"Lasaitasuna transmititzeko musika eskaintzea erabaki nuen"
Koronabirusak eragindako krisiak sektore asko kaltetu ditu, eta horietako bat da kulturgintza. Iñaki Salvador Gil musikariak (Amara Berri, 1962) etxetik jarraitu du lanean, piano klaseak Internet bidez ematen eta ikus-entzunezkoak sortzen. 55. Jazzaldian bi kontzertu emango dituen arren, kulturaren etorkizunarekin kezkatuta dago, eta urrun ikusten du erabateko normaltasuna.
(Argazkia: Inaxio Esnaola) 
Nola pasatu zenuen martxo erdialdean ezarri zuten itxialdia?
Esperientzia zaila eta berezia izan zen. Lehenik, harrituta geratu nintzen, jende askoren antzera. Jarraian, asko kezkatu nintzen mundu guztiaren egoera ekonomiko eta pertsonalarengatik. Hau bihotzez diot, eta ez ondo geratzeko. Zorionekoa naiz lana eta osasuna ditudalako. Sentitu nuen kezka orokorra izan zen. Aste bakarreko itxialdia beldurgarria iruditzen zitzaidan ofizio askorentzako. Konfinamenduan zalantza asko izan ditut, eta zabaldu diren teoria bakar bat ere ez dut neure egin.
Osasun krisiak eragindako konfinamenduak zenbatean baldintzatu zuen zure egunerokoa?
Asko. Alde batetik, Musikeneko irakaslea naiz. Jazz doinuen piano eskolak ematen ditut. Bat-batean, klaseak emateko modua aldatu behar izan nuen. Nire etxea ikasgela bihurtu zen. Zorionez etxean lanerako txoko bat dut, eta hemendik aritu naiz klaseak ematen. Kamera batekin plano zenitalak grabatu ditut pianoa jotzen, eta horrela moldatu naiz. Martxoaren 13an karpeta bat sortu nuen ordenagailuan konfinamendurako. Ikasle bakoitzari ere karpeta bat sortu nion, eta bidali diedan material guztia hor topa daiteke. Beste askoren moduan, modu telematikoa erabili behar izan dut klaseak emateko.
Bestalde, emanaldi guztiak bertan behera geratu ziren. Dena dela, nik banituen instituzionalak ziren egitasmo batzuk. Errenteriaren 700. urteurrenean parte hartu behar nuen Kukai dantza konpainiarekin, eta maiatzaren 25erako Gipuzkoako Aldundiak ekitaldi bat antolatu zuen Afrikaren Egunaren harira. Kukai konpainiak euskal dantzak egin behar zituen dantzari afrikarrekin. Aipaturiko bien zuzeneko emanaldiak egin behar genituen, eta biak halabeharrez ikus-entzunezkoak izatera pasa ziren. Zatika egin ziren grabaketak, jendea dantzan, eta beste musika tresna batzuk jotzen. Azken batean, bideo laburrekin ordezkatu ditugu zuzeneko emanaldiak, eta horien musika egiteaz arduratu naiz.
Musikari gisa, zer nolako eragina izan du zugan egoera honek?
Konfinamenduak sentsazio bikoitza eragin dit. Batetik, frustrazioa sentitu dut ezin izan dudalako beste musikari batzuekin elkartu musika sortzeko, eta bestetik, ez dut bizi esperientziarik izan etxeko lau paretetatik kanpo. Edozein musikari eta sortzaileri horrek eragiten dio. Niretzat ezinbestekoa da harremana izatea beste musikari batzuekin, baita munduarekin ere. Hau da, musikatik harago gertatzen diren gauzekin lotura izatea asko interesatzen zait.
Nietzsche filosofoak esana da musikarik gabe, bizitza akatsa litzatekeela. Nik horri buelta ematen diot: bizitzarik gabe, musika akatsa litzateke. Musikagintzari dagokionez, nik ez dut gustuko marfilezko dorre batean isolatzea sortzeko, eta sentitzen dudana munduari erakusteko. Autokonplazentziazkoa da hori, jarrera egozentriko bat. Emozioak erakustea ondo dago, baina gehiago interesatzen zait kontatzea munduari begira sentitzen dudana.
