Txirri, Mirri eta Txiribiton beteranoak eta juniorrak elkarrekin. Goian, Juanma Zaldua, Fernando Ruiz eta Kattalin Ansorena. Behean, Txema Vitoria, Xabier Otaegi eta Jose Ignazio Ansorena. (Argazkia: Nagore Koch)
Badoaz gure pailazoak. Txirri, Mirri eta Txiribiton; alegia, Xabier Otaegi, Jose Ignazio Ansorena eta Txema Vitoria. Berrogei urtez lan eta lan ibili ondoren; erretiroa hartzea erabaki dute. Txirri, Mirri eta Txiribiton gazteei eman nahi diete lekukoa; Fernando Ruizi, Kattalin Ansorenari eta Juanma Zalduari. Denak elkarrekin izango dira bihar, Viktoria Eugenian emango duten azken ikuskizunean.
Lehen emanaldia Kresala elkartean egin zenuten, duela 40 urte.
Xabier Otaegi: 1972. urteko martxoan izan zen. Ez zegoen deus haurrak euskaraz dibertitzeko. Azkenean erabaki genuen errazena pailazoarena egitea izango zela, eta kuadrillako jendearen laguntzarekin ba jantzi batzuk prestatu genituen. Eta batez ere gure lagun Pako Etxebestek lagundu zigun. Apaizgaia zen garai hartan; eta hark ekarri zizkigun pailazo gidoi batzuk.
Jose Ignazio Ansorena: Hasierako saioetan gu kuadrilla bat ginen. Kuadrilla handi bat.
X. Otaegi: Lagundu egiten ziguten. Denon artean osatzen genuen taldea. Dena ez baitzen eszena lana bakarrik.
J.I. Ansorena: Gauza askotan nahaspilatuta ibiltzen ginen denok. Mendian, dantzari taldetan…
Potaje guztietan. Gustatzen zitzaigun eta edozein saltsatan sartzen ginen. Gogoan dut Azkarateko jaiak antolatzen genituela; eta beste batean Alkizakoak. Goizean txistulariak eramatea, eta diana egitea guk geuk egitea. Gero, herri mezara joan, txalaparta jo, organoa jo… Eguerdian dantza saioa kudrillakoekin. Eta arratsaldean, pailazoak. Hori zen jaiak antolatzea.
X. Otaegi: Saltsak ikaragarri gustatzen zitzaizkigun. Itziarko martxa adibidez desagertzear zegoen. Eta norbaitek laguntza eskatu zigun. Gurutze Gorriarentzako salbamendu lanak egin genituen. Martxaren publizitate guztia guk jarri genuen. Itziarrera iristean, gero dantza egiten genuen herri mezan. Gurutze Gorria etorri zitzaigun esanez ikono hori erabiltzerik ez zegoela. Salbamendua utzi behar izan genuen.
J. I. Ansorena: Gu oso xaloak ginen. Sartzen ginen
potaje guztietan lotsarik gabe, beldurrik gabe. Eta… istilu handietan sartzen ginen. Oso garai nahasiak ziren. Kuadrillako batzuk espetxean egon ziren… Polizia atzetik… Zurrunbilo izugarrian bizi ginen. Izugarria zen.
Testuinguru hartan ez zen erraza izango aurrera egitea.
J.I. Ansorena: Pentsa, gure elkartean, Kresalan, hiru bonba jarri zizkiguten. Poliziak berak noski, eskuin muturrekoek. Eta hirugarrenak kristoren txikizioa egin zuen. Baina hura ere alaitasunez hartu genuen; han ibili ginen igeltseru lanak egiten. Zerbait egin behar genuen ustea genuen.
X. Otaegi: Sindikatu bertikaleko karneta egin genuenean, artista profesional bihurtu ginenean, errepide kontrolak pasatzeko baimena lortu genuen. Horrek hainbat traba kendu zizkizgun.
