«Dantzari mutil gehienak gayak dira, baina gero heteroen rolak jokatu behar dituzte»
OSA+MUJIKA bikotea osatzen dute Jaiotz Osak (Zumaia, 1987) eta Xabier Mujikak (Herrera, 1986). Dantza bezain presente dituzte iruditeria, jantziteria, eta batez ere, koloreak. Hainbat dira dagoeneko taularatu dituzten ikuskizun biziak: 'Suddendly', 'Kenpohobia' eta 'Abundance', esaterako. Datorren larunbatean, estreinaldi berri batekin datoz: 'Lana', soldatapeko lanaren inguruan hausnartzeko.
Jaiotz Osa (ezkerrean) eta Xabier Mujika (eskuinean).Andrea Bosch Alfaro 
‘Lana’ obra estreinatuko duzue igandean.
Xabier Mujika (X.M.): Lehengo urteko urtarrilean hasi ginen idazten, dosierra aurkeztu behar izan genuelako. Maiatzerako hainbat emanaldi hitzartuta eduki behar dituzu laguntza jaso ahal izateko.
Jaiotz Osa (J.O.): Sormen prozesuan, kasik lehenengo urratsa da administratiboa den guztia. Ideia garatu eta ea dirua badagoen talde bat ordaintzeko, eszenografia egiteko eta abar.
Xabier eta biok gaiaren inguruan pila bat hitz egitea da lehen urratsa. Eta behin gaia definituta, hasten dira koloreak ateratzen, unibertsoa, non kokatuta egongo den, eta horrek garamatza ekipoa definitzera. Etxean, hasieran idazten dugun orriari oso fidelak izaten gara. Asko errespetatzen ditugu hasierako ideiak. Estudiora iristen naizenerako jada oso landuta dut, eta mugimenduak bakarrik etortzen zaizkit. Begirada oso argi dut.
Lanaren eztabaida erdigunera ekarri nahi duzue. Zergatik?
X.M.: Ordu asko sartu behar diren lan bat da gurea, eta baldintza ekonomikoak ez dira hoberenak. Jaiotzek brometan esaten zuen Correosen bukatuko zuela lanean, postariak ikusten zituelako lasai banatzen —haien arazoak dituzten arren, noski—.
J.O.: Baina, gero, ikusi genuen gure lagunek geure bikoitza irabazten duten arren, bizitzako arazoen aurrean antzeko daudela. Lanak ez du bizitzarako tarte handirik ematen.
Correoseko iruditeria hartu dugu, enpresa bat sortu, lankideekin lehia, nagusia hiltzeko gogoa, ordutegiak… hori guztia ekarri dugu. Correosera joan beharrean, guk sortu dugu gure Correos oholtza gainean.
«Lanarekiko sentsazio hau, gure inguruan ez ezik, gizarte osoan hedatua dagoela». Zertan dira berdin eta zertan ezberdin arteari lotutako lanak eta bestelakoak?
X.M.: Nik arkitektura ikasi nuen, eta inguruko arkitektoak ikusten ditut: haien kabuz lanean, baldintza txarretan, ardura legalekin… Alde positiboa da guk nahi duguna egiten dugula, eta, oraingoz behintzat, gustatzen zaizkigun piezak. Negatiboa, alde ekonomikoa eta ordu asko sartzea.
J.O.: Edonola ere, pieza honi esker hausnarketa handia egin dugu, eta nik, behintzat, alde negatibo asko ikusten nituen: noiz arte jarraitu behar dut horrenbeste ordu eskaintzen 1.000 euro irabazteko? Orain gehiago baloratzen dut honetaz bizi ahal izatea, eta berriro preziatzen dut, eta esker oneko nago. Egia da uztailetik aurrera ez dugula ezer; esaiozu inguruko edozeini hori, eta ikusiko duzu ze larritasun.
Zergatik aukeratu zenuten ogibide hau?
J.O: Nik ez nuen inoiz pentsatu dantzaria izatea. Hobby moduan hasi nintzen, eta elkar ezagutu genuenean, artistikoki lanean hasi ginen. Inolako espektatibarik gabe hasi ginen, eta funtzionatu zuen eta jarraitu dugu. Nahi duguna egiten dugu, hain zuzen, bukatzeko beldurrik ez dugulako.
