira, hala nola Euskadiko iratze bilduma, edo hain preziatua den sorgin-orratza (Macromia splendens) agerpen azkarretan. Azken intsektu hori, gainera, Euskal Autonomia Erkidegoko Espezie Mehatxatuen EAEko Katalogoan dago jasota, “Galtzeko arriskuan” babes kategoriarekin, 2013tik. Euskadi.eus-eko espezieen erregistroan kontsultatutako datuen arabera, “espeziearen bilaketa jarraituak eta emaitzarik gabeak susmatzen du gaur egun Euskadin duen presentzia oso zaila dela”.
Baina asteburu honetan topatutako haragijale bat gehitu dugu parkeko espezieen erregistroan; lepazuria (Martes foina). Joan den igandean, auzolanean (hilean behin parkearen mantenu lanak egiteko deia egiten zaie herritarrei), parkeko magnolio handietako batek sorpresa handia ezkutatzen zuen gerturatu ziren guztientzat. Hiru lurralde historikoetan dagoen ugaztuna da, parke naturaletan (Goerba, Valderejo; Aralar) presentzia duena, baita Urdaibai, Pagoeta… eta Uliako parkean ere. Habitat ugaritan badago ere, eta ez dirudi bakar bati lotuta dagoenik, basoetan nahiz leku irekietan bizi baita, inoiz ez da ikusi Uliako Mintegiak parkean. Batzuetan, egia da, eremu humanizatuetan barneratzen dela, bordak, baserri zaharrak eta beste landa eraikuntza batzuk erabiliz aterpe gisa.
Lepazuri, lepahori, erbinude zuria eta igarabarekin batera, larrugintzan bere azala erabiltzeko gehien harrapatutako mustelidoetako bat izan da. 1984tik populazio guztiak babestuta daude Euskadin. Uste denez, animalia hauek herriak konkistatuz joan dira deforestazioak aurrera egin eta zelaia eraikuntza artifizialez betetzen zen heinean.
Lepazuria ez da lepahoria bezain arin igotzen, baina zuhaitzik garaienetako adaburuetara igotzeko gai da, azazkalak enborretan uzten dituela dioten seinaleek erakusten duten bezala. Hala ere, bere bizitza ez da zuhaitz-bizia, lehorrekoa baizik. Lurrean haren erraztasun eta bizkortasun berarekin mugitzen da.
Batzuetan egunez joaten bada ere, eta eguzkia hartzera ere ateratzen bada ere, bere aktibitate gehiena ilunabarrean eta gauez egiten du, bere gordelekuak ehizara joateko uzten dituenean. Bere elikadura, anitza eta gutizia gutxikoa da, oilo baten tamainako animalia mota guztiak jaten baititu. Batez ere, frutak, hegaztiak, arrautzak eta intsektuak jaten ditu, baina harrapakinik ohikoenak karraskariak dira (satorrak, arratoiak, saguak). Hartzak bezala, erlauntzak ere bisitatzen dituzte ezti bila.
Uliako Lore-Baratzak, Ulia mendiaren magalean dagoen natur balio iraunkorraren lekuko gara. Gizakiak mendeetan zehar paisaian esku hartu ondoren, landare eta animalia espezieak hondar-zuhaiztietara, mendi-mazeletara eta gune helezinetara, eta lursailak eta bideak mugatzen dituzten heskaietara inguratuta geratu dira, baita parke honetara ere. Habitataren galera jasan duten edo jasaten duten animaliak behartuta daude gizakiaren presentzia onartzera, bizirik irauteko, eta animalia batzuek onura ateratzen dute hark eragindako eraldaketatik. Ekosistema konplexuak dira, eta horien oihartzuna egiten dugu hitz hauen bidez.
