Luzia
Batzuetan, iraganari begiratzen diogunean, arkadia zoriontsu bat eraikitzen dugu. Badaezpada ere, ñabardurekin. Baina Donostiako gizartea, eta hedaduraz Euskal Herrikoa, Europako bizilagunen moduan eratu da. Goi eta behe mailekin, klase sozialekin, aberats eta txiroekin. Hori bai, naziotasunaren aldarrikapen iraunkorra izan dugu, eta horrek desberdin egin gintuen eta aurre egin genien Frantziako eta Espainiako eliteei. Garai batzuetan, besteetan baino gehiago.
Gizateriaren kronikako bekatu handienetik ere ez gara salbuetsita geratu. Esklabistak izan ginen, edo hobeto esanda, gure arbasoetako batzuk esklabistak izan ziren, eta negozioa egin zuten esklaboen salmentarekin. Gaur egun bezala, beste batzuek negozioa egiten baitute piperrak edo zainzuriak biltzeko migratzaileak kontratatuz eta animalia gisa tratatuz.
Tarteko termino bat ere badago. Esklaboen trafikoan parte hartu ez zutenak, baina horien onura jaso zutenak. Etxean esklabo afrikarrak izan zituztenak, lanik gogorrenak egiteko, haurrak zaintzeko edo otorduak prestatzeko. Udal eta foru arauek debekatu egin zieten Donostiako biztanleei etxean esklaboak edukitzea. Baina arau horiek ez ziren betetzen. Alkateren batek esklaboak izan zituen etxean.
Donostiako artxiboak desagertu ziren hiriaren sarraski eta erredurarekin. Horregatik, gure aurreko historia bilatzeko, kanpoan bilatu behar dugu. Bergarako Rekalde jauregian zegoen Protokoloen Artxiboan, Juan Martinez de Gorostegi eskribauaren paper sorta bat dago. Orain, Euskadiko Artxiboan (Bilbo) daude. Gorostegi horren kokalekuan, korrejidorearen emazteari esklabo beltz bat saldu zaiola adierazten duen dokumentu bat agertzen da. Erregearen ordezkariak esklaboak erosten baitzituen.
Dokumentua 1593ko apirilaren 21ekoa da, eta korrejidoreak Antonio Vergara zuen izena, haren emaztea Maria Figueroa zen, eta Bernal Martin zen saltzailea. Dokumentuaren arabera, esklabua Sanlomeko bizilaguna zen, gaur egun existitzen ez den herria. Pentsatu dut Sao Tome zela, garai hartan, handik Sevillara esklaboekin iritsi eta gero penintsulan zehar banatzen baitzituzten. Dozenaka ontzi Cabo Verdetik iristen ziren urtero Sevillara.
Esklaboak Luzia zuen izena. Emakumea, 20 urtekoa, besoan mm marka bat zuena, eta gaztelaniaz adierazten zuten moduan, kolore beltz arinekoa: «Color negro mebrillo». Cabo Verde edo Sao Tome uhartetarrek duten kolore berdina. Luziak 550 erreal balio izan zituen, eta korrejidoreak eskura ordaindu zituen, 500 urrez eta 50 zilarrez. Cabo Verdetik Donostiara bizitzera.
Ez dakigu gehiago Luziaz. Imajinatzen dut bere familiarengandik erauzi zutela, jabeen abusuak jasango zituela, sexualak seguruenik, eta historiara pasako zela aipatutako artxiboko dokumentu horri esker. Haren sufrimendua, milaka lagunena bezala, denboraren poderioz ito da. Artikulu hau beren bizitza mingotsaren oroigarri izan dadila, eta 2023ko mintzaldi batzuetan oraindik bizirik dirauten XVI. mendeko esklabista horien gaitzespen ere izan dadila.