X.M.: Inoiz ez da dantza konpainia bat sortzeko asmorik izan. Gauzak gertatzen joan dira eta hemen gaude. Ez gara dantza garaikide konpainia gisa definitzen, bien lanen batura delako.
«Neskak nesken papera izan behar dute eta mutilek mutilenak, eta horrek oso presente jarraitzen du
dantza garaikidean»
Alderdi estetikoa oso presente dago. Nola osatzen duzue elkar lan horretan?
X.M.: Batera eraikitzen da guztia. Dantza obra konbentzionaletan, lehenengo mugimendua dator, koreografia, eta ondoren dator eszenografia. Gure kasuan, hasiera-hasieratik doaz batera, eta ez dago dena koreografiaren mende. Koreografia elementu bat gehiago da.
Beti egiten duzue, gainera, kontzeptu baten inguruan.
X.M.: Jende asko dago dantza piezak sortzen, agian ez daudenak ideia argi baten bueltan, abstraktuagoak direnak; eta errazagoa egiten zait. Nik pentsatzen dut ez ditugula pieza gehiago egingo ez dakigunean zertaz hitz egin.
J.O.: Baina adibidez, orain, lanaren inguruan oso nekatuta geunden, eta lanari buruz hitz egin dugu. Ideiarik ez dugunean, ideiarik ez edukitzeari buruz hitz egingo dugu.
Dantzarekin nola zabaltzen dira mezuak?
X.M.: Guk testua ere erabiltzen dugu, mezu oso zehatz bat zabaldu nahi baduzu hori baita bidea.
J.O.: Pieza honetan pertsonaiekin eta elementu komunekin jokatu dugu. Haurtzaroan finkatzen den iruditeri batekin aritzea gustatzen zaigu: erlojua ikusten du, nagusia, langile alferra eta langile lehiakidea. Dantzariak aukeratzeko orduan ere, zerbait kontatzeko gai diren pertsonak izatea bilatzen dugu, eta ez soilik dantzari trebeak.
Zertan eragin dezake arteak gizartearen eraldaketan?
J.O.: Kristina ateratzen zenean oholtzara, 60 urte dituen dantzaria, ikusten zenuen emakume helduak —emakume helduei esker betetzen direla aretoak— bestelako feedbacka ematen dutela.
Edonola ere, gu ez gaude periferian, periferiaren hurrengoan, baizik. Nire ametsa bai da jendearengan zerbait aldatzea, baina horretarako, lehenengo ametsa da jendea antzokietara etortzea.
Zein da hainbeste ez betetzearen arrazoia?
J.O.: Ez dago antzokietara joatearen kulturarik. Ez dago plan posibleen artean.
X.M.: Eta bestetik, edozein artetan, garaikidea hitza aipatzen duzu eta jendea izutu egiten da. Ezjakintasun handia dago garaikidearen inguruan: «Koadro hori ume batek margotu dezake», gisako esaldiekin.
J.O.: Behin probatzen duzu eta ez zaizu gustatzen, eta jada dirudi betirako dela. Gustatzen ez zaizun serie bat ikusi duzulako, jada ez duzu serie gehiago ikusiko? Antzokietara artearekin lotutako jendea dator gehienbat. Inoiz ez duenak artearekin harremanik izan, oso urrun ikusten du; bi mundu ezberdin dira.
«Edozein artetan,
‘garaikidea’ hitza aipatzen duzu eta jendea izutu
egiten da»
Kalean ere obrak egin izan dituzue. Zein da bien aldea?
X.M.: Guztiz ezberdina, jendea etorri eta kuriositateagatik geratzen da, eta nahi duenean joaten da. Zaila da ordea, gero horiek antzokietara eramatea.
J.O.: Sortzaileon erantzukizuna ere bada. Ni saiatzen naiz publikoan pentsatzen. Dantza garaikideak izan du «barrura begira sortze hori», eta gauza asko elitismoan geratu dira, eta soilik ulertuko dute kontserbatorioan hainbat urtez ikasi duten horiek. Eta gero jendeak galdetzen du zergatik ez doazen antzokietara? Erruaren parte bat badugu, publikoa ez dugulako kontuan hartu izan. Guk asko pentsatzen dugu mezua ulertzean, nik azaldu nahi dudana ulertzea. Dantzaren purista askok kritikatu egiten gaituzte: oso mainstream-a dela, gehiegi ulertzen dela, eta abar. Nire ametsa bai da jendea etortzea, eta horretarako, azaltzeko saiakera bat egin behar da, eta ikuslea lanaren parte sentiarazteko.