J.I. Ansorena: Tentsio uneak bizitzen genituen noski. Zinemaldian, emanaldien sarreran txistua jotzen genueen; eta alkatea edo gobernadore zibila etortzen zenean, jotzeari uzten genion. Halako batean, Polizia ohartu eta… ‘Zer gertatzen da hemen!’. ‘Tira, arnas pixkat hartu behar dugu…’. ‘Ez ez ez… Arnasa hartu jende normala, gente del comun, pasatzen denean’,
X. Otaegi: Ez ginen bakarrak. Garaiak egoera horietara eramaten gintuen. Baina beti konpontzen ziren arazoak, nola edo hala. Ikasi behar zen tranpeatzen, halabeharrez.
J.I.Ansorena: Halere, guk gure independentzia politikoa defendatu dugu hasieratik. Denen kontra egon gara, eta hala jaso ditugu jipoiak, alde guztietatik. Sektarako joera duen herri batek behartzen zaitu horrela jokatzera. Gu pailazo talde bat gara, ez dugu zertan afiliazio politiko bat erakutsi behar. Fikziozko pertsonaiak gara. Eta umeengan ez da zilegi itzal hori aprobetxatzea.
13 urtez Kixki, Mixki eta Kaxkamelon izan ziren.
Dena. Gure ekarpena neurri batean iraultzailea izan zen. Euskaraz ikuskizun bat egitea, eta haurrentzat gainera! Ez baitzegoen ezer. Beno ez ginen bakarrak izan. Enkarni Genuaren Txotxongillo taldea ere hor zegoen.
J. I. Ansorena: 72. urte hartan puri- purian zegoen kontu bat, euskaldunen artean beti bezala, kristoren liskarrak eta gorrotoak sortzen zituena: euskara batua. Guk hasieratik euskara batuaren alde egin genuen. Baina besteen kontra egin gabe. Zergatik? Zorte izugarria izan genuen. Nemesio Etxanizengana jo genuelako. Tipo izugarri euskaltzalea eta jakintsua zen. Esku zabalik hartu gintuen.
Kixki, Mixki eta Kaxkamelon taldearekin hasi zineten.
J.I. Ansorena: Egungo haurrek ez dute haien izena ezagutzen, baina 13 urtez izan ginen lanean. Garai hartan ez genuen zentimorik kobratu.
X. Otaegi: Oso diru gutxi zen. Gastuak kubritzeko besterik ez. Gu Caritas II ginen. Kresalan bonba jartzen zuten, eta guk kontu korrontean genuen diru guztia jartzen genuen. Eta zerotik hasten ginen berriro. Dirua biltzen genuenean, hurrengo urteko ikuskizun berria egiten genuen.
J. I. Ansorena: Kresalan ez genuen sarrerarik kobratzen. Emanaldiak doan ziren. Haurrak etortzen ziren jaialdira, eta gure saioak egiten genituen, filmeren bat proiektatzen genuen, txokolate jana, zozketak, lehiaketak… Dena ematen zitzaion haurrari eta ez zuen zentimorik ordaintzen. Eta hala ere, guraso batzuen kexak jaso genituen. Guk lana besterik ez genuen egiten, eta gainera kexak? Hor konpon Mari Anton!
Oso gazteak zineten. Hogei urte izango zenituzten garai hartan.
J.I. Ansorena: Ni 18 urterekin hasi nintzen. Agian xalotasun hutsa izan zen, ausardia. Lanerako beldurrik ez genuen.
X. Otaegi: Konpromiso bat hartzeko kezkarik ez genuen, eta gogoa genuen. 19 edo 20 urte nituen nik. Hasiera hartan ez genuen planteamendu profesionalik. Afizionatuak ginen, amateurrak. Asteburutan egiten genuen saioak, denbora genuenean. Euskal Herri guztia zeharkatu genuen 12 urte haietan.
J. I. Ansorena: Begira, garaiak nola aldatzen diren seinale… Zuek gazteek ziur aski ez duzue gauza horietan pentsatzen. Guretzat garai hartan Ondarrura joatea kristoren arazoa zen. Zergatik? Autorik ez genuelako. Nik uste dut Bilbo- Behobia autopistaren eraikuntza pusketaz-pusketa jarraitu genuela. Beti lortu behar genuen autoa zuen lagun batek eramatea.
