Valentina Sorozabal Aristizabal
Baserri bat eramatea, baratzea zaintzea, bere produktuak plazan saltzea, hiriko jauntxoen arropak garbitzea eta zazpi seme-alaba heztea ez dira ohiko kroniketan agertzen. Ohituta gaude hirian arrastoa utzi zuten gizon eta emakume «handien» biografiak irakurtzera eta entzutera, gertakari edo lan aipagarri baten bidez. Hala ere, gure hiria nabarmentzeko meritua ez dagokie haiei, Donostiako komunitatea behetik altxatu dutenei baizik. Subjektuak garelako, ez objektuak.
Valentina historiak irentsitako emakume horietako bat izan zen, beste asko bezala. Antonio bere birraitona gaztetan iritsi zen Donostiara, XVIII. mendean, bertako jauntxo liberalek baserritarrei Azpeitian jarritako neurri zorrotzetatik ihesi. Horrek matxinada bat eragin zuen, eta dozenaka bizilagun kartzelara eta erbestera eraman zituen. Aieteko Bera-Bera baserrian ezarri zen morroi. Bere seme Jose Cruzek baserrian jarraitu zuen, Juana Aristizabalekin ezkondu eta bost seme-alaba izan zituzten. Anastasio, zaharrena, Bera-Berako etxejaun bihurtu zen eta Juana Etxeberriarekin ezkondu zen. Ezkontza honen zazpi seme-alabetako bat Valentina izan zen.
Hurbiltasunezko maitasuna existitzen da. Eta Miramon Berri baserriko semeak, Basilio Añorgak, Valentina gorteatu zuen. 1906an ezkondu eta senarraren baserrian kokatu ziren. Bera-Beran, Jose Lucas anaia eta Antonia Loinaz bikotekidea, sagardo eta ardo banatzaileen familiakoa, geratu ziren baserria zuzentzen. Valentinak eta Basiliok zazpi seme-alaba izan zituzten. Bi oso gazte hil ziren, 20 urterekin biak, eta azkena, Manuela, 2010ean.
Ohituta gaude hirian arrastoa utzi zuten gizon eta emakume «handien» biografiak irakurtzera eta entzutera. Gure hiria nabarmentzeko meritua ez dagokie haiei, Donostiako komunitatea behetik altxatu dutenei baizik.
Basilio eta Valentina estutasunean bizi izan ziren. Bere semeak lagunduta, idiek tiratutako gurdi batean portura ikatza garraiatzen zuen Basiliok. Halako batean, gainera, gurdia irauli eta idiak uretara erori ziren. Prentsak jaso zuen gertaera. Kairaino igo ahal izan zituzten garabi batzuei esker salbatu ziren animaliak. Valentina, ordea, eta alaben laguntzaz, egunero jaisten zen San Martin azokara baratzeko produktuak saltzera. Eta oinez egiten zuen bidea. Salmentak onak zirenean, Miramon Berrira arinago igotzen zen.
Baina denok dakigu baratzetik bizitzeak bere arriskuak dituela, izozteak, haizeak, gaixotasunak. Urte txar batzuetan, Basiliok mailegu bat eskatu behar izan zion partikular bati, interes handiegian, baserriko errenta ordaindu ahal izateko. Familiaren ekonomia osatzeko, Valentinak donostiar aberatsenen arropa garbitu eta lehortzen zuen. Gezurra badirudi ere, garbitegian ematen zuen denbora —ura egurrez berotuta— erlaxazio une bakanetako bat zen. Beste emakume batzuekin hitz egiten zuen bizitzaren norabideaz. Larunbatean lana pilatzen zen jantziak eman aurretik.
Valentina, azal beltza, begi borobil, bekainak eta ezpain irtenak zituen emakumea, 55 urterekin hil zen, 1933an. Bera bezalako milaka emakumek merezi duten errekonozimendu handi hori gabe. Senarra, Basilio, zazpi urte geroago hil zen, 1940an. Ohikoa ez zen gertaera batean, testamentua egin ondoren, bere ondasunak banatu zituen, erdi bana, bizirik zituen bost seme-alaben artean. Horiek hil ondoren, bilobek jaso dute langile handi baten familiaren ondarea. Horien artean, Joseba Añorga herrikoia, mila eta bat instrumentu jotzen dituena, eta bere musikarekin gure artean nekez bizirik dirauen garai baten oroitzapena dakarkiguna.