Munduarekin dugun harremana galdu dugu itxialdian, eta behartu gaitu barrura begira jartzera. Niretzat inspirazio handikoa izan da, desio ez nuen egoera pasa dugun arren. Denbora asko izan dut, eta neure burua zaintzeko aprobetxatu dut. Ariketa fisikoa egin dut etxetik mugitu gabe egon garelako, eta zertxobait baztertua nuen meditazioa berreskuratu dut.
Barrura begira jarri zaren momentua baliatu duzu konposatzeko?
Musika lasaia jotzeko beharra sentitu nuen, sinplea eta errazagoa, jazz munduan jorratzen dugunaren oso bestelakoa. Konfinamenduan egindako bideoetan ez nuen jatorrizko musikarik erabili. Era berean, gustuko ditudan kantu batzuen moldaketak grabatzen hasi nintzen etxean, eta horiek nire Youtubeko kanalera igo nituen. Bertsio horiek piano gainean kamera jarrita grabatu nituen. Esaterako, konfinamenduan geundela hil zen Luis Eduardo Aute, eta Al Alba abestiaren moldaketa inprobisatu bat egin nuen.
Musika erreminta baltsamikoa izateko, Interneten eta sare sozialetan jarritako kantuekin lasaitasuna transmititu nahi nuen. Zarata gehiegi bizi izan dugu hiru hilabete luzetan. Egunero esaten ziguten zenbat hildako eta kutsatu zeuden, eta horrek larritasun egoera mugagabe bat sortu zuen. Horri aurre egiteko, lasaitasuna transmititzeko musika eskaintzea erabaki nuen. Inguruko batzuek esan zidaten gaixorik zegoen senideei nire bertsioak jarri zizkietela, eta eurentzat lasaigarriak zirela. Proposamenak ere egin zizkidaten. Horregatik, egunak eman nituen moldaketak grabatzen, eta pentsa, disko bat egiteko ideia ere izan nuen.
Hiru hilabete luzetan emanaldietarako plaza fisiko gabe geratu zarete. Gogorra izan da hori zuretzat?
Niretzat ez horrenbeste. Gogorra egin zitzaidan kulturaren egoerak sortzen didan kezkarengatik. Hau da, orain zer gertatuko da gure ofizioarekin? Egoera luzatzen bada dena pikutara joan daiteke. Pertsonalki, ordea, publikoarekiko harremana eten izana ez zait gogorra egin. Gehiago luzatu izan balitz konfinamendua, ordea, bai. Are gehiago, uda honetan Jazzaldia egingo ez balitz, oso bestelako sentsazioa izango nuke.
Iñaki Salvador piano jotzailea, San Pedroko etxean duen estudio txikian. (Argazkia: Inaxio Esnaola)
Fisikoen ordez, plaza birtualak proposatu dizkizuete kulturgileei. Esaterako, Donostia Kulturak sustaturiko DK Etxean programan parte hartu zenuen ‘Bizitza inprobisatzeko musika’ piano emanaldiarekin. Nolakoa izan zen esperientzia?
Ederra eta berezia. Batetik, iniziatiba interesgarria iruditu zitzaidan. Musikariekiko errespetagarria eta ordaindua. Proposamen profesionala, alegia. Eskaintza luzatu zidaten eta baliabideak etxean nituenez, baiezkoa eman nuen. Soinu oneko lan bat egin nezakeenez, berehala onartu nuen. Esperientzia polita izan da. Beste formatu mota bat da, iraupen laburrekoa. Bideoa osatzeko irudi zenitalak grabatu nituen, eta ni agertzen nintzen beste plano batzuk ere. Muntaia beraiek egin zuten, eta gustura nago lorturiko emaitzarekin.
Harrera ona izan zuen?
