Bixente Urzelai
Uda garai modernoan Donostia eliteko turistarentzako eszenatokia izan da, jakina. Bigarren Karlistaldia amaitu ondoren, eta erregetza Donostiara iritsi zenean, turista madrildarrek hartu zuten hiria. Horien artean, Mateo Sagasta Escolar errioxarra, Espainiako Gobernuko presidentea. Londres hotelean oporrak pasatzeko intentzioarekin iritsi zen hirira. Sagasta konspiratzailea izan zen buruzagi baino lehen, eta horregatik, Isabel II.a erregina boteretik kentzen saiatzeagatik, heriotza-zigorra ezarri zioten. Ihes egitea lortu zuen, Frantzian babestuz. Espainaratu zen berriz, 1868an.
Bizitzak, ordea, buelta asko ematen ditu, eta monarkia lehertzen saiatzetik, Alderdi Liberaleko presidente gisa itun bat sinatzera igaro zen bere kontrakoarekin, Alderdi Kontserbadoreko presidentearekin. Maria Kristinaren erregeordetza, Alfontso XIII.aren haurdun zegoena, babesteko. Gertaera horrek Franco hil ondoren alderdi errepublikanoek monarkiari emandako babesa gogorarazten digu.
Sagasta bere aholkulari eta bizkartzainekin heldu zen Donostiara. 1893a zen, aldarrikapen foruzalearen urtea, altxamenduetan sartua, Gobernuak kontzertu ekonomikoak eta gerratik indarrez atera zen tratamendu fiskal forala ezabatzeko interesa zuelako. Horretarako, German Gamazo zegoen, Ogasun ministro bat, alderdi liberal eta kontserbadoreek bat egitea proposatzen zuena. Espainiaren handitasunagatik. Bere jarduerak Gamazada eta Sanrokada izenez ezagutzen diren herri altxamenduak eragin zituen Euskal Herrian.
Donostian, turistak Kontxa pasealekutik eta Bulebarretik ibiltzen ziren, madrildarren gogoa alaitzen zuten jarduerekin. Abuztuaren 27a zen, igandea, eta jende multzo batek erdialdea betetzen zuen, zezenketaren ondoren. Kioskoan, Juan Guimon gazte batek zuzendutako taldeak musika dantzagarria jotzen zuen. Gazte batzuek Iparragirreren ereserkia, Gernikako Arbola, jotzeko eskatu zioten zuzendariari. Baina Guimonek ezezko biribila eman zuen. Lorenzo Isla alkateak Guimoni jakinarazi zion Sagasta presidenteari zion errespetuagatik euskal ereserkia ez jotzeko, inola ere ez.
Beraz, gazteak, desengainatuak, kioskora igo eta Gernikako Arbola abesten hasi ziren. Aguazil batzuk igo ziren ere eta atxiloketa batzuk egin zituzten. Rafael Barriok, gobernadore zibilak, publikoaren artean zegoenak, atxilotuak askatzeko agindua eman zuen. Norbaitek zion Sagasta Londresen zegoela eta manifestazioan hotelera iristea proposatzen zuen, Gernikako Arbola abestuz: Gora Foruak! Behera Sagasta!
Manifestariak hotelera iritsi ziren eta kristalak harriekin apurtu zituzten. Guardia Zibilak, zaldiz eta sableekin, jabetza defendatzen zuen bitartean. Goizaldeko ordu biak paseak ziren agindu bat gauaren erdian sortu zenean. Fusil deskargak. Ordu erdiz. Hiru hildako eta hamar zauritu. Eta dozenaka atxilotu, gero modu basatian torturatu zituztenak, prentsak salatzeraino. Hurrengo orduetan eta egunetan, soldaduek hartu zuten Donostia.
Hildakoak: Justo Perez, Beasaingo geltokiko langilea, Rufino Azpiazu Etxeberria eta Bixente Urzelai, La Mallorquinesa langilea, hurrengo egunean Manteoko ospitalean zaurien ondorioz hil zen. Sarraskiaren aurkako erreakzioen artean, arreta handia pizten duen bat. Donostiar talde batek guardia zibilei babesa eman eta gorroto osoa bota zieten manifestariei, euskal herritar gaiztoak eta «paletoak» izatea leporatuz. Horien artean, ia santu bat balitz bezala miresten dugun donostiar bat, Raimundo Sarriegi.
