«Hasierako ikusmin eta eszeptizismoa gainditu da; orain argi dago zer den Tabakalera»
Hamar urte egingo ditu irailean Tabakalerak. Urte luzez erabilerarik gabe egondako tabako fabrika erraldoia arte garaikidearen nazioarteko zentro gisa zabaldu zuten. Inaugurazio ekitaldian bertan izan ziren lehen protestak, Kortxoenea gaztetxearen eraisketaren harira eta hiriaren kultur ereduari kritika eginez. Lehenengo urteetako polemikak, ordea, baretu (edo isildu) ziren, eta 2018tik aurrera, zuzendaritza berri batek gidatu du proiektua, Edurne Ormazabal buru duela.
Edurne Ormazabal, Tabakalerako zuzendaria.Joseba Parron San Sebastian 
Hamar urte egingo ditu Tabakalerak. Balorazio orokor bat egin daiteke?
Nahi beste Tabakalera da aurtengo leloa, nahi beste balorazio ere egongo dira. Gehien nabarmenduko nukeena da kontsolidatu egin dela Tabakalera. Izaera propio eta berezia duen zentroa da, eta, batez ere, sorkuntza sustapenari egin dio ekarpena, ez soilik Donostia mailan, Euskal Herri mailan baizik.
Urtero 600 bat sortzaile pasatzen dira gure programaziotik (erakusketak, formazioak…) eta ia 500 laguntzen ditugu diruz edo bestelako laguntzen bidez, haien ekoizpenak aurrera ateratzen. Alde batetik, arte garaikidearen erakunde sisteman bere funtzioa egonkortu egin dugu.
Zeintzuk izan dira izan dituen aldaketa handienak?
Gako inportanteenetako bat izan da erakundeen arteko ekosistema horren sorkuntza. Filmategiko Joxean Fernandezek askotan esaten du Filmategia Tabakalerara etortzeak sustatu zuela itxaropen hori. Sinergia hitza dagoeneko gainditu dugu. Apustu sendoa egin da erakunde guztien aldetik, eskuzabaltasunez jokatzeko hautua eginez. Amankomunean aritzeko, pixka bat, alde batera utzi behar dituzu proiektu propioak. Hori izan da erabaki inportanteena.
Hasiera baten, erakundeen arteko ikuspuntu ezberdinek proiektuan eragina izan zuten. Zuzendari figura sortu arte. Konpondu al dira ezinegon horiek?
Behar bada, denbora behar zen hori gertatzeko. Ez zen mesfidantza, baina behar bada, ez zegoen borondate argi bat. Nik aurkitu nuen zuzendari guztien aldetik jarrera oso positiboa. Zine eskolaren etorrera, adibidez, erakundeen arteko erabaki bat izan zen, pieza hori ekosistemarentzat aproposa izango zelakoan. Eta emaitza ikusgarria izan da. Europako proiektu ugari bisitatu ditugu, eta ez dugu bakar bat ezagutu, gure mailan kolaboratzen duenik.
Tartean, Kutxa Fundazioaren eraldaketa dago… Laugarren solairua erabat berritzeko asmoa eta abar. Antzekoa beheko solairuko denda eta jarduerekin. Horrenbeste urtez lantzen aritu zen egitasmo bat denbora laburrean horrenbeste aldatzea arraroa da.
Oso zaila zen aurreikustea zentro honek zer bizitza, zenbat bisitari, zer harrera izango zuen. Denboraren poderioz, gauza batzuk kontsolidatzen joan dira, eta beste behar batzuk sortzen joan dira, eta apustu batzuek zentzua galdu dute.
«Ez daude hainbeste leku non jendea elkartu daitekeen kontsumitu gabe. Tabakaleraren plaza izaera hasieratik sustatu dugu»
Hasiera batean, Tabakalerak Arteleku ordezkatuko zuela esaten zen arren, bertako izpiritua galdu dela diote gehienek. Zer iritzi duzu zuk?
Nik oso-oso gertutik ezagutu nuen Arteleku. Artelekuren eredua eta momentu historikoa, eta gure eredua eta momentu historikoa guztiz dira diferenteak. Ez zeukan zentzurik Arteleku errepikatzea Tabakaleran. Arteleku zegoen han, Loiolan, eta egin zuen lan itzela, eredugarria. Gu hiriaren zentroan gaude, 50.000 metro koadro, eta, gainera, izaera anizkuna duen zentroa dugu. Hotel bat dugu hemen. Nazioarteko ikuspegia dugu. Artelekuk ez zituen ezaugarri eta betebeharrak dauzkagu.