Bai, jendeari gustatu zitzaion. Konfinamenduko une horretan sortzaile askok igo zuten bideoren bat sareetara, eta beraz, eskaintza zabalegia bihurtu zen. Horrela ere, harrera ona izan zuela iruditzen zait. Emanaldiak bi pieza ditu. Lehena, piano solo bat da, Jesus Guridiren Ezpatadantza oinarri gisa hartuta. Nire kontzertuetako klasiko bat da, beti jotzen dut. Bigarrena, berriz, moldaketa esperimentalago bat da. Pianoa eta dudan beste piano txiki bat erabili nituen gauza desberdin bat lortzeko.
Publikorik gabeko emanaldiez zein iritzi duzu?
Ez dakit zer esan, ez da batere erraza. Larrialdi egoeran sustatu den kultur eskaintza egokia iruditu zait, beti ere, musikaria errespetuz tratatu bada. Kultura bizirik mantentzeko aproposak izan dira Internet bidezko emanaldiak eta antzeko proposamenak. Batez ere, konfinamenduko hiru hilabete luzetan kulturgileek lan egin eta kobratu zezaten. Adibidez, Errenteriako 700. urteurreneko emanaldia jo izan banu bezala ordaindu zidaten, baina zuzenean aritu ordez, bideo bat egin nuen. Kontzertuak bertan behera geratu izanaren kolpeari aurre egiteko modua izan da, eta alde horretatik positiboa dela uste dut.
Baina ikus-entzulearen lekuan jarrita, gustuko dituzu publikorik gabeko emanaldiak?
Ez, oso arraroa eta desatsegina da. Arriskutsua ere bada, jendea ohitu daitekeelako kultur eskaintza horretara. Kulturarekiko sentsibilitatea ez duen pertsona batentzat nahikoa izan daiteke etxeko sofatik kontsumitzea kultura. Gainera, ezarri diren neurriekin baliteke jendeak alferkeria izatea aretoetara joateko, edukiera mugatua delako eta sarrerak berehala saltzen direlako. Era berean, kutsatzeko beldurra izan dezakete, eta emanaldietara joateari utzi denbora baterako. Espero dezagun egoerak okerrera ez egitea, eta konfinamendura ez itzultzea. Hori gertatuko balitz, argi daukat hobe dela kultura eskaintzen jarraitzea edozein dela formatua.
Plaza birtual horiek aipatuta, kulturgile batzuk kexu agertu dira emanaldiak doan egitea proposatu dietelako. Zer iruditzen zaizu?
Hori ez da posible. Horregatik bat egin nuen bi itzalaldi digitalekin. Nahaste-borraste egoera honetan, doako proposamenak jaso dituzte kultur sortzaileek, eta neurri batean horietaz aprobetxatu dira. Gaizki iruditzen zait larrialdi egoera batean aprobetxategi delakoak egotea. Nik ez dut halako eskaerarik jaso, akaso beteranoa naizelako.
Konfinamenduko lehen egunetan artista ezagun batzuek doako emanaldiak egin zituzten, jendeak bizi zuen egoera zaila arintzeko eta itxialdia eramangarriagoa egiteko. Jarrera eskuzabala eta txalotzekoa iruditu zitzaidan. Ordea, asteak pasa ziren, etxean sartuta jarraitzen genuen eta egoera konplikatu zen. Debatea sortu zen doako eskaintza horrek kultura banalizatzen zuelako. Alegia, kultura doakoa dela pentsa dezake jendeak. Artista batek gitarra eta mikro batekin doako kontzertua eman dezake etxeko sofatik. Hori ikusita, jendeak pentsa dezake ez zaiola ezer kostatzen hori egitea. Imajinatu gerora artista hori kontratatu nahi duela udal batek, eta 2.500 euro eskatzen dizkiola. Aurreko egunean etxetik eta doan aritu ostean, dirua eskatzea gaizki ulertu daiteke.
SOS Kultura plataforma sortu zuten konfinamendu garaian. Gizarteari babesa eta erakunde publikoei laguntza eskatu diete. Aldarrikapen horiekin bat egiten duzu?
