«Lasai, ez dugu Kortatu ahaztuko, baina jada aldatu dezakegu musika?»
Auzo eta herrietako jai herrikoietan aritu dira jo eta su, uda honetan, La Fulana eta Lamia Mari DJ-ak. Unai Ribera da bata (Parte Zaharra, 2000), Oihana Razkin bestea (Hernani, 1993). Biak Egian bizi direla eta, bertan egin dugu hitzordua. Elkarren artean sekula hitz egin ez zuten arren, ondo ezagutzen dute elkar. Aho bakarrez mintzatu diren bi buru izan dira: jai herrikoiez, kultur eraldaketez, feminismoaz eta espazio berriak sortzeaz.
Nola hasi zineten musika jartzen?
Unai Ribera (U.R.): Guztiz mamarratxeotik hasi nintzen pintxatzen ni. Hiru lagun elkartu ginen auzoko jaietan Spotify jartzen, eta asko gustatu zitzaidan. Aste Nagusi Piratan, saio bat egiteko aukera izan nuen Miau DJ-ekin. Gehiago ikasi nahi nuela erabaki nuen; mahai bat erosi nuen eta gaur arte.
Oihana Razkin (O.R.): Ni betidanik izan naiz musikaren friki bat; uste dut DJ guztion moduan. Kuadrillako guztiei MP3a musikaz betetzen ziena nintzen ni. Tabernetako musika jasanezina egiten zitzaidan, Des-kontrol lehenik, eta gero Bad Gyal, eta gero ez dakit zer… Anarkikoegia da eta nire gerriak ez du eskertzen. Hernaniko txosna berri batean pintxatzeko eskatu zidaten; perfekzionista puta bat naizenez, trantsizio guztiak perfektu egin behar nituen, eta kristoren lana hartu nuen. Hortik aurrera, ja kasik gelditu gabe.
Nola prestatzen duzue saio bat?
U.R.: Nik ez dut bereziki prestatzen. Eszenatokiaren analisia egiten dut lehenago, zer jende mota egongo den, zer puntura arte dudan askatasuna praktika batzuk edo besteak egiteko… Zaila da batzuetan, ez duzulako nahikoa askatasunik.
Adibidez?
O.R.: Euskal jaiak aurrera egiten ari diren arren, oraindik badago atenporaltasun bat musikarekin. Jende oso klasikoa dago, Kaotiko entzuten jarraitu nahi duena, eta badago Tokischa entzun nahi duena; eta traba bat da, ea nola uztartzen dituzun bi estilo horiek, ezta? Noski, ez dut jende guztia gustura egoteko pintxatzen, ni gustura egoteko ere egiten dut. Eta noski, ez dut inoiz nahastuko Kaotiko eta Tokischa! Jainkoak barka nazala! [barrez].
Egoera deserosoak ekartzen ditu horrek?
U.R.: Ni beti egon naiz nahiko gustura. Beti dago sektore erreakzionarioagoa, baina jendeak ulertzen du, gustatzen ez zaion arren, hori dela une horretan dagoen musika eta kito.
O.R.: Oso desberdina da herriko jaietan pintxatzea, edo klub batean. Jaietan, publikoa oso zabala da: reggaetona gorroto dutenak, parrandarako musika besterik entzun nahi ez dutenak, irratiko musika besterik ez dutenak nahi… Ikusi dut jendea jaietan, dantzarik egin gabe, eta galdetzean zergatik, esaten dutenak ez duela kanta ezagutzen. Kanta bat ezagutu gabe ezin dela dantzatu? Ezin dut ulertu! Erritmoak dantzatzen ditugu, ez letrak.
Hain zuzen, Oihana, gehiago aritzen zara klubetan, eta Unai, jaietan.
O.R.: Parranda giroan, jendeak abestu nahi du. Klubetan, aldiz, beste kultura bat dago. Ezezaguna deskubritzera joaten da jendea asko. Dabadabara jende asko joaten da, hain zuzen, musika deskubritzera.