Zerbait ezberdina eskaintzen duzuela esango zenukete?
J.O.: Guri esan digute ere «jantziak landuegiak daude dantza pieza bat izateko» edo «gehiago fijatzen ari nintzen iruditerian dantzan baino gehiago». Guretzat ez dago hierarkia hori, eta dena bat bezala ulertzen dugu. Gero esaten dute mainstream dela, baina justu egiten dugu dantza garaikidean espero ez dena.
Transgresio puntu bat dago zuen lanean?
X.M.: Espainiako kritikari batek esaten digu «los irreverentes» [lotsagabeak]. Guk hau egiten dugu hauxe bera ikusi nahiko genukeelako, eta ez izorratzeagatik.
J.O.: Ni duela bi aste joan nintzen J Martina ikustera, eta hori gustatzen zaidalako horrekin sortuko dut. Ez dut Bachekin sortuko Bach ez badut maite.
Eta zuen burua zalantzan jarri duzue?
X.M.: Duda eduki dugun guztietan aurrera egitea erabaki dugu.
J.O.: Ezingo genuke beste modu batera sortu, hori gara gu.
Euskarazko industria handitzen ari dela dirudi, zuek Izarorekin egiten duzue lan… Zer eragin izan ditzake?
J.O.: Zoragarria izan da Izarorekin lan egitea eta Gabonen mundu hori sortzea; denbora guztian egingo genuke, gehien gustatzen zaiguna da unibertsoak sortzea.
X.M.: Gero ikusten duzu gainera zenbat jenderengana iristen den eta flipatu egiten duzu: Kursaala bi aldiz, Euskalduna Jauregia, bideoklipak 300.000 ikustaldi…
J.O.: Guk ez genuen milaka pertsonen aurrean aritze hori ezagutzen. Gazteszenan 200 pasatxo, eta gainontzekoetan, 30-50 inguruan egoten dira. Batzuek esaten digute, «ze pena zuen lanarekin ez iristea hainbeste jenderengana, ez?». Tira, hau ere gure lana da. Gabonetako proiektu hau gurea ere izan da.
Zerbait aldatuko al du aurrera begira?
J.O.: Hau epe luzerako profesio bat da. Orain hau egiteagatik ez da arrakasta handituko eta ehunka emanaldi aterako. Obra berri honekin emanaldi dezente lortu ditugu, baina hurrengoarekin ez du zergatik. Bi urteko muga moduko bat du proiektu bakoitzak. Guri esan ziguten orain egin behar genuela, bai edo bai, bestela, apur bat ahaztuko zaituzten arriskua dagoela.
«Dantza diru laguntzen mende dagon lehenik, eta gero programatzaileen mende»
Erakundeen dependentzia dago antzerkian eta dantzan?
X.M.: Dantzaren kasuan, bereziki, ez da publikoaren arabera programatzen. Programatzaileen artean ospe ona edukitzea da gakoa, haiek konbentzitu behar ditugu emanaldiak lortzeko. Diru laguntzen mende dago lehenik, eta gero programatzaileen mende. Euskadiko dantzaren programazioaren %95 erabakitzen da azaro eta abendu artean. Hilabete eta erdi horretan ez bazara sartu, jada oso zaila edukiko duzu.
Lehia sortzen du horrek konpainien artean?
J.O.: Kristorena. Ikusten duzu nor aurkeztu den, zenbat puntu dituen, nor geratu den kanpoan… Lehia da %100. Era berean, ez dugu pertsonalki hartzen: denok asumitzen dugu bat dagoen lekuan ez dela beste bat egongo. Aurten tokatu zaigun arren, beste batean ez dugu zertan zorte hori izan.
X.M.: Asumitua dugu zu kanpoan geratzea ez dela beste konpainia baten errua. Ez dira konpainiak erabakitzen dutenak.
Eta pentsatu duzue inoiz elkartzea?
