Maria Antonia Alberdi
Walter Benjamin filosofo alemaniarrak idatzita utzi zuen «historia garaileek sortzen dutela». Hamaika aldiz errepikatutako esaldia izan da, batez ere gure herrialdean, parte hartu dugun gudu guztietan saldo negatiboa izan dela gogorarazten baitigute. George Orwellek, bere luma distiratsuarekin, berriro errepikatu zuen esaldia, gizarte totalitarioari buruz aipatzerakoan. Baina gure herrian, bertako garaileek berretsi dute historia. Ez hainbeste lurralde etsai bat konkistatu zutelako, baizik eta lurraren eta herriaren jabe izan direlako. Boteretsuak, aberatsak. Herriaren izerdiaren kontura aberastu zirenak.
Adibideak hamarnaka izango lirateke, agian, ehunka. Bereziki mingarria den eta gaur arte ia erantzunik gabe iritsi den bat badago. 1766ko apirileko gertakariak dira, borboi espainiar erregeak, elikagaiak (aleak, esnea, garia, irina, gaztainak…) liberalizatu zituen garaian. Prezioen igoeraren aurka altxatu ziren Euskal Herriko seme-alabak. Matxinada hark eragin berezia izan zuen Azpeitian eta Azkoitian. Egun batzuetarako helburuak lortu zituzten matxinatuek, krisi garaietan aleak esportatzea debekatzen zuten foru arauak berreskuratu zituzten eta herriko elikagaien tasa eta prezioak igoeren aurretik zeuden tokira eraman zituzten.
Bertako jauntxoek, eta bereziki Donostiakoek, —esportazioaren aurkako araua hautsi eta alea urrearen prezioan saltzeko oso merke erosi—, Arriola alkate donostiarraren gidaritzapean, errepresio bortitza piztu zuten. Alkateak, Gipuzkoako beste «pertsona ospetsu» batzuen babesa jaso zuen: Peñafloridako kondea, Narros eta San Millaneko markesak, Enparan etxeko jabea… Ondorioz, eta espekulatzaileek garaipena berreskuratu ondoren, ia 500 inputatu eta epaitu egon ziren, horietako batzuei hamar urteko espetxe zigorra ezarri zieten Espainiako kolonietan, Afrikan. Donostiako alkate Manuel Arriolak —jaiotzez gasteiztarra— heriotza zigor ugari eman zituen, baina ez ziren exekutatu, Valladolideko kantzelaritzak ez zuelako baimenik eman.
Joaquin Caminoren moduko kronikariek kriminalizatu, umiliatu eta anonimotasunaren zaborrontzira bota zituzten. Egun, Caminok izena ematen dio liburutegi bati eta Maria Antoniak, ordea, nire hileroko zutabearen oroitzapen xume hau.
Espetxeratuen artean, emakume asko, Azkoititik Donostiara eraman zituztenak, sokaz lotuta. Oinez egin zuten ibilbidea. Gure hirian espetxeratu zituzten lehenik. Batzuk, beranduago, Donostiatik Oreretara eraman zituzten. Maria Antonia Alberdi horietako bat izan zen. Ehunka emakumerekin batera protestetan parte hartu izana egotzita. Alberdik 51 urte zituen, eta familia zabala sortu zuen Joseph Ignazio Villarreal bikotearekin, Urrestillan. Irlanda erregimentuko soldaduen eta kartzelarien iseka artean, Donostiara iritsi zen. Maria Antoniak ez zekien gaztelaniaz, beraz, «gizakume», «baserritar analfabetoa», «mozkorti», «cavernícola»… irainak ez zituen ulertu. Alberdiren lagun bat, Brigida Arteaga kartzelatik salbatu zen, lekualdatzean erditzen hasi eta etxera itzuli zutelako.
Maria Antonia Alberdik ez zuen Donostia ezagutzen, baina bere helmuga bihurtu zen. Espetxeko hormak izan ziren haren zerumuga. Arriola psikopatak zuzendutako hirian, jauntxoek eta Gipuzkoako lehen kapitalistek bultzatuta, matxinada kronikaren itzala gaur egunera arte luzatu da. Maria Antonia eta bere lagunen izenak historiatik desagertu dira, eta Joaquin Caminoren moduko kronikariek kriminalizatu, umiliatu eta anonimotasunaren zaborrontzira bota zituzten Alberdi eta konpainia. Egun, Caminok izena ematen dio liburutegi bati eta Maria Antoniak —benetako protagonistak—, ordea, nire hileroko zutabearen oroitzapen xume hau.