Bai, noski. Pandemia honek balio dezake erakunde publikoekin dugun harremana berrabiarazteko. Musikari dagokionez, Euskal Herriko egoera prekarioa zen osasun krisia iritsi aurretik. Programazio iraunkorra minimoen azpitik zegoen, jaialdiak aintzat hartu gabe. Antzerki munduan ere aritzen naiz, eta musikaren sektorea baino profesionalizatuagoa dago. Ana Pimenta eta biok Vaiven Producciones ekoiztetxea dugu, eta balio dit ikusteko aipaturiko bi munduen artean dagoen desberdintasuna. Antzerkia hobeto dago egituratuta, diziplina askotako profesionalak behar direlako antzezlan bat aurrera eramateko. Era berean, euskal antzerkiaren programazioa urte osokoa eta egonkorragoa izan ohi da. Aldiz, musikarekin ez da gauza bera gertatzen, eta batzuetan nahiago da kontzertu entzutetsu bakar bat antolatzea programazio iraunkor baten ordez. Ez dago konpromisorik musika zirkuitu bat sustatzeko.
Eusko Jaurlaritzak kulturgileentzako diru laguntzak zozketa bidez banatuko dituela iragarri du.
Hasiera batean, adierazi zuten ez zela laguntza berezirik egongo, eta laguntza arruntekin moldatu beharko ginela. Gure haserrea ikusita, atzera egin zuten eta diru laguntzak zozkatuko zirela esan zuten. Iraingarria iruditzen zait. Ez dagoenez guztiontzako, zozketa bidez banatuko dituzte. Hori ere kultura banalizatzea da. Mahai berean gurekin eseri eta laguntzak nola bideratu daitezkeen adostu beharrean, horrelako neurriak hartzen dituzte.
Pixkanaka bada ere, emanaldiak egiten hasi dira edukiera mugatuarekin, eserita eta osasun zein segurtasun neurriak zorrotz beteta. Horrelakoa da normaltasun berria?
Beldurra ematen dit. Begira, antzerki munduarekin dudan loturari esker ikusi ahal izan dut datorrena. Ana Pimenta bilerak egiten aritu da antzerki enpresekin etorkizuna nolakoa izango den ikusteko. Batez ere, ezarri beharreko protokoloez aritu dira emanaldietan osasuna eta segurtasuna bermatzeko. Baina, salbuespenezko neurriak noiz arte mantendu beharko dira?
Oso kezkagarria da ez jakitea noiz aritu ahal izango garen normaltasun osoarekin. Horrek gaur egungo errealitate batekin talka egiten du. Demagogia egiten ari naizela pentsa dezake norbaitek, baina hor ditugu tabernei eman dizkieten erraztasunak. Ez nago ostalaritzaren kontra, guztiok normaltasunez lan egitea gustatuko litzaidake. Ordea, ez da logikoa terrazak jendez beteta egotea, eta antzokietan eserlekuak kentzen ibili behar izatea protokoloak betetzeko. Horrek ez du azalpen logikorik, jakina denean terraza bat kontrolatzea zailagoa dela.
Konfinamenduaren une gogorrena pasa da, baina honek horrela jarraitzen badu, kultura ez da bideragarria izango. Enpresa pribatuak ez dira aretoak irekitzen ari, eta erakunde publikoak antzokiak partzialki zabaltzen ari dira, egoera hobetu dela erakusteko. Ni, ordea, eszeptikoa naiz, kulturaren makinak horrela ezin duelako iraun. Itxura oso txarra du.
(Argazkia: Inaxio Esnaola)
Udako musika jaialdi gehienak bertan behera geratu direnean, 55. Jazzaldia da salbuespenetako bat. Miguel Martin zuzendariak adierazi du aurtengo albistea jaialdia egitea dela. Ados zaude?
Zalantzarik gabe. Jazzaldia mantentzeko egin duten ahalegina eskertzekoa da. Ez da ohitura galduko eta publikoa ez da Jazzaldirik gabe geratuko. Lana emango diete musikari zein teknikariei. Era berean, albiste baikorra da, aurrera egitea erabaki dutelako. Epikoa da bizi dugun egoerarekin horrelako jaialdi bat egitea. Emozionatu nintzen Jazzaldia egingo zela esan zutenean.