Sorkuntza sustatu nahi dugu, baina ez soilik Artean, Zinean ere, adibidez. Saiatu garena da —ez dakit izpiritua den hitza—, baina bai artisten beharrei erantzuten.
Uste duzu Tabakalera handiegia dela Donostiarentzat?
Nik uste dut ezetz. Eta eraikinaren erabilera %100ekoa da.
Askotan ikusten dira espazioak hutsik.
Ezetz esango nuke. Izkina guztiak okupatzen dira, baina gainera okupatzen dira, guk hala sustatuta, erabilera informal askorekin. Gaur egun, ez daude hainbeste leku non jendea elkartu daitekeen kontsumitu gabe. Plaza izaera hori hasieratik azpimarratu eta sustatu dugu. Hirugarren solairuan, bazegoen espazio bat gaztetxoek erabiltzen zutena dantza saioak egiteko, Tiktokerako eta abar. Ispilu bat eta bozgorailuak jarri ditugu, hori sustatzeko. Autogestionatua da, ezin da erreserbatu, baina topera egoten da. Ohartu ginen jendeak bilerak egiten zituela Medialab kanpoko mahaietan. Egurrezko etxolak jarri genituen, bilerak bertan egin ahal izateko. Ez dira zuzen-zuzenean kulturari loturiko zerbitzuak, baina iruditzen zaigu Tabakalerak eman behar dituela; eta publikoa hurbiltzen duela guregana. Nahi beste Tabakalera-ren izpiritua hori da, erabili ezazu, baina, beti ere, elkarbizitza ikuspegitik.
Edurne Ormazabal, Tabakalerako zuzendaria.Joseba Parron San Sebastian
Horixe galdetu behar nizun. Euria egiten duenean familia eta umeen aterpe da Tabakalera, baita kale egoeran dagoen jendearena ere. Eta hor ez da horren abegikorra izan: entxufeak ez eskuragarri jartzea, eserita egoteko espazioak kentzea…
Gure gizartean gertatzen diren arazo berberak gertatzen dira Tabakaleran. Berdin-berdinak. Gure postura zein da? Edonor ongietorria da Tabakaleran. Eta gu saiatuko gara ongietorriak senti daitezen. Baina guztiok errespetatu behar ditugu arau batzuk, elkarbizitza posible izan dadin.
Bitartekaritza zerbitzu bat dugu bereziki eraikinean [Harrotu Ileak egitasmoa eta Artaziak kooperatiba daude], ez soilik segurtasuna. Marokoar jatorriko pertsona batek egiten du bitartekaritza kale egoeran dagoen migratzaileekin harremana izateko. Bestetik, etengabean gaude harremanetan SOS Arrazakeria eta gisako elkarteekin.
Sorkuntza jartzen duzue zuek erdigunean, baina kontsumora bideratuta dagoela dirudi gehiago. Uste duzu herritarrek ondo ulertzen dutela proiektua?
Bai, uste dut baietz. Hamar urte hauetako balantzea egiterakoan, esango nuke, hasieran zegoen ikusmin eta eszeptizismoa gainditu dela, eta jendeak ulertzen duela Tabakaleraren egitekoa badela sorkuntzara bideratutakoa batetik, eta, bestetik, programazioa egitera. Tabakaleraren izaera dagoeneko garbi dago.
Tabakalerako sarreretako bat.Joseba Parron San Sebastian
Bestela esanda, egiten dena iristen al da herritarrengana?
Gure kanpainan hori azaltzen dugu: norberak badu bere Tabakalera. Zinemazalea bazara, beharbada ez duzu gehiegi jarraituko erakusketa programa, baina zine programaren buletina jasoko duzu. Dantza zalea, sortzailea, artea interesatzen zaiona… Askotarikoa izanik zentroa, norberak bere jarraipena egiten du. Beharbada, osotasunean duen irudi hori ez da guztiz definitua. Baina bai zabala dela eta aukera asko eskaintzen dituela. Egia da gauza gehiegi dagoela… batzuetan, guk geuk ere ez dakigu Tabakaleran gertatzen den guztia!