J.O.: Aurten gertatu zaigu bi konpainia iritsi garela amaierako fasera, eta erabaki dugula biok gutxixeago eskatzea, biontzat dirua iritsi ahal izateko. Bestela, bat kanpoan geratuko zen.
X.M.: Biok topea eskatu izan bagenu ez genukeen izango. Denok gaude zaku berean, eta erakundeen menpe. Dantzan ekoizpen handia da, baina aukera gutxi.
«Kritikari batek esan zigun ‘lotsagabeak’ ginela. Guk hau egiten dugu hauxe bera ikusi nahi dugulako, eta ez izorratzeagatik»
Dantza eta lanaren arteko harremanean, zer baldintza ikusten dituzue inguruan?
J.O.: Gu orain oso pribilegiatuak sentitzen gara, baina oso epe laburreko ikuspegiarekin.
X.M.: Hasieran, Espainian gehiago aritzen ginen Euskal Herrian baino, baina orain jada hemen ere egin dugu gure lekutxoa. Lehenengo obrarekin, ia 20 emanaldi egin genituen, eta Euskal Herrian lau baino ez. Kenophobia-rekin, Madrilen, Tenerifen, Murtzian… genbiltzan, eta hemen ia ezer ez.
Eta hori, zergatik, «lotsagabea» zelako?
J.O.: Programatzailea ohituta zegoenetik asko aldentzen zelako. 2017an, Suddendly sortu genuenetik asko aldatu da panorama. Baina behin, programatzaile batek onartu zigun bestelako arrazoiak zeudela: «Hau oso gaya da, gehiegi gure herriarentzat».
X.M.: Bere herria ezagutzen duela uste du, baina hala da? Zer uste duzu zure herrian ez dela Netflix ikusten?
Homofobia al dago eszenan?
J.O.: Dantzan beti atzetik goazela iruditzen zait. «Zure herriarentzat oso gaya?». Bada, bai, gaya naiz eta ez dut egingo «heterosexualarena»; ez dakit nola egiten den.
X.M.: Dantzari mutilen %80-90 gayak dira, baina gero eszenatokian heteroen rolak jokatu behar dituzte.
J.O.: Neskak nesken papera izan behar dute eta mutilek mutilenak, eta horrek oso presente jarraitzen du dantza garaikidean. Neska lirain eta mutila fuerte.
X.M.: Musikako bideoklipetan ere: Ana Menaren bideoklipa ikusi genuen, gizonak gizon performatzen, eta ezagutzen ditugu, eta ia-ia erridikulua da.
Beharra dago estereotipo horiek hausteko?
J.O.: Guk egiten dugu normala dena. Hau da, gu hau gara eta ez dugu beste zerbait irudikatu nahi.
X.M.: Noski, kontzienteki saiatzen gara rol horiek ez erreproduzitzen.
J.O.: Homosexualitatearen moduko gaiak jorratu ditugu, esplizituki, eszenatokian oso gutxi hitz egiten delako oraindik honetaz. Baina pieza honetan, adibidez, langileak gara, eta ez diot esango dantzari mutil bati, «maskulinoago» sartzeko oholtzara.
Ekarpena egiten ari zarete?
J.O.: Arte eszenikoetan klixe gehiegi ikusten dugu, eta gu saiatzen ari gara hor eragiten. Lan handia dagoelako egiteko.
Donostia sormenerako hiri egokia da?
X.M.: Espazioak eskaini behar ditu sortzeko eta ikusteko. Dabadaba itxiko dutela gauza jakina da, eta musikarentzat zer geratuko da, Kursaal edo Viktoria Eugenia? Ikusgarritasuna ere gehiago landu behar da: Lugaritzeko obra baten kartelak ez al dute merezi Kursaalekoen tamaina ikusgarritasun?
J.O.: Guk Gazteszenan egingo dugu, Viktoria Eugeniarako «lotsagabeegiak» garelako. Hirian tokitxo batzuk eskaintzen zaizkigu, eta hor gaude, eskertuak eta isilik, badaezpada. Baina zergatik ez dago espazio gehiago, zergatik Errenterian Dantzagunea dago nahi duzunean entseatzeko eta Donostiaren erdialdean daude antzokiak hutsik astean zehar?