X. Otaegi: Egun batean
Sinca 1000 bat erosi genuen arte. Piter [J.I. Ansorena] eta biok joan ginen bigarren eskuko auto bat erostera. Zazpigarren eskukoa ere izango zen. 1.000 pezeta inguru ordaindu genituen. Kaxkamelon orduan Sarrikon ikasten ari zen. Eta hara iritsi ginen, bere bila. ‘Autoa gustatzen al zaizu? Ba zurea da!’ Kulero izena jarri genion ipurdi usaina zuelako.
Disko bat grabatzeko ordua ere iritsi zen.
X. Otaegi: Esperientzia atomikoa izan zen. Pentsa, disko bat zer zen eta nola egiten zen ez genekien. Iñaki Beobide horretan izugarria izan zen. Han azaldu ginen Piter [J.I. Ansorena] eta biok. Han jarri ginen kantuan. Eta Piter pianoa jotzen. Hala modukoa geratu zen disko hura. Baina hura ere ondo etorri zen hurrengoak hobeto egiteko. Nik maitasun handia hartu diot disko hari. Hura izan zen haur kanta bilduma.
J. I. Ansorena: Iñaki Beobide eredugarri izan zen. Militante bat izan zen. Beti euskararen alde gauzak egiten. Garai hartan ez zen hainbeste pentsatzen ‘disko izugarri bat egin behar da’; euskararentzat zerbait egokia egin behar zen. Egin behar zen, ahal zen moduan.
Zergatik haurrak?
X. Otaegi: Beste arloak ez zeuden beteta, baina bazegoen zerbait antzerkian, dantzan, musikan… Gutxi zen, baina bazen zerbait. Haurrentzako, ordea, deus ez zegoen. Eta jakina, ni dantzaria nintzen; eta Piter, txistularia. Ibiliak ginen Euskal Herriko hainbat lekutan. Haurren egunak ezagutu genituen. Haurren eguna baino, gurasoen eguna zen; haiek gozatzen zuten gehiago ikusiaz bere haurtxoak zein politak zeuden dantzariz eta poxpolinaz jantzita; eta pausoak nola egiten zituzten ikusita. Dantza egiten zuten haurtxoek, eta ondo pasako zuten. Baina ikusmiran geratzen ziren gizajoak. Eta hortik etorri zen ideia: ‘Haur hauek dibertsioa behar dute; dibertsio unibertsal bat. Haurrari gustatzen zaio benetako ikuskizun bat’.
J.I. Ansorena: Garai hartako haur egunekin kokoteraino geunden. Oso modan zegoen garai hartan. Garai hartako gauza gehienak desagertu egin dira. Lehen, herriko jaietan beti egiten ziren herri mezak, baita ume jaialditan ere. Txistulari batekin denak dantzan joaten ziren. Hori zen haurren eguna. Fundamentu pixka bat jarri behar genuen.
X. Otaegi: Publiko handiarentzat egin genuen lehen emanaldia Ataunen izan zen, Joxe Miel Barandiaranen omenaldi erraldoi hartan. Eta haurren eguna izan zen hura ere. Gu arratsaldean joan ginen. Topera beteta zegoen plaza. Gu han jarri ginen, Kixki Mixki eta Kaxkamelon. Kantu batzuk euskaraz egiten… Pailazoak lehen aldiz euskaraz. Berria izan zen hura. Arrakasta hortik etorri zen.
J. I. Ansorena: Saiatu ginen beste pailazo talde batzuk sortzen: eman genizkien jantziak, pinturak, diru pixka bat ere. Sketx batzuk ere. Bi hiru saio egin, eta desagertu egiten ziren. Gu telebistan hasi eta gero, orduan hasi ziren beste talde batzuk. Baina kostata, 80ko hamarkadatik aurrera.
Ikusle zorrotzak al dira haurrak?
J. I. Ansorena: Zorrotzenak. Egurra ematen dute. Guk badugu uste sendo bat. Haurrak ez direla tontoak. Jendeak uste du edozer gauza eman diezaiekezula haurrei, baina ez da hala.
X. Otaegi: Txikiak dira, eskarmentu gutxi dute; baina zer nahi duten di-da bereizten dute. Aspertzen badira berehala hasiko dira: ‘Ama txiza egin nahi dut, Aita gose naiz’. Handitan izango diren bezain azkarrak dira haurrak.
