Trantsizio garaian ekin zioten Juana Arangurenek (Gros, 1952) eta Asun Urbietak (Orereta, 1968) mugimendu feministan militatzeari. Gertutik ezagutzen dituzte emakumeen eskubideen alde hirian egon diren borrokak; gaur egun, oraindik, lanean jarraitzen dute eta ez dute uzteko asmorik.
70eko hamarkadan hasi ziren mugimendu feministan parte hartzen. M. ALDALUR
Bizia da eta izan da Donostiako mugimendu feminista azken urteetan. Gauzak aldatu dira, gehienetan hoberako; baina hobekuntzak ez dira borrokatu gabe iritsi. Ondo dakite hori Arangurenek eta Urbietak. Plazandreok plataforma feministako kideak dira biak eta ibilbide luzea egin dute Donostiako mugimendu feministan. Frankismo garaiko egoerak “behartuta” hasi ziren biak ezkerreko alderdietan militatzen, eta haietan izan zuten lehen harremana feminismoarekin. “18 urte inguru nituela hasi nintzen feminismoan militatzen. Ezkerreko alderdi klandestino batean hasi nintzen. Alderdia feminismora gerturatu zen eta harekin batera ni ere bai”, azaldu du Urbietak. Arangureni ere antzera gertatu zitzaion: “Ni ere ezkerreko alderdi batean nengoen eta han hasi nintzen feminismoa ezagutzen, gero ikasle garaian ere hurbildu nintzen feminismora. Hala ere, mugimendu feministan aktiboki lehen aldiz trantsizioaren ondoren militatu nuen, Donostiako Emakumeen Asanbladan”.
Urbietak gogoan du 70eko hamarkadan hasi zela Oreretako Emakumeen Asanbladan militatzen. “Garai horietan herri eta hiri guztiak gori-gori zeuden eta emakumeen asanbladan geunden guztiok aurretik ere beste talderen batean militatzen genuen”, azaldu du Urbietak. Egiteko asko zegoen garaiak ziren: “Dena zegoen egiteko, gu ginen lehenengo feminista aitortuak. Zilegitasuna ematen ziguten gainerako herri mugimenduek, baina feminismoa beti bigarren mailako gaitzat hartzen zuten; gaur egun bezala”.
Arangurenen eta Urbietaren militantziaren hastapenetan hainbat gai zeuden mahai gainean: besteak beste, abortua, dibortzioa eta indarkeria. “Indarkeria beti ere oso zentzu itxian landuta”, azaldu dute: “Parapolizialen indarkeria salatzen genuen, etxeetara sartu eta emakume gaztetxoak bortxatzen zituzten”. Indarkeria familiatik kanpo zegoen arazo moduan interpretatzen zutela azaldu dute: “Harrituta geratu ginen Italia eta Frantziako emakumeek esan zigutenean indarkeria gehien familia nukleoaren barruan gertatzen zela”. Indarkeriari gero eta gehiago begiratu, orduan eta gehiago ikusten dela uste dute; beraiek dena zuten deskubritzeko eta ikusteko.
Emakumeen Asanblada
Frankismoaren ondoren sortu zuten Donostiako Emakumeen Asanblada, eta bertan parte hartu zuten Arangurenek eta Urbietak. Penaz gogoratu dute urte gutxiren buruan eduki zuten zatiketa: “Bi zatitan banatu zen emakumeen asanblada: batzuek Donostiako Emakumeen Asanbladan jarraitu zuten, eta, besteek, asanblada independentea sortu zuten”. Oso zatiketa mingarria izan zela gogoratzen dute: “Asanblada independenteko kideentzat gu metaforikoki etsaiarekin oheratzen ginen. Hau da, alderdi mistoetan militatzen genuen eta feminismoa gure alderdiaren barruan beste borroka ildo bat gehiago zen; ez alderdiaren ideologiaren ardatza”. Azaldu dute asanblada independentearen kasuan feminismoa zela ardatz nagusia: “Horrek ez du esan nahi ez zutela bestelako borrokekin harremanik”.
Urbietak emakumeen asanbladan hartzen zuen parte, Arangurenek, berriz, bietan. Esplikatu dute Donostiako Emakumeen Asanbladako kideak garaiko Atotxako fruta merkatuan elkartzen zirela: “Lekua udalak utzi zigun, baina okupatu egin genuela ematen zuen; oso egoera txarrean zegoen”, azaldu dute.
