«Letrek eta doinuek agintzea nahi nuen»
Pop eremutik aldendu, eta liedak konposatu ditu Joserra Senperenak bere azken lanean: 'Lied koadernoa'. Gaur egungo euskal poeten hitzak baliatu ditu horretarako, eta horiei Maite Arruabarrena mezzosopranoak jarri die ahotsa. Senperenak aitortu du ez dela poesia zalea, baina poesia ardatz hartuta ondu duen hirugarren lana du: «Banpiro baten gisan baliatu dut poesia musika egiteko».
Joserra Senperena, Zurriola zubian. (Argazkia: Aitor Odriozola Zubillaga) Has gaitezen izenburutik. Zer dira liedak?
Lied hitzak kantua esan nahi du, alemanez. Baina kantu horiek ezaugarri jakin batzuk izan ohi dituzte: kantu soilak dira, birtuosismorik gabeak, laburrak, normalean ahots baterako eta pianorako idatziak, eta genero klasikoan. Nahiko kutsu popularra dute, eta normalean poemak dituzte oinarrian.
Erromantizismoaren garaian, Schubertek eta Schumannek puntu gorenera eraman zituzten liedak, eta horiek klasikoak dira. Gero beste konpositore batzuk ere egin izan dituzte, baita musika garaikidean ere. Hemen, adibidez,Pablo Sorozabalek, Aita Donostiak eta Jesus Guridik egin zituzten.
Nik ikasle garaian jaso nituen klasiko horien liedak. Gero nire ibilbidea beste bide batetik joan zen, baina hor nituen. Halako batean, orain dela bi urte, Donostiako Udaleko Txistulari Bandaren kontzertu bat ikusi nuen, non kantari batek Sorozabalen hiru lied kantatu zituen, eta berriro konektatu nuen lied erromantikoekin. Gainera, pentsatu nuen kantuei buruz dudan kontzeptua ez dagoela hortik hain hurrun, eta orduan erabaki nuen egitea. Kantuak egiteko gogoa nuen, nik musika instrumental asko egin izan baitut, eta pentsatu nuen oraingo honetan pop eremutik aterako nintzela. Popak baditu bere ezaugarriak: egitura, errepikapena, erritmoa eta abar, eta disko honetan hortik aldendu nahi nuen.
Diskoari buruz esan duzu oraingoan alderantzizko bidea egin duzula: lehenengo letra etorri da, eta gero melodia.
Bai, eta pop musikari gehienen sistema hori da. Lehenengo, melodia: sekuentzia harmoniko bat hartzen dute, akordeena, eta horren gainean jartzen dituzte letrak; Rafael Berriok izan ezik [Senperenaren gertuko laguna zen; 2020an hil zen]. Hark letra mordoa zeuzkan, eta gero hasten zen musika bilatzen, ea zein zen musikarik egokiena letra horrentzat, eta nik uste dut bere lana entzuterakoan hori nabaritzen dela: letra da garrantzitsuena, letrak agintzen du.
Nik popa entzuten badut, gehienetan entzuten ditut akordeak eta atzean dagoen guztia, ez kantua. Kantu on bat entzuten duzunean, Yesterday, esaterako, melodia bat dago, doinu bat, ez ditut akordeak entzuten. Melodia hain da indartsua, horrek eramaten nauela, eta Berriorekin gauza bera gertatzen zait. Pop kantu askotan entzuten dut aldamiaje guztia. Nik prozesu hau egin nahi nuen letrek eta doinuek agintzeko.
Horretarako, gaur egungo euskal poeten hitzak hartu dituzu oinarri: Itziar Ugarte Irizar, Mari Luz Esteban, Goizalde Landabaso edo Josu Goikoetxea, besteak beste.
Gertuko idazleei izenak eskatzen hasi nintzen, ni ez bainaiz poesia irakurzalea —eleberriak eta saiakerak irakurtzen ditut—. Izen batzuk pasatu zizkidaten, baina poesia batzuk errimak zituzten, bertsoak ziren, edo egitura bat zuten, eta nik egitura asimetrikoa nahi nuen, doinua are libreagoa izateko eta bidea hark markatzeko. Simetrikoa baldin bada, orduan errepikapenekin hasten zara, eta pop eremuan sartzeko arriskuan zegoen. Orduan, asimetrikoa izatea nahi nuen, errimarik gabea eta laburra —diskoko poemek lauzpabost lerro dituzte—. Gero gertatu zen idazle batzuk ezagutzen ditudala, eta ezagutzen duzun jendearekin gustura egiten duzu lan. Nik haiek jakin gabe hartu nituen liburuak, eta gero, lana bukatutakoan, baimena eskatu nien argitaratzeko. Aktualak izateagatik gertukoak ere izan dira, eta hobeto moldatu naiz.