Telebista izan zen zuen hurrengo erronka.
X. Otaegi: ETB sortu baino lehen, Espainiako Telebistan ere egin genuen zerbait. Umeentzako saio txiki bat egitea eskaini ziguten, Pinpilipauxa izenekoa. Eta hura esperientzia bat izan zen.
J. I. Ansorena: Orduan zine formatuan grabatzen zen. Eten eta berriro hasten ginen grabatzen. Grabazioan ere etenak ikusten ziren. Ze lotsa.
X. Otaegi: Denak izan ginen hasiberriak. Ofizio honetan ginen pailazo bakarrak gu izan ginen. Ideiarik ez genuen telebistaz. Telebistako parrilla bat erakutsi ziguten. Bazegoen hutsune bat larunbat arratsaldean. Haurrentzako saio bat egiteko eskatu ziguten.
J.I. Ansorena: Telebistako lehen saio dramatikoa gu izan ginen: Don Don Kikilikon programa. Oso garai polita izan zen. Denak ginen traineru berdinean, eta abiadura berean ikasten. Gidoigilerik ere ez zegoen. Gurekin Andoni Egaña hasi, baita Jaime Otamendi ere, erredaktore gisa.
Txirri, Mirri eta Txiribiton telebistako lehen pailazoak izan ziren.
Ufa! Haur askok bai. Eta zaharragoek ere bai. Txiribitonen aitagin arrebak adibidez: gizon ona, baserritar hutsa. Hark sinisten zuen hegan egiten zuela. Behin, Tortolikak ezin izan zuen hegan egin gasolina erosteko dirua merienda batean gastatu zutelako Mirrik eta Txiribitonek. Eta hark sinistu zuen horrela izan zela.
J.I. Ansorena: Marabilla bat da. Zoragarria. Oraindik telebistan dago. Bakarrik hegan egitea falta zaio. Benetako hegazkin bat dirudi. ETBko lehen urte haietan atrezzoa egiten zuten arotzak eta beste guztiak oso profesionalak ziren. Horiek ere pixkanaka ikasi zuten zer zen telebistarako lan egitea. Hasieran, ohe bat egin behar bazuten, benetako ohe bat egiten zuten. Telebistan, ordea, gauzak egiten dira itxura emateko.
Milaka haurren irribarreak piztu dituzue. Satisfakzioa handia izango da.
X. Otaegi: Satisfakzioa… Bai. Lan polit batek asebete egiten zaitu.
J.I. Ansorena: Satisfakzioa badakizu nondik datorren? Latinetik:
satis, nahikoa; eta
facere, egitea. Nahikoa egin dugu? Bai, sentsazio hori daukagu. Horregatik hartzen dugu erretiroa. Guk dena ez dugu egin behar, kontxo! Egin dezatela beste batzuek!
Maleta bete oroitzapen eder eramango duzue etxera…
J.I. Ansorena: Ez bakarrik gauza ederrez; gauzak garbi esanda, putakume batzuk ere ezagutu ditugu. Eta ezagutzen ditugu. Gainera batzuk putakume izateaz oso satisfetxo daude horiek ere.
X. Otaegi: Jende asko eta asko ezagutu dugu. Niri pena gehien ematen didana orain da jendeak ni ezagutzea, eta nik haiek ez ezagutzea. Batez ere gazteen aurpegiak borratu egiten zaizkigu, baina hori zahar guztioi gertatzen zaigu, ezta? Baina bai, jende asko ezagutu dugu; proportzio berean denetik, onak eta txarrak.
J.I. Ansorena: Dudarik gabe, oroitzapen onak dira gehienak.
Txema Vitoria: Batzutan oroitzapen txarrak denboraren poderioz onak bihurtzen dira. Barre egiten duzu txarra artean txarra izan zenaz. Behintzat denborarekin karikaturak egiteko gai izan gara.
Etxean, Donostian, bihar izango zarete azken aldiz taula gainean. Urduri al zaudete?
J.I. Ansorena: Ez dakit inoiz urduri egon naizenik. Beste hainbat arazoengatik bai. Haurrak badatozelako, eta zain egon behar dutelako; edo muntaia handiak egin ditugunean beharbada.