U.R.: Klubak erosoagoak dira guretzat. Ni ere, ikusle gisa, horra noanean, badakit dantzatzera noala, ia edozer jarrita ere. Auzoko jaietara jendea ez doa txip horrekin; gehiago da, dantzatu nahi dut, musika komertziala entzun nahi dut nik askotan ere pintxatzen dudana.
O.R.: Behin gertatu zitzaidan runba kontzertu baten ostean, neska bat hurbildu zitzaidala «neskentzako musika» eskatuz. Esaten zidan reggaetonak emakumeen kontrako mezuak zituela. Justu nik emakumeak jartzen ditut gehien. Aurreiritzi bat besterik ez zen; klasismo hori berrikusi beharra dago.
Aurreiritzi handiak al daude?
U.R.: Nik auzo-lotsa sentitzen dut. «Reggaetona matxista da», ja, bai, eta Oi kontzertu batean, gizonek hartzen duten espazio eta jarrera feminismoa da, ezta? Ez du zentzurik musika genero bat matxista dela esateak. Nire lagun gehienak emakumeak dira, eta askoz erosoago sentitzen dira musika honekin. Letrari garrantzia ematen diote, eta ez giroari. Askotan gizonenak dira erreakzio hauek: «Musika honekin erasoak ematen dira». A, eta beste estiloekin ez, ezta? Emakumeak erosoago sentitzen diren espazioak sortzen laguntzen ari da reggaetona.
DJ-ek laguntzen al dute bidea laburtzen, tabernetan modu naturalean gertatzen ez dena gertarazten?
O.R.: Nire arrazoi nagusienetako bat hori izan zen. Beti izan naiz musikaren orojalea eta ordu asko pasatzen nituen musika ikertzen; eta gero parrandan ateratzen nintzen, eta ezin nuen, pleistozenoan sentitzen nintzen. Ez nengoen batere eroso. Ez naiz esaten ari beti azkenekoa entzun behar denik, baina gutxienez nire gurasoek entzuten zutena entzuteari uztea. Horregatik egin nintzen DJ, nik entzun ahal izateko beste musika bat!
«Ez du zentzurik musika genero bat matxista dela esateak.
Reggaetona emakumeak erosoago sentitzen diren
espazioak sortzen laguntzen ari da»
Unai Ribera
Aldaketa gertatzen ari al da?
U.R.: Esango nuke badagoela euskal eszenan sektore bat aldaketaren alde, eduki berria egon dadin, espazioen identitateak lantzeko prest, garaikideagoa izateko asmoz. Eta badago beste jende bat, hizkuntzaren balioan eta letren edukian babesten dena, baina, benetan, aitzakiak da; besterik gabe, gustatzen zaie estilo bat gaur egun pixka bat zaharkituta dagoena. Euskarazko musika defendatzen da, baina askotan ez da axola duena: gaur egun izugarrizko eraldaketa izan du, Merina Gris, J Martina edo Hoferen moduko taldeekin. Euskaraz diren arren, ez zazkie gustatzen.
O.R.: Aldaketak ari dira gertatzen. Aurten herri pila batetik deitu naute, eta nik aldez aurretik abisatzen diet, ez dudala oso musika komertziala jartzen. Jendearen erantzuna izaten da, baietz, badakitela, ikusi nautela musika jartzen eta gustatzen zaiela. Hori, lehen, herri mugimenduetan ez zen gertatzen. Bereziki itxia izan da urte askotan zehar. Niretzat frustragarria izan da; herri mugimendua beti eraldaketaren alde egotea, baina kulturalki horren atzerakoia izatea. Izugarrizko kontraesana zen niretzat. Kristoren aldaketa izan da.
Noski gertatzen dela bestea ere: «Kultura zinegotziak galdetzen du ea jarriko duzun komertzial pixka bat, salbuespen modura». Ba, ez, ez naiz ezkontzetako DJ bat. Merina Grisi deitzen diozu galdetuz ea Alaitz eta Maider joko duten? Ba, berdina da.
