Yerai Cortes: modernoentzat moderno eta ijitoentzat ijito
Lehenengo eszena: Anton Alvarez C. Tangana halako taberna madrileño batean, dokumentalaren sarrera egiten. Javier Limonek bere etxera gonbidatu zuenekoa ekarri du gogora. Kantariak, gitarra joleak, musikariak… denetarik zegoen festa hartan. Alvarezek ea Montse Cortes abesten entzun zezakeen galdetu zuen, eta Limonek, baietz. Kantatzen hasi zen, baina Alvarez, antza, alboan gitarran zuen mutikoarekin geratu zen.
Yerai Cortes zen mutila, eta ahoa bete hortz utzi zuen C. Tangana: “Modernoek moderno gisa tratatzen zuten, eta ijitoek, ijito gisa”. Lagunak egin ziren berehala, eta galdetu zion ea diskorik ba ote zuen: “Bat egingo dut: La Guitarra Flamenca de Yerai Cortes”.
Horixe da erdi dokumental, erdi fikzioa den Alvarezen lehen lan hau. Zuzendari Berrietan estreinatzeko moduko lana, inolaz ere. Une batzuetan, benetako istorioa dramatizatuta dagoela nabaria den arren, harrigarria eta irrigarria da Yerairen familiari buruzko film zoragarri hau. Barre eta negar egin du aretoak, eta txalo ere, gogotik.
Ijito familia zauritua
Alicanten jaio zen Yerai, 1995ean, ijito familia batean, ijito auzo batean. Gurasoen dibortzio traumatikoaren ostean, gazte zela emakume paya batekin (ez-ijitoa) Madrilera joan zen, eta han hasi zen bere musikari ibilbidea. Denborarekin, atzera begiratu eta bi mundu ikusten ditu. Bi hitz egiteko modu, bi egoteko modu, bi musika egiteko modu. Bi Yerai. Identitate kontraesan hori ez du ulertzen Antonek. Hain zuzen, bera ez delako ijitoa, ez delako madrileño ez den beste ezer.
Atzera begiratzean, etxeko zauriei begietara begiratzen die Yeraik, eta dibortzioaz gain, tantaka agertzen zaizkigu etxeko zauriak: amaren aurreko bizitza, drogak, kartzela,
Ijitoen mundu bat ageri zaigu. Oso-oso gertukoa den bat, intimitate mingarri bateraino hurbiltzen den bat. Mistizisimoa, artea, tradizioak, ezinikusiak, maitasuna, ahaidetasuna, drogak, kartzela, Polizia… eta medikuaren ardurabakokeriagatik hil den Tania izeba.
Isildutako mina
Taniaren inguruan doa, hain zuzen, filma. 24 urterekin medikuek nahi gabe hil duten senidearen inguruan dauden tabuen inguruan (norbaitek noizbait zenbatuko du ea ijito, beltz eta migratzaileen nahigabeko hildakoen portzentajea zergatik den handiagoa?). Taniaren isiltasuna apurtzen hasten denean hasten dira pelikulako pieza guztiak zentzua hartzen, eta Yerairen kantu ederrak agertzen: “Berak isildutako guztia kontatuko dut”. Kantu hunkigarriena da: “Es tanto lo que me callo / que no paro de morderme / y tengo los labios hecho cachos“.
C. Tangana lagun baten bizitzaren barruraino sartzen da, eta hortik ateratzen ditu harribitxi mordoa. Irudi onak izango zituela argi zegoen (ikus-entzun garaikideak ondo menperatzen dituzte), baina horrelako istorio mingarri eta ederra horren ondo kontatuko zuenik ez nuen espero, nik behintzat.
Spoilerrik egin gabe zaila da gehiago kontatzea. Familiaren inperfekzioak ondo erakusteko gai izan delako, gertuko sentitzen dugu familia. Horren estetikoak ez diren —eta hemendik metro gutxira ditugun— ijito familiekin enpatizatzeko balio beza. Erromantizatu gabe, baino balioan jarriz minak eta ezinak.
