«Laboaren 'Bat-hiru' New Yorken argitaratu izan balitz ikonoa litzateke»
Alberto Lizarralde musikaria (Parte Zaharra, 1956) ezaguna da musikarientzat. Ez hainbeste publiko zabalarentzat. 40 urte baino gehiago darama batean eta bestean jotzen, konposatzen eta ekoizten. Berak sortu zuen Euskal Herriko lehen jazz eta inprobisazio eskola, Egiako Aldakonea kaleko Jazzle, eta baita ere Donostiako Plaza inprobisazio jaialdi entzutetsua. Berriki, Londresko Hegoa Diskak argitaletxea berarekin harremanetan jarri, eta 1984tik 1994era konposatu zituen musika elektronikoko piezak argitaratu ditu biniloan. Zaldibian bizi zen orduan Lizarralde, 'Haizetxe' baserrian. Eta hortik izena.
Alberto Lizarralde musikaria. (Argazkia: Joseba Parron) 
Nolatan jarri zen Hegoa Diskak zurekin harremanetan?
Nire Soundcloud orritik heldu zen nigana Mikel Acosta, zuzendaria. Galdetu zidan ea argitaratu gabeko ezer ba ote nuen, eta nik, bai, noski! Izugarri pila! Soundclouden 2012an hasi nintzen musika igotzen, baina ordura arte, bizitza osoan zehar egindakoa ez zegoen inon. Disko gogorretan bilatzeari ekin nion, eta, kristoren arazoa! Ez zuten izenik: Pista143 izeneko hau kanta bat da; pista742, hemen ez dago ezer… Eta horrela aritu nintzen ehunka grabaketa entzuten.
Zure musika berriro deskubritzea izango zen, ezta?
Memoria musikal oso ona daukat, baina egia da gauza batzuek harritu egin nindutela. Beste asko, bai, gogoratzen nituen, eta gutxika garaiko beste kontu batzuez ere gogoratzen hasi nintzen. Soinu ona zuten gauzen artean aukeratu nuen.
Garai hartan, zortea bazenuen zer edo zer grabatzen zenuen cuatropistas-ean eta kasetean grabatzen zenuen, eta hori zen masterra. Kromozko kasetea erosi eta hainbat kopia egin zenitzakeen etxean, eta lau edo bost kopia inguruko lagunei erakusten zenizkien, baina ez zenuen feedback gehiagorik.
Zer bilatzen zenuen sormen prozesuan?
Ni gitarra jotzailea naiz, berez, eta beti izan da nire instrumentu nagusia. Elektronika beti izan dut oso gustuko, eta momentu batean cuatropistas bat erosteko aukera izan nuen soinu collageak egiteko. Zergatik? Sormena pasio moduko bat da, kuriositatearekin bilatzea. Sortze prozesu hura ikasketa moduko bat izan zen, soinu bat entzuten nuen eta horra hurbiltzen saiatzen nintzen. Giro moduko bat birsortzea da nire asmoa, edozein kanta motatan.
Batzuetan helburu imajinarioak sortzen nituen. George Russell konpositorea entzuten nuen eta suite moduko bat egiten saiatu nintzen. Soka laukote bat, bi marinba, bi flauta, kontrabaxua… eta hilabeteak egon nintzen horrelako pieza bat sortu nahian.
Garai hartako zenbat kanta topatu dituzu?
Ez dakit esaten… 50 eta 80 artean. Batzuk soinu txarrekoak, eta beste asko bozetoak edo pasarteak. Horietako batzuk bai, hasi eta bukatutakoak.
40 bat kanta aukeratu nituen eta Mikel Acostari bidali nizkion, berak aukeratzea nahi nuelako. Disko batean oso garrantzitsua da muntaia nola egiten den: biniloan pentsatuz egin du, A aldea eta B aldea banatuz. Emaitza ederra da, oso ezberdinak diren kanten artean, entzuteko arintasuna lortu du: bi alabei egindako kantak oso kanta melodiko eta txikiak dira, eta bateria ez konbentzionalekin egindako kanta erritmikoak daude, edo etereoagoa den Haizetxean, gauez.
Kantek ez zuten izenik, eta zuk jarri diezu. Oroitzen al zenuen zergatik konposatu zenituen?
Bai, kanta batzuez perfektuki gogoratzen nintzen. Denborak ez du eraginik hor. Lehenengoa, adibidez, kantu herrikoi bat da, gure familiako laguna zen Trinido Karrilek etxean abestu zuen behin. Kasete batean grabatu nuen 15 urterekin eta ez nuen berriz entzun. Bizitza osoa daramat kanta honekin, eta orain argitaratzeak kristoren ilusioa egiten dit.
