"Denontzako festa bat dira inude eta artzainak"
Kresala elkarteko inude eta artzainetako kide Pako Sexmilo eta Nahia Lertxundi (Argazkia: Xalba Ramirez) 
1885eko otsailaren 2an ospatu zen lehen aldiz inude eta artzainen festa, baina bertan behera geratu zen; 1973 urtean ohitura berreskuratu zuen Kresala elkarteak. Pako Sexmilo (Parte Zaharra, 1955) ordutik ateratzen da; Nahia Lertxundirentzat (Egia, 2001) lehen urtea izango da dantzari moduan.
Nola hasi zineten inude eta artzainetan parte hartzen?
Pako Sexmilo (P.S.): 50 urte daramat. 17 urterekin hasi nintzen dantza taldean, eta beti egon naiz sartuta. Zuzendaritzan sartu nintzen ere jarraian. Denbora gehiegi dela iruditzen zait orain.
Nahia Lertxundi (N.L.): Txiki-txikitatik atera izan naiz ni, baina aurten aterako naiz lehen aldiz dantzan. 2015etik daramat dantza taldean, baina bazkide ez naizenez, probabilitate txikia nuen atera ahal izateko, eta orain arte ez naiz animatu. Hala ere, txikitan beti-beti ateratzen ginen, eta taldeko denak ateratzen dira, tradizio handia dagoelako. Familia osoa ateratzen ginen: izebak, osabak, lehengusinak, lehengusua.
Oraintxe bizitza osoa Parte Zaharrean egiten dut. Unibertsitatetik hona (astean hirutan entseatzen dugu dantza taldean), eta, hemendik etxera. Orden horretan. Dantza taldearekin ,azken finean, jai guztietan parte hartzen dugu: inude eta artzainetan, kaldereroetan, danborradan…
Nola hasi zen Kresala inude eta artzainak antolatzen?
P.S.: Kresalaren 10. urteurrena zela eta, zerbait berezia egin nahi zen, eta hemengo konpartsa bat berreskuratzea proposatu zen. Mundu horretan sartu ziren lauzpabost lagun, argazkietan, testuetan eta kantu zaharretan sakonduz. Zein dantza egiten zuten eta nola egiten ziren aztertu zuten, Sarriegiren kantak berreskuratu zituzten.
Hainbat konpartsa ziren, eta horietako bat inauterietakoa zenez, neskak artzainez eta mutilak inudez janzten ziren. Antiguakoek ez zuten horrela egiten, eta guk beraien bidea aukeratu genuen.
Jendeak ez zekien zer topatuko zuen, baina ikusmin handia zegoen. Hamabost bat bikote atera ziren lehen aldian, eta gero joan ziren gehitzen pertsonaiak, danborrada eta abar.
Zein da artzain eta inudeen historia?
N.L.: Inudeak aberatsen umeak zaintzen zituzten emakume langileak ziren, normalean etxeetan biziz. Artzainak menditik zetozen, inudeak ikustera eta ligatzera. Pertsonaiek lortzen dutena da garaia kokatzen laguntzea.
P.S.: Garai batean Donostian konpartsa ugari zeuden, eta oso onak. Aiton-amonen edo aiton-amonen gurasoen argazkietatik abiatu zen hau berreskuratzeko ideia eta gogoa. Baina ez dugu ikerketa historikoagorik egin.
Zein dira pertsonaia horiek?
P.S.: Ezinbestekoak jarri genituen hasieran: Serenoa, apaiza, mikeleteak, meza-mutilak… Pertsonaia horiek bilatu genituen eta jantziak enkargatu genituen, minimo bat betetzeko. Pertsonaia horiez gain, jendea nahi duenarekin animatzen da. Guretzat, hala ere, garrantzitsuena dantzariak dira, hori ahalik eta gehien zaintzen ari gara.
Chupa chups goxokiak banatzen dituena urtero ateratzen da.
N.L.: Bai, eta barkilloena ere bai. Nik uste dut baduela harremana inauteriak iragartzearekin. Kaldereroak atera eta biharamunean ateratzen gara gu, eta hurrengo astean dira inauteriak. Jendeak jada mozorrotzeko gogoa dauka.
P.S.: Udalak eskaini zigunean programa ofizialean sartzea, sekulako lasaitua hartu genuen, txaranga ordaintzeko dirua ziurtatua zegoelako. Eta pertsonaiekin urtero saiatu gara hobetzen.
Bereziki maite duzuen pertsonaiaren bat ba al duzue?
P.S.: Mikeleteak dira nire gogokoenak. Garaiko foru polizia ziren mikeleteak. Gure konpartsan umeak zaintzeaz arduratzen dira, eta oso irudi polita da. Barkillo saltzailea ere, zalantzarik gabe.
N.L.: Niri alkatea gustatzen zait. Belle epoque garaiz jantzita dagoelako, oso elegantea, eta aldi berean oso harroxko doalako.
Plazan sartzean, antzerkia hasten da, haurren txertaketa barne.
N.L.: Bataioa ere egiten da, haurren jantziak bataio jantziak dira eta apaizak bedeinkatu egiten ditu. Izenaren erregistroa ere egiten da plazan: gure umeek izena dute eta.
Zuentzat zer da inude eta artzainak?
N.L.: Niri orokorrean euskal folklorea asko gustatzen zait, baina inude eta artzainek badute zerbait berezia. Poztasun handia transmititzen dute, melodiak oso alaiak dira, abestu daitezke, letrek historia kontatzen dute, eta parte hartzea oso erraza da edozein adin talderentzat. Denontzako festa bat da. Festa egunez da, eta jendearentzat ere ikusteko atseginagoa da; giro oso sanoa da.
S.L.: Egunez dela eta dantzariek duten rola gustatzen zait niri. Kristoren argazkia da 30 bikote ikustea dantzan. Pertsonaia gero eta gehiago izatea ere ederra da, umore on handia dago.
Nola erabaki duzue aurten ateratzea?
P.S.: Udalak esan digu nola egin, modu batean. Dantzariek ez, baina gainontzekoek maskarekin joan beharko dugu, adibidez. Joan zen urtean ere prest ginen ateratzeko, baietz esan ziguten, baina horren mugatua zegoenez, kasik hobea zen ez ateratzea: ibilbidea mugatuta, plazan egon gabe… Aurten udalak bi aste atzeratzea proposatu zuen, neurriak arinduko zirelakoan. Donostia Festak-eko Maria Jesus Torresek ez zuen esperantzarik, baina Jon Insaustik bai [Festa jardueretako zinegotzia], oso animatua zegoen. Azkenean plazan sartuko gara, eta dena nahiko normal egingo da. Amaitu aurretik pote bat hartzera gelditzen ginen Iñigo kalean, eta geldialdi hori kentzea erabaki behar izan dugu.
Zer espero duzue aurten?
N.L.: Kristoren gogoa dut. Eta espero dut eguraldi ona egitea. Belaunaldiz belaunaldi antolatzen joan da, eta adin guztietakoak ateratzen garenez, oso giro polita izaten da. 180 atera ohi gara, pertsonaiak eta danborrada barne, eta aurten 160 inguru izango garela dirudi. Dantzariak 30 bat bikote izango gara.
P.S.: Azken momentura arte ez dakigu norekin kontatzen dugun. Dantzariekin bai, baina pertsonaia askok oso argi dute aurten ez dutela atera nahi, beldurragatik edo. Minimoak jarriko ditugu guk. Eta hortik aurrera, etortzen den edonor, ongietorria!