Bi kontzertu emango dituzu Jazzaldian. Bata Chano Domingez piano jotzailearekin duo bat eginez, eta bestea Jorge Pardo saxofoi eta flauta jotzailearekin laukote formatuan. Pozik zaude jaialdia egingo delako, eta baita ere parte hartuko duzulako, ezta?
Bai, noski. Betidanik bikain tratatu naute. Nire ibilbide profesionalean Donostiako Jazzaldia oso garrantzitsua izan da. Beste gauza asko egin ditut, ez dut bakarrik Jazzaldian jo nire bizitzan. Baina niretzako laguntza konstante bat izan da nire ibilbidean. Bakarka zein beste egitasmoekin babestu naute, eta lekua egin didate jaialdian. Agertoki txiki zein handietan aritu naiz, eta beti gustura. Iaz ez nuen parte hartu, eta aurten ere ez nuen aurreikusita, baina gertatu denarekin jaialdia etxekoagoa izango da. Deitu nindutenean asko poztu nintzen.
Chano Dominguezekin bira bat egin nuen 2000. urte inguruan, zazpi edo zortzi kontzertukoa. Jorge Pardorekin ere noizbehinka jo izan dut, ez oso maiz, baina azken urtetan elkartu izan gara kontzertuak emateko. Disko bat grabatu nuen berarekin Altxerrin. Bi kolaborazio hauek oso politak izango dira eta gogotsu nago.
Emanaldi horiek nola ari zarete prestatzen?
Posta elektronikoaren bidez komunikatzen gara. Adibidez, une honetan Chanoren bi partitura ditut, bere bi proposamen, eta horiek ikasten ari naiz. Ondoren, nire bi kantu proposatuko dizkiot, eta horrela joango gara emanaldia osatzen. Entseguei dagokienez, Pardorekin bezperan elkartuko naiz, eta Chanorekin emanaldiaren egun berean. Goizean izan beharko da, beste aukerarik ez dagoelako. Musikenen egingo ditugu entseguak, eta pare bat ordukoak izango dira. Soinu probak ere aprobetxatuko ditugu. Benetako jazz emanaldiak izango dira, zeinetan inprobisazioak hartuko duen kontzertuen zati handiena.
Jazzaldikoez gain, emanaldi gehiago dituzu?
Bilboko Bidebarrieta Kulturgunean ariko naiz gaur, Ainhoa Zubillaga mezzosopranoarekin eta Mikel Andueza saxofoi jotzailearekin. Zinemari loturiko musika emanaldia izango da. Ennio Morricone aste honetan hil denez, bere bi pieza prestatzen aritu naiz; Cinema Paradiso eta Deborah. Bi horiek ere txertatuko ditut errepertorioan.
Abuztuan oporrak hartuko ditut, eta irailean Mikel Laboa oroimenez ikuskizunarekin Elorrion izango gara. Urrian Xabier Leteren omenezko kontzertu batean parte hartuko dut, eta ilusio berezia egiten dit. Hilabete berean, Tanttaka antzerki konpainiaren Agirre antzezlanaren estreinaldia egingo dugu Bilbon eta Donostian. Viktoria Eugeniako emanaldia urriaren 3an izango da. Azaroan, berriz, Madrilgo Jazz jaialdian parte hartuko dut.
Kulturgintza ez da berdina izango koronabirusaren aurretik eta ondoren. Erabateko normaltasuna iritsiko al da?
Bide luzea dugu aurretik. Nire ustez kostako zaigu normaltasunera iristea, oso motela izango da prozesua. Txerto bat eta tratamendu eraginkor bat izan arte kulturgintza ez da bere onera itzuliko. Dirudienez edukiera mugatua izango dugu aretoetan denbora luzez. Oker egotea gustatuko litzaidake. Desio dudana da abendura arte prozesua motela izatea, eta datorren urteko urtarriletik aurrera erabateko normaltasuna berreskuratzea. Ikusiko dugu.
