Mamuak, arimak eta itzalak: hiriaren historiako balizko elezaharrak
Historia onartuaz gain, hiri guztietan badira bestelako istorioak, egiaz gertatu diren ebazten zailak. Gau Beltzaren atarian, berresten zailak diren zenbait pasarte berreskuratu ditugu, Donostiako txokoren batean haren lekuko izan direla baieztatzen dutenek esanak.
Polloeko hilerriak baditu bere istorio bitxiak, batzuentzat, beldurgarriakAndrea Bosch Alfaro 
Lagun baten lagunari gertatu zitzaion, bizilagunak kontatu zuen, etxean beti entzun izan da, esaten dutenez… Gertaera bera jazo izana zalantzagarria denean, zaila da hura berretsiko duen iturri dokumentalik izatea. Baina, zenbaitetan, badira. Eta bestela ere, hiriaren beste historiaren (edo istorioen) parte dira. Batzuk hona ekarritako pasadizo «unibertsalak» dira, beste hainbat txokotan kontatzen direnen berdinak. Igeldora bidean egon liteke bihurguneko neska; Morlansko tunel zaharrean, baloidun haurra; Santa Klara uhartean, maiteminez bere buruaz beste egin zuen farozainaren itzal beltza… Baina berezkoak ere baditu Donostiak. Edo hori diote…
Arimen mundura bueltan galtzeko edo harrapatuta gelditzeko toki aproposena, bizitzak eta heriotzak elkarri eskua ematen dioten hori da: ospitalea. Tunelaren amaierako argira iritsi gabe bueltatu zirenek kontatutakoak alde batera utzita, badira hiru istorio deigarri. Antza, ebakuntza larri baten ondoren, suspertze gelan zegoen gaixo batek ohe ondoan haur baten mamua ikusi zuen. Laguntza eskatu orduko, ordea, desagertu egin zen. Aurrez, pediatria atala bertan zegoen eta haurra bertan hil omen zen. Era berean, gorputegi zaharra zegoen lekuan ere, gizaki itxurako forma bat ere agertzen da noizean behin, izkina batean, zelatan. Harengana hurreratzean ere, deuseztatu egiten da. Erizainei hotzikara eragiten diena, aldiz, noizean behin gauerdian etengabe jotzen duen tinbrea da. Gelara joatean, ordea, hutsik dago. Akats elektrikoa izan daiteke edo, askoren ustez, laguntza eske hil zen emakume baten deia.
Leku lasairik bada hirian, horiek hilerriak dira. Zenbaitek gogoratzen (edo gogoratu nahi) ez badute ere, desagertutako kanposantuen gainean eraiki zituzten harresiz kanpoko San Bartolome eta San Martin auzuneak. Oraindik ere hildakoen arimak gordetzen dituzten kale eta hobien artean nabari den isiltasunak bat baino gehiago izutzen du. Nahiz eta odola izozten duena, antza, entzuten diren psikofoniak —izpirituei egotzitako soinuak– izan. Hori ez da, ordea, misteriotsuena. Ba omen da emakumezko bat ahaide baten hilobia bisitatzeko Polloen sartzen dena, baina inork ez du irteten ikusten.
Aieteko parkeko zuhaitz artean ere zuriz jantzitako emakume bat agertzen omen da zenbait arratsetan. Beldurgarriena, ordea, ez dago kanpoan, jauregi barruan, baizik. XIX. mende bukaeratik esaten da bertan mamu bat bizi dela. Nor da? Aukeretako batzuk bertan bolada luzeak egin zituen Isabel II.a, Maria Kristina erregina, Francisco Franco diktadorea edo haren emaztea dira. Espektroa norena zen ez zuen gehiegi kezkatuko Anthony Quinn aktorea, 1981eko irailean bertan igaro zuen gauean. Bere bizitzako beldurgarriena izan omen zen eta goiza heltzerako, prest zituen maletak, entzundako kolpe, mugimendu eta zaratek ikaratuta. Hala diote, nahiz eta berak ez zuen inoiz aipatu emandako elkarrizketetan.
Jauregiaren zaharberritzean lanean aritu ziren bi langilek El Diario Vasco egunkariari kontatu zizkioten bertan bizitako naturaz gaindiko zenbait gertakari. Esaterako, inor ez zegoen leiho batean entzundako kolpeak, atzean nabari zuten presentzia bat, edo altzari batek erortzean egindako soinua. Lekura bertaratzean, dena ondo zegoen. Ordu erdi geroago, baina, berriro entzun zuten kolpea.
Arima herratuak
Gauez eta tabernetan nork ez du gauza arrarorik ikusi? Haietatik urrun dago, ordea, Bidebietako taberna baten jabeak bizitakoa. Goiz batean, lokala ireki eta dena nahasita topatu zuenez, lapurretan egin ziotela pentsatu zuen, nahiz eta diru kutxa ukitu gabe zegoen. Biharamunean, egoera berean zegoen taberna. Eta hurrengoan… Etsituta zegoen tabernariari igarle batengana jotzea gomendatu zion bezero batek. Igarleak azaldu zion arima herratu bat zegoela tabernan, Moneda baserriko semea; Altzako festetatik bueltan, mozkortuta, Bidebietako hezegunean ito zena. Gurasoei agur ez esan izanak atsekabetzen zuen eta horregatik jokatzen zuen erasokor. Igarleak bakean atseden hartzen lagundu zion.
La voz de Guipuzcoa-k 1932an argitaratu zuen Udaltzaingoan jarritako salaketa bitxi bat: Ategorrietako Leku Eder Berri etxean, gauero, gauerdi aldera, garrasiak, marrakak, lasterketak, pausoak… entzuten ziren eta bizitokia gizaki ukiezinez betetzen zen. Horiek etxekoak kolpatzen zituzten, baita itotzen saiatu ere. Geletako ateak gakorde ikusezinekin irekitzen ziren eta goizetan sukaldeko suetan paper erreak agertzen ziren.
Egiako Aldapa kaleko etxe batek ere badu bere kondaira. 30 bat hegazkin maketek apaintzen zuten bere fatxada, askotariko tamainatakoak, hiru metrora arte. Diotenez, 1983ko gau batean, txakurrarekin paseoan zebilen gizon bat —Joxe Mari Bengoa izena zuela irakur daiteke Interneten—, animalia zaunka hasi eta maketetako baterantz joan zen arte. Jabea bertaratu zenean, haur itxurako silueta garden bat ikusi zuen. Biharamunean tabernan kontatu zuen eta beste ezusteko bat jaso: ez zen bakarra, urtean behin gutxienez, norbaitek gauza bera zioen.