Lizarralde, bere etxean, ‘Haizetxe’ diskorako erabili zuen Sequential Circuits Six Tracks sintetizagailuarekin· (Argazkia: Xalba Ramirez)
Nolakoa zen musika elektronikoa egitea 1980ko hamarkadan?
Niretzat munduko gauzarik normalena zen. Baina egia da, pixka bat bazela gauzak ikusteko modu heterodoxo bat: alde batetik musika moderno eta jazz klaseak ematen nituen, bestetik, konpromiso politiko argi bat nuen Zaldibiako HBn eta, era berean, nire musika interesak jazzetik oso urrun joaten ziren. Gure etxea zen Haizetxeko musika gelan sartzen nintzenean, erabateko askatasun espazio bat sortzen nuen. Autodidakta izateko zortea edo desgrazia izan dudanez, ez nuen ez normarik, ez mugarik, soilik nire belarria.
Garai hartan, interes antzekoa zuen jendea topatu al zenuen?
Garai batean bai, ibili nintzen zuzenekoetan jotzen, eta nire kantaren bat agertzen da disko batzuetan: Imanolen diskoan kolaborazioa egin nuen, nire kantaren bat Amaia Zubiria eta Pascal Gaigneren diskoan ateratzen da… Baina oso azkar kendu zitzaidan zuzenekoetan aritzeko gogoa.
Zergatik?
Niretzat denak zeukan oso soinu txarra eta jotzeko baldintzak ez ziren batere onak: hamar emanalditik bakar batetik ateratzen zinen pozik. Hori ez zen nire eremua. Zuzeneko musikari baino, nire burua gehiago ikusten nintzen soinu-antolatzaile moduan. Nire musika gelan sartzen nintzenean sentitzen nintzen pozik. Sentsazio hau berriro deskubritu nuen Jazzlerekin disko ekoizpenak egiten hasi ginenean. Orduan, esan nuen: Hau da gustatzen zaidan ekoizle lana.
Nolatan sortu zenuten Jazzle?
Hasiera nahiko arrunta izan zen: hainbat musika irakasle geunden, eta gure kabuz zerbait sortzeko beharra sentitu genuen. Sorkunde Idigoras eta biok gidatzen hasi ginenean garatu zen gehiago proiektua: batetik, musika eskola eta ikastaro espezifikoak, bestetik, ekoizpen diskografikoak, eta, azkenik, Plaza jaialdia. Sormen zentro bat izan zen.
Zergatik bukatu zen?
Denak du bere epea, eta hala erabaki genuen. Ni pozik geratu nintzen garai hartan egindakoarekin, Zirrara disko bildumarekin eta Plaza jaialdiaren lau aldiekin, batez ere.
Haizetxera itzuliz, zure lana inoiz editatzea pentsatu al zenuen?
Inguruko jende batek esaten zidan ea zergatik ez nuen egiten. Baina beti egon da faktore bat atzera botatzen ninduena. Disko bat editatzen duzu, eta horrek dituen gastuak kubritzen dituzu: nahasketak, masterra, kopiak… 500 edo 1.000 ale. Kaleratzen duzu lan bat eta lau lekutan jartzen da salgai, hiru hedabidetan ateratzen da albistetxo bat, eta denbora bat pasata… lau katurengana iristen da amaieran.
Interneten garaian asko aldatu da: Soundcloudera igotzen hasi nintzen nire musika, eta mundu osoko jendea hasi zen nirekin harremanetan jartzen. Nik miresten ditudan musikariak barne.
Hegoak nire lana editatzea erabaki du Londrestik eta, bat-batean, konturatu naiz Japonian, Alemanian, Polonian, Ingalaterran eta beste hainbat tokitan dagoela salgai. Eta, zur eta lur geratu nintzen Mikelek esan zidanean Londresen zituen 200 kopia horiek agortu egin zirela, eta hasten naizenean munduko txoko ezberdinetako kritikak irakurtzen… Mundu osoko jendearen interesa piztu du.
Mugitzen garen espazio txiki honetatik ateratzea lortu dugu, eta izugarrizko ilusioa egiten dit. The Wire aldizkarian nire izena?! Duela 40 urte egindako nire musikariekin?! Ezin dut sinetsi ere egin…
Eta animatzen al zaitu beste zerbait egitera?
Egia esan behar badizut, bai; orain arte ikusten ez nituen aukerak ikusten ditut orain. Hegoa Diskakek ireki didan leiho txiki horrek ilusio handia egiten dit. 66 urte ditudan honetan, Soundclouden dudan musika editatzeko ilusioa dut orain.
Nola bizi zenuten garaian musika?