Dena den, garai horietan antolatuta zeuden talde feministek aldarrikapen bertsuak zituzten, frankismoak arlo ugaritan utzitako zauriak sendatzen jarraitzen zuten: “Sexualitatea, esaterako, tabu handi bat zen; gu hasi ginen klitoriaz eta masturbazioz hitz egiten”. Ugalketa eskubide guztiak borrokatu zituzten garai horietan, eta legalki borroka asko irabazi ere bai. “Ez zen batere erraza izan. Abortuaren pegatina paparrean eramateak edozeinekin oheratzen zinela esan nahi zuen”.
Uste dute borroka moldeak ez direla hainbeste aldatu: “Garaiko dinamikekin zerikusi handia zuten borroka moldeak erabiltzen genituen; sinadura bilketak, manifestazioak, pintaketak eta itxialdiak”. Hori bai, uste dute kalea orain baino gehiago erabiltzen zela protestarako.
Borrokarako erabiltzen zuten beste baliabideetako bat zen umorea: “Gogoan dut martxoaren 8 batean Tenisen ari ginela afaltzen ehunka emakume, eta han azaldu zen nesketako baten bikotekidea, neska etxera eramango zuela esanez. Gainerako emakumeek aise bidali zuten senarra antzarrak ferratzera”, gogoratu du irribarrez Urbietak. Beste batean, bonba abisua zegoela esan zieten afaltzen ari zirela: “Abesten esan genien handik ez gintuztela mugituko, kristorena izan zen»”, oroitu dute.
Hunkitu egiten dira ospatu zituzten lehenengo martxoaren 8 haiek oroitzen dituztenean: “Orain urtero ospatzen dugu, baina garai horiek lehenengo aldiak ziren”.
Berriro elkarrekin
Emakumeen eskubideen aldeko borrokan buru belarri ibiltzeaz gain, bestelako borroketan ere subjektu aktibo gisa parte hartzen dutela azaldu dute. “Gogoan dut NATOren aurkako kanpaina baten harira egindako mobilizazio bat. Mikel Zabalza desagertu berria zen, eta udaletxe aurrera joan ginen protesta egitera, eta han zegoen gure zain polizia. Orduan, asanbladako emakume batek oihukatu zuen emakumeok aurrean jarriko ginela, eta han joan ginen denok. Orduan ez ziren kexatu gizonezkoak”, adierazi du Urbietak.
Gero eta gai gehiago zituen esku artean hiriko mugimendu feministak. Horregatik komisioka banatzea erabaki zuten. Garai bertsuan Gipuzkoako koordinakunde feminista ere sortu zuten. Probintziako talde feministak elkartzen ziren, bertan elkarren berri izan eta mobilizazio bateratuak antolatzeko. Garrantzitsua iruditzen zitzaien saretzea, izan ere, garai horietan “mesfidantzazko” harreman bat zuten erakundeekin: “Eztabaida handia egon zen diru laguntzak eskatu edo ez, menpeko harreman bat sortzeko arriskua ikusten zelako”.
Saretze horren ondorioz, orain dela 25 urte inguru elkartu ziren emakumeen asanblada eta asanblada independentea Plazandreok plataforma feminista sortzeko. Lau legealdi daramatzate Donostiako Udaleko hauteskundeetara aurkezten. “Gure helburua zen feminismoa ardatz edukiko zuen alderdi bat aurkeztea hauteskundeetara”, azaldu du Arangurenek.
Lilatoia ere horrela sortu zen, Plazandreok plataformaren bitartez: “Behar bat ikusten genuen emakumezkoen lasterketa bat egiteko eta hori ere sortu genuen; orain arrakasta handia du”.
Aurrerantzean ere horrela jarraitu nahi dute, gauzak sortzen eta mantentzen: “Ez dakigu itsasontzi baten edo hegazkin baten abiaduran egingo dugun, baina jarraituko dugu”. Arangurenek uste du sua piztuta mantentzea dela gakoa eta horretan dihardute: “Udaran Iruñan edo Gasteizen egon ziren mobilizazioak ikusita ziur mugimendu feministak indartsu jarraituko duela”.