Hirikilabs gisa sortu zena, Medialab da gaur egun. Liburutegi interaktiboa da, akaso, jendearengana gehien iristen den egitasmoa?
Eskaintzen dituen aukeren zerrenda amaiezina da, eta jendeak asko erabiltzen du. Hirikilabsi beste ikusgarritasun bat ematea, eta zentralitatea ematea izan zen eraldaketaren helburua. Cuadrature izeneko artista bikote bat etorri zen behin, Berlindik, eta artelan bat ekoiztu zuten, Arte, Zientzia eta Teknologiako lehenengo prototipoetako bat zena. Medialaben egon ziren lanean, sorkuntza prozesu hori ikus zedin. Flipatu egiten zuten.
Proiektua definituta ez dagoen arren, Koldo Mitxelenan liburutegi interaktibo bat egitekoak zirela azaldu zuten. Formatu bera errepikatuko dela uste duzu?
Bistan da gaur egun ezin duzula liburutegi bat zabaldu duela 50 urte zenituen oinarriekin. Haiek kontziente dira Medialab existitzen dela, eta beste zerbait proposatuko dute. Erakunde publikoek ezin ditugu proposamenak errepikatu, ez du zentzurik.
Edurne Ormazabal, Tabakalerako zuzendaria.Joseba Parron San Sebastian
Arrakasta nabarmenena zinema ekosistema da. Nola ikusten duzue?
Gu bitartekariak izan gara eta lagundu dugu arrakasta horretan, baina arrakasta zinemagileena izan da. Batzuetan normaltzat hartzen ditugu izan diren emaitzak, eta ez da horrela. Urte batzuk ditugunok, gogora dezagun, orain dela hogei urte pentsaezina zela euskarazko film batek Goya sari bat irabaztea, ezta Zinemaldiko Sail Ofizialean lehiatzea ere. Gaur normala da: 20.000 especies de abejas, Suro, Ane… eta guztiok espero dugu urtero euskal filmen bat Sail Ofizialean egotea. Egoera hori, horren herri txiki batean gertatzea, ez da normala, benetan. Iruditzen zait Tabakalerak bere papera izan duela. Inbidiaz begiratzen digute kanpoan, eta ez soilik estatutik.
Tabakalera belaunaldia deitu diozue. Eta nolabaiteko errekonozimendu internazional bat lortu dute, honezkero.
Reborren esaldia da hori [Jose Luis Rebordinos, Zinemaldiko zuzendaria], baina bat egiten dugu. Paper ezberdinetan pasatu dira gainera, Noka eta Ikusmira Berriak gisako programetan izan ostean, mentore edo irakasle gisa itzuli dira gero. Motor ekonomiko bihurtzea da gure xedea: zinemagileen ibilbidea oso aldakorra da, eta bizimodua egin behar dute. Horretan ere guk badaukagu paper bat.
Horrez gain, emakumeak dira gehiengoa. Hori ez da oharkabean pasatzen.
Oso nabarmena da, bai. Ahots berriak daude. Badago mugimendu orokor bat emakumeak lehen mailara igoarazi gaituena. Hautu bat egon da hor. Ez dut soziologia merkea egin nahi, baina lehenago asko gertatzen zen —eta emakume zinemagileek asko esaten dute— lortzen zela lehenengo pelikula egitea, baina gero, emakume askok, edo haurrak zituztelako, edo faktore ezberdinengatik, zineman ibilbide bat osatzea zaila egiten zen. Zuzendari, gidoigile edo aktore gisa. Gaur egun, gainditu ditugu oztopo horietako asko.
Noka programa hor dago ere: bereziki emakumezkoen proiektuak sustatzeko. Begirada berezi bat eskaini zaie emakume sortzaileei, sustatu behar zela kontziente ginelako. Edonola ere, talentu handiko emakumeak izan dira, hori da inportanteena.
«Gizartean gertatzen diren arazo berberak gertatzen dira hemen. Edonor da ongietorria, baina errespetatu behar ditugu arau batzuk»
Zer gelditu da hankamotz hamar urte hauetan?
