"Argi nuen Egian ireki behar nuela denda; hemen bizi gara gu"
"Hondurastik Euskal Herrira, ozeanoak zeharkatzen. Gure bizitza, gure auzoa, Egia. Gure lagun euskaldunak eta gure ametsa. Hondurasko eta Euskal Herriko zaporeak nahasiko dituen denda txiki bat. Egiako bizilagunentzat utzi eta ikasi dugunaren nahasketa". Karteltxo hori du Egiako Karmengo Andre Maria kaleko 25. zenbakian jarrita Denis Montoya dendariak. Eta, ezin da askoz hobe laburtu dendaren esentzia.
(Argazkia: Joseba Parron) 
Auzoko kaferik hoberena saltzen du Denis Montoya Caballerok (Honduras, 1981). Kolonbiako Aguila Roja eta Hondurasko Cafe Oro ditu apaletan: “Lehenengoa suabeagoa da. Hemen horrela hartzen da, baina niri gogorragoa gustatzen zait, eta horrela nahasten dut”. Oro kafearen bi poltsa txiki nahastu ditu Aguila Roja pakete osoarekin. Puskaz ilunagoa da lehenengoa, eta, usaina ere, horrelakoxea du, ilunagoa.
Amets batek ekarri zuen Euskal Herrira Montoya. Ez zen bere ametsa, bere arreba zenarena baizik. Hegazkin batekin amestu zuen gau batez. Espainiarantz zihoan hegazkina, eta hartu beharra zegoela sentitzen zuen. Berak senarra eta seme-alabak zituela eta, ezin zuen hegazkin hura hartu, eta Montoyak hartu zuen. “Madrilen bizi zen lagun bat genuen, eta berak hartu zizkidan bidaia txartelak, eta berarekin etorri nintzen, egun batetik bestera, ia-ia gurasoak agurtzeko astirik izan gabe”.
(Argazkia: Joseba Parron)
27 urte zituen artean Montoyak eta hamasei urte pasa dira ordutik. Hasiera batean, Ameriketako Estatu Batuetara joan nahi zuen arren, Madrilen bukatu zuen, eta urte batzuen buruan Egiara etorri zen bizitzera. Ordutik, ia beti auzoan bizi izan da. Hor ireki zuen duela bi urte Ainhoa eta Asier janari denda; bere bi seme-alaben omenez jarritako izena.
Ostiral arratsaldez egin dugu hitzordua. “Zuri esan eta gero konturatu naiz ez zela hoberena, umez josita egoten baita”. Arrazoia du. Iritsi garenetik haurrez beteta egon da denda: “Zenbat balio du honek? Eta honek? Iristen al zait honekin?”. Buruz erantzuten du Montoyak: “Matematikaria naiz lan honetan”.
Kaletik pasatzen den jendeak agurtu egiten du Montoya. “Hemen denek ezagutzen naute, auzoko guztiek”. Aitor Ikastolan ikasten dute Ainhoa eta Asier seme-alabek, 11 eta 9 urte dituzte. “Bertako gurasoak hona etortzen dira urtebetetze bat dagoen aldiro”. Ainhoa korrika pasa da, piano klasea duela-eta musika eskolan. Asier ere bueltaka dabil lehengusinarekin eta parkeko lagunekin jolasten.
(Argazkia: Joseba Parron)
Siquatepequetik Egiara
Denis Montoya Caballero 1981ean jaio zen Hondurasko Siquatepequen, Comayaguako eskualdean. Jada galduta dagoen lenkera hizkuntzan “ur-eremu ugaria” esan nahi du, hain zuzen. Nekazaria zen han; mango plantazio batean egiten zuen lan “izarretik izarrera”.
Bertan bizitza “askeagoa” dela uste du: “Eguna luzeagoa da, gehiago irauten dizu. Bizi zaren lekuan baldin bazaude, egunaz gozatzeko aukera duzu. Hirian ezinezkoa da egunaz gozatzea”. Gaueko hamarrak arte egiten du lan, “etxera iritsi eta emaztearekin apur bat hitz egin ta gero… biharamunean ez dut jaiki nahi ere! Han, aldiz, 21:00etan lokartzen nintzen, eta goizetan jaikitzeko izugarrizko gogoa duzu. Egunak gehiago irauten du”.
Urtebete denda irekitzeko
Denda irekitzeko gogoa zuen aspaldidanik. “Argi nuen Egian izan behar zuela. Hemen bizi gara gu, eta hemen ikasten dute gure seme-alabek”. Lokala begiratzera joan zenean higiezin enpresarekin hitz egin zuen: “Alokairu izugarria eta hainbat hilabetetako bermea eskatzen zizkidaten. Eta ezin nuen hori inolaz ere ordaindu”.
“Badakizu zer? Gu ebanjelikoak gara, eta asko errezatzen dugu. Gauero eta goizero errezatzen genuen seme-alabekin aitarentzat lokal bat lortzeko”. Urtebete pasa zen higiezin enpresarekin hitz egin zutenetik, eta dei bat jaso zuen Montoyak. Ziad zen, auzoan Zizi gisa ezaguna den ile-moztaile arabiarra. Parean lokala du Ziadek, eta jakin zuen ez zutela inor lortzen lokala alokatzeko. “Higiezinen enpresari iskin egin, eta jabearekin zuzenean jarri ninduen harremanetan”, kontatzen du Montoyak. “Oso erraza izan zen orduan, 200 euro jaitsi zidan alokairua, eta dirua biltzeari ekin genion orduan”.
Aste batzuen buruan, lokaleko jabearekin batera lokala prestatu eta lehen produktuak jartzeari ekin zion. “Hasieran, soilik Goya markako produktuak jarri nituen, eta gutxika, hornitzaileekin harremana eginda, produktu gehiago jartzen hasi nintzen”.