«Kantu on bat entzuten dudanean, ‘Yesterday’, esaterako, melodia bat dago, doinu bat, ez ditut akordeak entzuten»
Hirurogei abesti konposatu dituzu, baina diskoan 30 daude. Nolakoa izan da aukeraketa prozesua?
Onenak aukeratu ditut. Nire ahotsarekin grabatu ditut lehendabizi. Gero agian konturatzen zara baten bat errepikatu egiten dela: ez zehatz-mehatz errepikatu, baina agian doinu oso antzekoak edo erritmoa edo ideiak, eta haien arteko oreka ere kontuan izan dut.
Eta gero norbait topatu behar zenuen poema horiek kantatzeko.
Konposatzen hasi nintzen unean ja banekien mezzosoprano batekin egingo nuela lan, eta orduan ahotsaren tesitura hori hartu, eta tonalitate horietan hasi nintzen konposatzen. Gero hasi nintzen pentsatzen norekin izan zitekeen, eta Maite Arruabarrenaren izena ezagutzen nuen, baina pertsonalki ez. Berarekin geratu nintzen eta zortea izan nuen, esan zidalako gauza berriak egiteko prest zegoela. Musikeneko irakaslea da, eta bere garaian ibilbidea egin zuen opera munduan. Orain, gustuko gauzak egiten ditu, ibilbide luzeko musikaria da, eta bai berarentzat eta bai ikasleentzat errepertorio berriak ari da bilatzen etengabe.
Entseguetan ikusi nuen sekulako ahotsa daukala, eta ja ez da ahots gazte bat; onerako, kasu honetan: bere ahotsak pisua dauka. Entseguetan esaten zuen oso garrantzitsua zela poemak ulertzea, eta batzuetan eztabaidatzen genuen poemen esanahiaren inguruan, poesiak askotan interpretazio askerako bidea ematen duelako, eta berak esaten zuen kantatzeko poemaren esanahia jakin behar zuela. Gero ikusi nuen zergatik: kantatzeaz gain, interpretatu ere egiten du, dramatizatu egiten du, keinuekin-eta.
Eta nola moldatu zarete elkarlanean?
Esan bezala, nik bere tesituran konposatu nituen kantuak, eta gero berarekin moldaketa bat edo beste egin dut. Tonalitateak mugitu nituen, bere ahotsa entzunda, kantuek beste modu batean hartzen baitzuten arnasa. Hainbat kanturi mugitu genien tempoa, abiadura, eta abar.
Abenduaren 29an daukazue estreinako zuzenekoa, Viktoria Eugenia antzokiko Klub aretoan.
Hori da, eta hurrengoa Tolosan izango da, otsailean. Espero dugu kontzertu asko egitea. Zirkuituak pop musikan, musika klasikoan eta jazzean daude gehienbat, ez lied generoan, baina ikusiko dugu.
«[Maitek] esaten zuen kantatzeko poemaren esanahia jakin behar zuela. Gero ikusi nuen zergatik: kantatzeaz gain, interpretatu ere egiten du»
Azkenaldian, soinu bandak egiten nahikotxo aritu zara, eta oraingo honetan ere gauza berri bat egin duzu. Esplorazio horretan segitzeko asmoa duzu?
Gauzak datozen moduan hartu behar dira. Momentu horretan hori sortu zen, kontzertu horretan entzun nituen Sorozabalen liedak eta orduan piztu zitzaidan hori barruan. Gauzak barruan daude eta momentu batean azaleratzen dira. Oraintxe ez daukat ezer buruan. Gauza berriak egitea ez da nire asmoa, baina iristen da momentu bat non bat-batean zerbait sortzen den. Esan daiteke gustuko dudala gauza berriak egitea, baina ez dut hori bilatzen.
Soinu bandek dutena da bakoitza ezberdina dela. Egin ditudan azken biak Josu Martinezen filmentzat izan dira: Bizkarsoro eta Mirande, film bat egiteko zirriborroa. Lehenengoan, entzuten den musika gehiena musika popularra da, diegetikoa, pantailan ikusten dena: haurrak kantatzen, koroak kantatzen, trikitia, eta abar; eta nik gainontzeko musika egin nuen, eta oso musika diskretua zen, oso apala. Aldiz, Miranderen dokumentalean musika nahiko garaikidea da: saxo baritono eta harpa bana dago, kontraste hori egiteko, Miranderen izaeraren muturrak ilustratzeko asmoz: saxo baritonoaren gordintasuna eta harparen lirikotasuna.
Nire ustez, soinu bandek hori dute gauzarik onena edo interesgarriena konpositore batentzat, noranahikoa izan behar duzula eta gauza ezberdinak egin: musika garaikidea, orkestra, elektronikoa, eta abar.