U.R.: Badira DJ-ak baietz, nahi dutenak jendeak kantak eskatzea. Baina ezin duzu ulertu hori denik araua. Eta egia da ni izan naizela lehenengoa kantak eskatzen zituena, baina orain beste aldetik ikusita, oso nekagarria da.
Aldatzen ari al da DJ-ekiko jarrera?
O.R.: Askoz gehiago gara orain, eta aldatu da; denok ezagutzen dugu elkar, Euskal Herrian eta kanpoan. Askotan, sare sozialetatik ezagutzen dugu elkar, eta afinitate handia sortzen da. Nire kasuan, batez ere neskekin, zaintza moduko bat dago. Eta azkar egiten da harremana hor.
U.R.: Sare metaforiko bat sortu da; agian ez dugu elkar ezagutzen, baina badakigu nor garen.
Donostian, bereziki: Flaca, Brava, Ines… Batera abiatu dira eta leku pila batera iritsi dira.
O.R.: Nire erreferenteak haiek izan dira, inongo zalantzarik gabe. Niretzat posible izan zen hau egitea haiek ikusi nituelako.
U.R.: Bravarekin honetaz hitz egin izan dut. Bera ikustea, eta flipatzea. Zer lortzen duen musika jarriz! Donostian badago kolektibotasun oso jarto bat.
Ez da kasualitatea emakumeak eta disidentzia sexualak izatea lidergoa daramatenak.
O.R.: Bai… Kontrako aldea bada ere: badirudiela hor gaudela emakumeak garelako. Mutil batzuk berdina egiten dutela eta ez dutela bere lekua. Lan bikoitza egiten dugu guk, gure lekua irabazi dugula erakusteko. DJ mutilek askoz presio gutxiago dute, eta ez ditut ikusten horren arduratuak emaitzarekin.
U.R.: Nire kasuan, baita ere, askotan entzun dut eszenatokian trabesti bat naizelako deitzen nautela. Ba, gauza bat esango dut, horregatik deitu banaute ere, zer? Jarriko zenuke zuk gorputza? Ez da erraza segun eta zer gorputz igotzea eszenatoki batera, jakinda zigortuta izan zaitezkeela. Edozeinek egin baldin badezake, zergatik gara horren gutxi? Egin baldin badezakezu, egin zuk; jarri gorputza, izan zaurgarri jendearen aurrean. Aitortza bat merezi du horrek.
Nola bizi duzue zuek, pertsonalki?
U.R.: Guztiz inpostorearen sindromea: «Ez naiz ona, deitzen banaute da genero disidentzia bat ordezkatzen dudalako». Eta, noski, horrek suposatzen duen zaurgarritasuna: 100-200 pertsonaren aurrean egotea, jakinda komentarioak daudela, begiradak daudela, «begira marikoi hau»… Beti egongo da jende erreakzionarioa eta nire identitatearekin ez dena sekula eroso sentituko. Baina garrantzitsuena da badagoela beste bat, gehiengoa dena, esaten duena «ze guai, hau egotea, eta ez egotea Des-kontrol». Jende batek ez du nahi, baina beste asko honen zain zeuden.
«Afrikako eta Latinoamerikako musika jartzen dugu,
haiek ez dauden espazioetan. Haien musika nahi dugu,
baina ez haien kultura, klasea edo kolorea»
Oihana Razkin
Aldarrikapen gisa akaso? Norbaitek pauso bat eman behar zuen aurrera.
U.R.: Herri mugimendua oso aitzindaria izan da kontu pila batean. Zergatik ez musikan? Euskal Herrian oso gurea den zerbait da moldatzeko gaitasuna, baina musikan oso atzeratuta egon gara.