Abiadura Handiko Trenaren geltoki famatu horrekin sufritu dugu, apur bat isolatu gaituelako. Ez da oso erosoa izan Tabakalerara gerturatzea. Horrekin batera, orain, Kutxa Fundazioaren proiektuaren birpentsatze honekin, bi urtez ez dira egongo. Etengabe aldatzen doan proiektua da hau, eta akaso horrek izan behar du bere izaera. Baina egonkortasun pixka bat eskertuko genuke.
Orain erabat hutsik dago laugarren solairua?
Bai, erabat. Mantentzen dutena da musika programa eta erakusketa aretoa. 2026 bukaerarako egingo dute obraren amaiera.
Zer falta zaio Tabakalerari?
Nazioarteko sarea egonkortzen jarraitu behar dugu. Badugu Arte, Zientzia eta Teknologia alorrean posizionamendu fuerte bat, eta horretan jarraitu behar dugu. Gure sortzaileei kanpoan lan egiteko aukerak ematea lortu behar dugu, eta sare batek hori ahalbidetzen dizu. Guk ekoitzitako erakusketa bat kanpora eramatea, adibidez.
Saiatu behar dugu gure programazioa askotarikoa izan dadin, publiko ezberdinentzako egitaraua eskaintzen. Nahi beste Tabakalera hori gure egiten. Gizarteak duen aniztasun horri erantzuten jarraitu behar dugu. Duela 50 urte, ez zen horrela. Ni tolosarra naiz, duela 50 urte denak antzekoak ginen. Desberdinenak Berastegin bizi zirenak eta Tolosa erdialdean bizi zirenak ziren. Aniztasuna aberastasuna da, baina erantzun egin behar zaio.
Pottors ta Klito taldeak kontzertua eskaini zuen Tabakaleraren irekieran, 2015ean. Kortxoenea gaztetxearen aldeko ekintza egin zuten, kultur ereduari kritika eginez.Lide Ferreira
Nazioarteko zentro gisa betetzen duen papera, batzuetan, ez al da kontraesankorra hiriak eta hiriko sortzaileek dituzten beharrekin?
Saiatzen gara, bereziki Egiako auzoarekin, harremana izaten eta gertu senti gaitzaten. Aitor Ikastolak urtero eskatzen digu patioa beraien inauterietako festa egiteko, adibidez. Gertuko erakundeekin harreman handia izaten saiatzen gara. Egia oso auzo antolatua da, eta bertako elkarteekin harremana izaten saiatzen gara. Espazio aldetik, beti erantzuten dugu positiboki.
Hiriko beste kultur eragileekin elkarlana sustatzen saiatzen gara; publikoak zein pribatuak. SADErekin hartu-emana izaten eta; Kontatutako Zinea zikloa saiatzen gara pelikularen estreinaldiarekin batera egiten, gero eta jende gehiago joan dadin zinera. Francisco Escudero musika eskolakoek ez dute aretorik kontzertuetarako, eta espazio bat eskaini genien.
«Saiatzen gara, bereziki Egia auzoarekin, harremana izaten eta gertu senti gaitzaten. Hiriko eragileekin elkarlana sustatzen saiatzen gara»
Proiektu bat nabarmentzekotan, zein?
Julio Le Parcen Kuboa aipatuko nuke. Proiektua zoragarria izan zelako eta pertsonaia maitagarria delako. Gauza txiki modura proposatu genuen: «Ea pieza txikiren bat uzten digun, denboraldi baterako». Planoak bidali genizkionean, esan zigun: «Ez daukat espazio hori beteko duen piezarik. Horrek zerbait handiagoa behar du. Ekoizpena ordaintzen baduzue, nik dohainik utziko dizuet hainbat urtetarako».
Muntatzean parte hartu nahi zuen, baina COVID-19a sortu berri zegoen, eta arazoak hasi ziren. Argentinarra den arren, bertan egon nahi zuen, baina 80tik gora urte zituen, eta inork ez genekien ezer koronabirusaren inguruan. Azkenean, konbentzitu genuen ez etortzeko, baina iPad batekin aritu zen jarraipena egiten… Piezaren igoera egin zen, poliki-poliki, eta oso polita izan zen. Instalazioa bukatu eta justu, bost minutura, alkateak deitu zidan, eraikina itxi egin behar zela esanez. Pandemiako lehen hilabeteetan hemen izan zen, altxor baten moduan ezkutatua.