(Argazkia: Joseba Parron)
Laguntzarik ez
“Batere dirurik gabe” abiatu zuten proiektua; lan gehiago egin behar izan zuen bermea lortzeko, eta, ostean, gutxika-gutxika joan da denda atontzen. Hain zuzen, udalaren edo Jaurlaritzaren laguntzez ez du ezer jakin nahi: “Ez gaituzte batere lagundu. Animatzen zaituzte negozio bat irekitzera, baina gero ez dute batere erraztasunik ematen”. Aipatu ditu COVID-19a heldu zenean atera ziren laguntza batzuk, eta nola hilabeteetan erantzunik ez zuen jaso. “Laguntzak pentsatuta daude laguntzak eskatzen dakizkitenentzat, profesionala izan behar duzu kasik”.
“Emaztea alde batetik lanean, eta ni hemen egun santu guztia, honela ateratzen dugu bizimodua”. Hondurarra da ere Aurora, bere emaztea, eta Donostian ezagutu zuten elkar. Hainbat lan egin ostean, garbiketa lanetan dabil: “Arazo handi bat dago garbiketa lanekin. Ordubete egiten duzu etxe batean, ordubete bestean, eta, horrela, ez duzu inolako eskubiderik lortzen”. Auzoko elkarte batzuen laguntza izan duten arren, traba burokratikoen erruz oraino ez dute euren egoera behar bezala erregulatu.
Erakundeen aldetik dauden trabez gain, badira gizarteak jarritako hainbat traba tartean. Oroitzen du nola behin gizon batekin liskar handia izan zuen trenean: “‘Lana kentzera zatozte zuek’, esaten zidan”. Noski, Montoyak erantzun zion hori ez dela egia: “Nik lan egiten dudan jatetxean badago lana [platerak garbitzen ziharduen asteburuetan], etorri nirekin eta esango didazu”. Jarrera arrazistak egon badaude, baina desmuntatu beharra daudela dio: “Beste inork egin nahi ez dituen lanak egiten ditugu”.
(Argazkia: Joseba Parron)
Harreman ona auzoarekin
“Hasiera ez da batere erreza. Jendeak ez zaitu behar bezala onartzen”, dio Montoyak. Ongi Etorri Eskolararekin batera, Familia Laguna programan parte hartu zuen, eta denbora pasa ahala, harreman ona du auzoarekin. Ikustea besterik ez dago, jendea sartu eta atera dabil uneoro.
Emakume bat etorri da azaburu bat erostera; azkenekoa da, eta ukitua duenez, “lasai” eramateko esan dio Montoyak. “Hori jada ez dago saltzeko moduan”. Harreman “gertukoa” izaten saiatzen da bizilagunekin, denda txikiek duten gertutasun eta konfiantzarekin.
Umeekin ederki moldatzen dela dio, harrotasunez. Horietako bati galdetu diogu ea zergatik gustatzen zaien Montoyaren denda: “Denis ezagutzen dugu, Asierren eta Ainhoaren aita da; gainera, berak kasu egiten digu “. Barre egiten du Montoyak, “beraiek nire bezeroak dira, eta horrela tratatzen ditut”.
(Argazkia: Joseba Parron)
Latinoamerikako zaporeak Egiako sukaldeetan
Goya markako produktuak Latinoamerikan oso ezagunak dira: “Ozpinetakoak egiten ditugu horiekin. Entsaladetan, piper-opiletan, tomate saltsan… Edozein janaritan bota dezakezu”.
“Latinoamerikar komunitateak bilatzen ditu produktu hauek, baina bertakoek ere bai. Janaria erdipurdikoa bada ere, koilarakadatxo batekin ederra geratzen da!”, gomendatzen du Montoyak.
Produktu hauek dira gehien saltzen dituenak. Gainera, bestelako produktuek ematen duten marjina baino handiagoa dute: “Umeentzako litxarreriek oso marjina baxua ematen dute, kasik irabazirik gabea”
Aipatutako janarien artean, adibidez, gazta latinoak asko saltzen direla kontatu du: borona gazta eta gazta frijolero-ak dira salduenak. “Borona gazta da nikaraguar jatorria duelako, eta nikaraguarrei borona esaten zaie. Gazta frijolero-a zatitxo txikietan egiten da, eta babarrunei botatzeko ederra da”. Arto-irin taloetan ere balio du: “Taloa frijitzen jarri, gazta pixka bat bota gainetik, beste taloa gainean jarri, gatz pixka bat, eta ederra geratzen da”.
“Babarrun pasta hau asko saltzen dut baita ere”. Taloetarako, edo bestelakoetarako, “tomatearekin eta ahuakatearekin bikaina geratzen da”.
Bariada deitzen diren tortilla batzuk ere baditu. “Ez nago ziur Honduraskoak edo Mexikokoak diren; guk behintzat asko jaten ditugu”. Jada frijituak daude, eta ez dago kozinatu beharrik. Azkenik, riguak edo cachapak dira Montoyaren gustukoena; izozkailuan ditu gordeta, eta honekin, arroz bat egiteko gomendioa egin digu: “Horrekin afaria egina duzue”.
Kafe batera gonbidatuko dugu hurrena guk.”Nik kafea ez dut gehiegi hartzen; nire emazteak askoz gehiago. Egunero hainbat. Nik, egia esan, kafeak ez badarama zerbait ez dut hartzen. Nik zer dakit, croissant bat-edo gutxienez”, dio barrez. Guk behintzat saskia bete errezeta daramagu gaurkoan etxera.