O.R.: Ulertzen dut nondik datorren, gure kultura asko babestu behar izan dugu. Hor dolu bat dago. Asko babestu da musika, asko babestu da kultura, eta, bat-batean, horri bizkarra ematea eta aurrera egitea ez da erraza izan jende askorentzat. Baina sinistu ez zaigula ahaztuko: lasai, ez dugu ahaztuko Kortatu, ezin dugu ahaztu! [barrez]. Orain aldatu dezakegu musika?
U.R.: Ezin dugu ukatu eraldaketa bat egon ez denik musikari dagokionean, baina, tira, 2023an sortu diren musika talde berri gehienak jarraitzen dute izaten kontserbadoreagoak izan daitezkeen estiloetakoak: rocka edo punka, adibidez. Ez da hainbeste aldatu estiloa.
Egun, gainera, mundu guztiko musikara dugu sarbidea.
O.R.: Globalizazio handia dago, baina lau gauza entzuten ari gara: soilik mainstream-a. Panaman egon nintzen, eta denbora guztian zen Karol G, Rauw Alejandro eta hemen parranda batean entzuten dena. Kanpoko musikarekin kontaktua dugu, bai, baina benetan? Edo gauza bera entzuten du mundu guztiak eta kito? Euskal musikarekin berdin, guk ezagutzen al dugu euskal musika? Gaztea irratian euskal musika entzuten dugu, baina oso lagin txikia.
Reggaetona euskaraz hasi zen egiten, jendeak 15 urte zeramanean musika hori entzuten.
O.R.: Gureak ez diren generoekin hori gertatzen da, bai. Zerbait egiten dugu, eta badirudi guk asmatu dugula. Gainera, leku guztietan jartzen dute. Generoa interpretatzeko moduarekin ere ez nago batere ados. Euskal Herrian badirudi reggaetona onartuta dagoela soilik mezu feminista oso aktiboak baldin baditu. Horrek baino ez du justifikatzen euskaldun askok entzutea reggaetona. Barneratuta dute matxista dela, eta ez badu mezu feminista esplizitu eta zuzen bat, ez du balio, ez da zilegi. Nekatuta nago «ni ez naiz zurea, nahi dudanarekin egiten dut txortan» dioten reggaetonekin; bale, mezua jaso dugu, dantzatu dezakegu ja? Zergatik justifikatu behar da horrenbeste?
Askorentzat reggaetona da Tremenda Jauria, Bomba Stereo eta Kai Nakai. Eta gero jartzen diezu Tokischa eta Ms Nina eta «ez, mesedez». Haiek dira hangoak, e?
U.R.: Guztiz ados nago; reggaeton feminista gisako etiketak ezin dira erabili. Reggaetonaren kontrako gorroto hori feminismoz mozorrotzen da, benetan arrazismotik eta klasismotik egiten denean. Nahikoa da. Tremenda Jauria niri gustatzen zait, baina ez dut sekula jarriko «somos feministas bailando regeton» nire pintxada batean. Sentitzen dut; hori ezin da esan.
O.R.: Artista batzuk haien karrerak eraikitzen ari dira genero horri esker, eta zeinen errespetu gutxi ari zaren erakusten haren sustraiei. Badirudi badakitela zer produktu eskatzen deun euskal gazteriak eta irratiek. Huts egingo ez duen formula bat da; lau mezu positiborekin irratian VIP pasea duzu.
U.R.: Nik ez dut arazorik jende horrekin: kapitalizatu nahi duzu hau, ondo da. Baina ezin diozu eskaini merezi duzuna baino aitortza handiagoa. Zuk komertzialagoa izan nahi duzula? Bikain, baina ez eman zure buruari aitortza hori, eta etiketa hori sortu zuretzako.
O.R.: Min handia egiten duzu, pentsamendu klasista hori betikotzen. Errespetu minimo bat zor diozu jaten ematen dizun genero horri.
