Maritxu Berasategi
Astigarragan jaio eta bizi izan zen. Goizero baratzeko produktuekin iristen zen Donostiara. Merkatuan saldu ondoren, hiriburuko hainbat etxebizitzatatik buelta bat ematen zuen. Behien esnea zuzenean kontsumitzaileari saltzen zion. Bizimodua ateratzeko modu bat, bere arbasoek mendez mende egin zuten bezala, harresiak eraitsi aurretik. Hernani, Martutene, Loiola, Igeldo, Usurbil eta Lasarteko baserriek elikatzen zuten Donostia.
1950eko hamarkadaren hasieran zurrumurru bat hasi zen zabaltzen hiria hornitzen zuten baserritarren artean. Gaia higienearekin eta modernitatearekin lotuta zegoela zioten. Beste kontu batzuk, alta, ez ziren azaleratzen. Betiko enpresari frankistek negozioagatik eramango zituzten komisioak. Beste elikadura-arlo batzuetan bezala, esnearen salmentaren esklusibotasuna enpresa pribatu bati eman nahi zioten. 25.000 biztanletik gorako herrietan esne-zentralak sustatzen zituen lege berri batean oinarritu ziren.
Nabarmena zen enpresa hori, azkenean Gurelesa izena izango zuena, Gipuzkoako baserrietako esneaz hornituko zela. Denborak aurrera egin ahala, beste leku batzuetakoak ere baziren, besteak beste, Kantabriakoak. Baina garaian zabaldu zen galdera: Kalitatea? Eta hornitzaileei zenbat ordainduko zieten? Denbora batez, Maritxuk eta bere lankideek azoka partekatu zuten Gurelesarekin. Haiek bizitza osoa zeramaten etxez etxe, merkatuan. Eta Gurelesa, botilaratzen ari zela esnea, dendetan trabatu zen. Beraz, gobernadoreak 1958. urtearen amaieran erabaki zuen Gurelesari esklusibitatea ematea Gipuzkoan esnearen salmentan, eta gainerako partikularrei esnea banatzea eta saltzea debekatzea.
Eskala txikiko gerra izan zen, diktadura garaian. 1958ko azaroaren 19tik 25era, Maritxuk eta lankideek grebara joatea erabaki zuten. Donostia astebetez geratu zen berdurarik, arrautzarik eta esnerik gabe. Ia bat-batekoa izan zen; izan ere, ostiralean, Donostiako Udalak hiriko sarreran kontrolak jartzeko eta marmitak esnearekin sartzea debekatzeko agindu zien poliziei. Poliziak lana ondo bete zuen. Eta Gurelesaren ekoizpena ez zen nahikoa izan. Donostiar gehienek baserritarrei zuzenean erosten zieten esnea.
Bi mila emakumek, askok beren seme-alabekin, manifestazioa egin zuten Donostiako Bulebarrean, udalaren eta gobernadorearen erabakiaren aurka. Sindikatu bertikalak Okendo kalean zuen ordezkaritzaren aurrean amaitu zuten. Larunbatean beste 500 emakume atera ziren kalera, «Esnea bai, Gurelesa ez» oihukatuz. Astelehenean, 3.000 emakume bildu ziren, Oberena peñaren musikarekin; «Gurelesaren mahaiko ura aparta da. Gurelesak ez du aurkaririk». Gau hartan bertan, Poliziaren errefortzuak iritsi ziren Gasteiztik. Eta astearte goizean, Poliziak emakumeen manifestazioaren aurka egin zuen, eta zauritu ugari eragin zituen. Istiluak, kolpeak eta atxilotu ugari izan ziren, gaueko hamarrak arte. Maritxu, Narrika kaleko etxebizitza batean babestu ahal izan zen.
Istilu larriek ez zuten legea aldatu. Gurelesak esklusibitatearekin jarraitu zuen eta Donostiak bere barazki merkatua berreskuratu zuen. Maritxu bezalako batzuek esnea etxez etxe saltzen jarraitu zuten, klandestinitatean. Eta Donostian hainbat urtez zabaldu zen esaera bat: «Gurelesa, mahaiko urik onena».