X. Otaegi: Nostalgia sentituko dugun galdetzen digute… Ba ez dakit. Momentuz satisfakzioa sentitzen dugu. Gozatzen ari gara azken emanaldi hauekin; aldea badagoelako lehen saio haietatik hona. Orain gozateko aukera dugu. Telebistak mugatu gaitu, eta behartu gaitu gauza batzuk modu batera egitera. Hau bira luzea da, krisi garaia da baina ondo ari gara. Juniorrak ere ditugu gurekin, eta lasai ibiltzen gara.
J. I. Ansorena: Ez da kristoren muntaia, oso gauza sentzilloa da. Baina interpretatzen disfrutatzeko aukera ematen digu. Publikoarekin zuzeneko harreman bat izateko aukera eman digu. Nik uste dut jendeak hori igarri egiten duela eta dastatu egiten duela. Garrantzitsuena beti komunikazioa da.
Donostiako emanaldia berezia izango dela pentsatzen dut.
J.I. Ansorena: Agian ez zaio inori gustatuko hau irakurtzea. Baina pailazo gisa ez dugu amodio istoriorik bizi Donostiarekin.
X.Otaegi: Horregatik ez digute Urrezko Danborrik eman [barrez].
J.I. Ansorena: Ezta nahi ere. Eman diezaiotela Richard Oriberi, asko estimatzen dugu eta.
X. Otaegi: Donostia ez da gure plazarik fuerteena izan. Neurri batean harrigarria izan da gure azken emanaldirako txartelak berehala agortu izana.
J.I. Ansorena: Ez dugu esango harrera txarra izan dugunik, baina Bizkaian harrera beroagoa izan da beti. Beraien izateko moduagatik ere izango da.
X. Otaegi: Ez dugu kexarik ere Donostiarekin. Kixki Mixki eta Kaxkamelonekin urtero Donostian abiatzen genuen programa berria. Udalak Antzoki Zaharra doan uzten zigun. Urtean zehar hara eta hona ibiltzen ginen, baina estreinaldia Donostian egiten genuen.
T. Vitoria: Donostiako eta Bilboko publikoa zeharo desberdinak dira. Futbolean ere bai. Reala bigarren mailara joan zenean. Taldea zelaira ateratzen zenean txistuka hasten ziren zaleak. Bilbon, berriz, txaloak. Bukaeran bai, txistu egiten dute. Baina hasieran ez.
X. Otaegi: Igorren bukatuko dugu bira. Zergatik? Duela hamabost bat urte Igorren izan ginen, abenduaren 22 zen. Orduan ez zegoen antzokirik. Frontoian egin genuen emanaldia. Herri osoa zegoen han. Gazteak, haurrak eta zaharrak. Oso emanaldi goxoa izan zen gabon giro hartan. Gure saio kuttuna da, eta horregatik itzuliko gara. Akaso nostalgiak hortik aurrera hasiko dira ateratzen. Malkoak akaso ere bai.
Arantzatxoren bat ba al duzue?
J.I. Ansorena: Uste genuena baino askoz gehiago egin dugu. Dena ustekabe bat izan da. Dena izan da, etorri dena. Nork esango zuen honaino iritsiko ginela? Ez dugu zertan kexatu behar. Gaur egun ez da horrelakorik egiten. Ez da egiten ez dagoelako. Garaiak aldatu dira: gauza batzuetan onerako, eta beste batzuk txarrerako. Haurrentzako antzerkia oso egoera txarrean dago. Profesional oso onak daude, baina antolatzaileek ez dute zentimorik gastatu nahi. Guk alde horretatik urrezko urteak bizi izan ditugu. Gure kapritxoak egin ahal izan ditugu askotan.
Txiribitonek hitz egingo al du azken emanaldian?
T. Vitoria:Txiribiton mutu profesionala da. Nire bilobak esaten du Txiribitonek soilik korrokadak eta puzkarrak botatzen dituela. Egia esan, eskerrak ez duen hitz egiten. Mutua Txiribiton da, baina Txema hitzontzi hutsa da.