Tabernetan edo kafetegietan jotzen zenuenean, normalean ondo ordaintzen zuten — gerora gertatu zenarekin alderatuta, behintzat—, eta bazenituen hilean sei kontzertu inguru, gutxienez. Musikarien baldintzen okertze izugarria izan da. Garai hartan Donostian baziren hiru edo lau leku jazza jotzeko: Guria, Etxekalte, Be Bop… izugarria zen. Gaur egungo figura handienak garai hartan zaildu ziren: Iñaki Salvador, Gonzalo Tejada, Sorkunde Idigoras eta Josetxo Silgero, besteak beste. Garai zirraragarria zen.
Zergatik okertu da horrenbeste?
Artisten lana ez delako batere baloratzen. Bereziki musikarien eta dantzariena. Orokorrean, guk, herri moduan, oso gutxi zaintzen dugu kultura. Garai hartan, Beñat Axiari ikustera joan nintzen Villabonara, eta hamabi lagun besterik ez ginen. Beñatek urteak eman zituen hemen disko bat egiteko! Niretzat Urria taldea Trinitate plazan ikustea flash bat izan zen. Iparragirreren omenezko ikuskizuna egin genuenean esan zidan lehen aldia zela Hegoaldetik deitzen ziotena proiektu berri bat egiteko.
Baina hori duela hiru urte izan zen.
Hori da; kolaborazioetarako eta abar bai, baina proiektu bat sortzeko ez da inoiz berarekin kontatu. Eta ia 80 urte ditu! Gutxi baloratzen da sormena eta ez da nahikoa inbertsiorik egiten kulturan. Engainatzen garen arren, edo engainatu nahi gaituzten arren, ez da nahikoa. Kulturak ez du etekin ekonomikorik eman behar, bestelako etekinak ematen ditu. 1980tik hona, denbora aurrera doa eta sortzaileen egoera ezin prekarioagoa da. Herri gisa drama bat iruditzen zait.
Bilaketa eta esperimentaziorako guneek abangoardia hitza ez zait sobera gustatzen ez du etekinik ematen, baina ateak irekitzen dituzte.
Ipar eta Hego Euskal Herriaren arteko harremana oso presente duzu beti.
Iparraldean ezagutu ditudan musikarien aldetik beti etorri zait haize freskoa. Askatasun izugarriz uztartzen dute tradizioa eta garaikidetasuna. Niretzat hau da konbinazio perfektua. Plaza jaialdia egin genuenean, oso argi genuen zubiak eraiki behar genituela Iparraldearekin. Alboan gauden arren, milaka kilometrotako distantzia dugula dirudi. Haratago taldearen hiru disko iritsi berri zaizkit eta Habia hirukotearena, lan izugarriak dira. Eta uste dut ez dutela behar beste oihartzun. Edo Michel Portal: Baionakoa da! Mundu osoan da ezaguna, izugarrizko musikaria, eta euskal herritarra da. Baina ez da batere ezaguna, Jazzaldian bi bider egon da. Laurogeita luze urte ditu. Uste dut aitortza falta duela. Eta harritzen nau.
Musikari ez direnen artean ere bada errekonozimendu falta. Demagun, Joxean Artze; bai, bada gure herriko poeta handienetakoa, baina benetan ezaguna da? Ez dut uste.
Kultura kontsumitzeko moduarekin zerikusia du?
Bai, zerikusia du, baina baita ere kultura erakusteko moduarekin. Kulturaren kontsumoa badakigu zer den: kultura merkantzia gisa tratatua den eran kontsumitzen da; ez badu etekinik ez dago deus. Musika jaialdi guztietan lehen balorazioa hori da; ez zer moduz joan den, baizik eta zenbat jende egon den. Ez zait gaizki iruditzen, baina lehen balorazioa hori izateak arreta ematen du.
Kulturaren hezkuntzari dagokionez, hor bai hitz egin beharko genukeela luze. Drama bat da. Hor antzinako ikuspuntua dut; eta uste dut ikuspuntu hori dela modernoena. Musika, nik ikasi nuen garaitik, flauta-ezti triste batekin irakasten da, eta haurrei flauta-ezti tristea aukera bakar gisa eskaintzea etsigarria da. Zergatik ez zaie beste aukerarik ematen? Eskoletan musika irakastea oinarrizkoa da, garuna beste modu batean eraikitzen laguntzen duelako. Musikaren irakaskuntza gustu txarreko txiste bat da; datu batzuk ikastearen pare, baina ez musika disfrutatzen.
Liburu denda batean egon naiz lanean azken urteotan, eta iristen da ikasturteko une bat, ume eta nerabe guztiak liburu berdinen bila datozela, denek irakurri behar dutelako derrigorrez. Planteamendu hori okerra da, eta funtzionatzen ez duen eredu bat irakasten jarraitzen dute. Hemendik kanpo dauden ereduen argi urteetara gaude.
Euskal kultura irakasteko moduak ere kezkatzen al zaitu?