U.R.: Ez da kodea ulertzen. Bad Gyal entzuten dugu esaten «zure alaba puta bat da, eta hori da tokatzen zaizuna», eta eskuak burura eramaten ditugu. Pentsatu pixka bat nondik datorren mezu hau, zer esan nahi duen. La Zowierekin berdin. Izugarrizko kaña sartzen diote puta hitza erabiltzen duelako. Nola ulertzen du berak hitz hori? Agian beste esanahi bat ari da sortzen, ez? Pentsatu pixka bat.
Askotan eszenatoki gainean jartzea arreta, eta ez sortzen duen giroan.
U.R.: Jaiaren identitatea aldatzen da musikaren estiloarekin. Inork ez du zalantzan Non Servium egon behar denik, baina Albany ekartzen baduzu, edo DJ bat, bai. Fokua beti leku berean dago. Beti jartzen da hor goian arreta, eta sutan jartzen nau. Batzuek diote musika batzuek erasoak sustatzen dituztela. Ez al da hori «zer daramazu jantzita» galdetzea erasotua den emakume bati? Ezin da justifikatu eraso bat musikarekin. Spoiler: jai guztietan daude erasoak, musika mota guztiekin. Erasoak ematen dira erasotzaileak daudelako.
Aipatzen ari zineten ildotik, onartu beharra dago Donostian euskal musika eta jai herrikoiak oso segregatzaileak direla.
U.R.: Inork ez du eskatzen zu egiten zaituen hori alde batera uztea. Besterik gabe, kultur aniztasuna onartzea, joder! Ezin diozu atxikitu musika estilo bat kultura bati. Nire kultura euskal kultura da, baina horregatik ez naiz sentituko deseroso beste espazio edo kultura batean.Genero, klase, arraza eta hizkuntza faktoreak barne hartu behar dituzten espazioak sortu behar ditugu, denontzat erosoagoak izango direnak.
Urte luzez alboan uzten ari garen jende guztiaz zer? Inork ez du haietaz hitz egiten!
O.R: Nik afro musika eta musika latinoamerikarra jartzen dut, baina nire pintxadetan ez dago ia inoiz afrikar jatorriko edo hegoamerikar jatorriko entzulerik. Zer gertatzen da hemen? Ez dago kolorerik, melanina falta izugarria dago! Eta zer pentsatua ematen du! Haien herrialdeetako musika jartzen dugu, haiek ez dauden espazioetan. Klubetan, ziurrenik, ezingo dituzte prezioak ordaindu…
U.R.: Euskal jaietan, normalean doakoak direnak, ere ez daude. Nola egongo dira, etortzen diren bakoitzean ez baditugu eroso sentiarazten. Jai herrikoiak bezain arrazistak diren espazio gutxitan egon naiz ni!
O.R.: Zure kultura bai, baina zu ez. Edo hobe, zure musika nahi dut, baina ez zure kultura, zure klasea, zure kolorea.
DJ eszenan zein garapen gertatzea gustatuko litzaizueke.
O.R.: Joera eta espazio interesgarriak ari dira sortzen nazioarteko hirietan; esperimentaziora irekiago dagoen jendea, eta soinuan baino, zaratetan oinarritzen dena. Kuriositatean oinarritzen den espazioak sortzea interesatzen zait. Hemengoak ez diren erritmoak, askotan, ez ditugu dantzagarritzat jotzen. Hegoafrikako bideoak ikusten dituzu, eta zoramen bat da nola dantzatzen duten, guk ulertzen ez ditugun erritmoekin! Zoragarria da! Eta hurbil dagoela esango nuke.
U.R.: Gaur egunera arte musikalki identifikatuta sentitzen ez zen jende bat aktibatzeko, eta espazio bat emateko behar handia zegoen. DJ-en lana onartzea nahiko nuke: ez gatoz inori espazioak kentzera, espazio berriak sortzera baizik. Bi errealitateen arteko elkarbizitza bat eman daiteke. Betiere Kaotiko eta Bad Gyal nahasten ez diren bitartean [barrez].