Ez Dok Amairuren historia, adibidez, beti kontatzen da berdin: Setze Jutgesekin egon zen Mikel Laboa, eta Atahualpa Yupanqui eta abar. Baina, garai berean, rock-and-rolla egiten zuen jendea zegoen Donostian, The Beatlesak eta The Animals imitatzen eta bluesa egiten. Hori ere bazen euskal kultura, eta inguru horrek sortzen zuen giroa. Niretzat, 15 urterekin Brakaman rock taldea ezagutzea, izugarria izan zen! Donostiarrak ziren, rocka egiten 1960ko hamarkadan! Ikuspegi oso murritza dugu gure kultura zer den eta zer izan behar duenaren inguruan.
Ez Dok Amairu eta RRV-tik aparte ez dela ezer egon dirudi.
Zerikusi handia du lehen esan dugunarekin: Pascal eta Amaiaren Egun argi hartan diskoa zoragarria da, musika tradizionala da, konponketak bikainak, eta musikariak baita ere. Duela 40 urte kaleratu zen, eta, orduan, erabat oharkabean pasa zen. Orain berrargitaratu behar izan dute. Badago pentsarazi behar digun zerbait: ekoiztetxe bat baldin baduzu, bi linea landu behar dituzu; lehenik, Euskal Herriko distribuzio markoa duzu, eta horra heldu behar zara. Baina beste lan garrantzitsuetako bat da kanpora iristea; eta, sinpleki, bizirik irauteko.
Islandiaren kasua, adibidez: Iparraldean galdutako irla txiki bat da, lau katu bizi direnak. Lau katu horietatik hiruk badakite musikaz, eta bi musikariak dira. Zergatik? Bjork eta Sigur Ros dituzu hor, eta gero, banaketa sare izugarri bat. Ingelesez eta islandieraz abestu arren, euren barne merkatua oso-oso txikia denez, bizirik irauteko duten modu bakarra kanpora ateratzea izan da. Irlandaren kasua; duela urte batzuk galdera bat egin zuten, “zer aberastasun dugu guk? Musika, musikariak ditugu dozenaka”. Gurean oso talde gutxik izan dute kanpora ateratzeko aukera. Jotzeko, tira, baina gure lanak zabaltzea funtsezkoa da, eta banatzaileek apustua egin beharko lukete. Nik beti diot gauza bera: Mikel Laboaren Bat-Hiru New Yorken editatu izan balitz, Bat-Hiru mundu osoko ikono bat izango litzateke; ziur nago hortaz. Argi izan behar dugu herri gisa ez garela ondo egiten ari, eta hamarkadak daramagula hau ondo egin gabe. Eta, hein handi batean, gauzak argi ez edukitzeagatik eta itsu ibiltzeagatik.
Zein da, bada, akatsa?
Galdera okerrak eta premisa okerrak: “Hau saltzen da, eta hau ez da saltzen”, esaten zuten. Galderek izan beharko luketenean: “Hau non saltzen da? Hau zergatik ez da saltzen? Eta non saldu daiteke?”. Zeren, demagun, Akelarre Sorta disko famatua, oso arriskatua izan zena, bere hedapen eremua Euskal Herritik harago pentsatuz gero, izugarrizko arrakasta izan zezakeen. Urteetara hala izan den moduan [egun, 500 euroan saltzen dira Interneten ale originalak].
Axiarik Elkarrekin lehen diskoa atera zuenean, oihartzun zabala izan zezakeen Europan, baina ez akaso Euskal Herrian, besterik gabe, publikoa mugatua zuelako. Nork erosten du jazz musika Euskal Herrian? Lau katuk. Eta Espainian eta Frantzian? Lau katuk ere bai, baina proportzioan gehiago da. Lau, gehi lau, gehi lau… Zaldien moduko begirada hori ez da batere egokia izan: Ez da egokia izan euskal musika soilik euskaldunoi interesatuko zaigula pentsatzea. Hemendik atera behar dugu, ahalik eta gehien atera behar gara.
Literaturarekin gauza bera pentsatzen dut. Joxean Artzeren bi liburu bakarrik daude erdarara itzuliak. Bat, frantsesera eta bestea, Oihana Auhenka, gaztelerara eta frantsesera. Gazteleraz dagoen bere liburu bakarra da! Zergatik ez da itzultzen? Zer beldur dugu itzultzeko? Kanpotik gurera, eta guretik kanpora. Zergatik Euskal Herriko zati handi batek ezin du irakurri hemengo poeta bat? Urteak pasatzen dira, eta ez dago aldaketarik kultur politiketan. Zer da, purismoa? Milaka galdera egiten dizkiot neure buruari, euskal kultura zer ote den. Ni beti ibili naiz erdibideko bide batean, eta galdera hau egiten dut etengabe.
Alberto Lizarralde, ‘Haizetxe’ diskoa eskuan duela. (Argazkia: Joseba Parron)
