Ysabel Auzan
1813an, Wellingtonen tropek Donostia erre zutenean, hiriko bizilagun gehienek jabetzak galdu zituzten. Batzuk sutean hil ziren, eta beste batzuk neguan hiria suntsitu zuen tifus izurritearekin. Suntsiketaren ondorioak hamarkadetan zehar luzatu ziren. Baina bizitzak aurrera jarraitzen zuen, eta ez ziren gutxi izan setioan ihes egin zutenak eta frantsesen porrotaren ondoren itzuli egin zirenak, euren etxebizitzen hondakinak berreskuratzeko. Espekulazioa ere hasi zen, eta soldaduak babestu zituzten dendak prezio neurrigabean salgai jarri ziren. Gehienek ez zuten dirurik izan ordaintzeko, eta antzinako jabe batzuk harresiaren hondakinetara egokitu ziren beren etxebizitzak lau egurrez berreraikitzeko. Bitartean, San Telmo komentua eta Trinitate kaleko etxe ugari (1877tik, Abuztuaren 31 kalea) tropa espainiarrek okupatzen zituzten. Frantziakoak itzuli arte.
Hiria altxatzeko lehen proiektua alkateetako bati egokitu zitzaion, Manuel Gogorzari, baina, azkenean, baztertu egin zuten, Pedro Manuel Ugartemendia arkitektoak aurkeztu baitzuen berea. Eta berreraikitzearen lehen lanetako bat behin-behinean eraikitakoa eraistea izan zen. Udalak baimena eman zuen etxebizitza txikiak eraikitzeko, baina berreraikitzen hasten zirenean, eraitsi egin behar ziren. Haiek botatzeko ordua iritsi zenean eta berriak eraiki arte, maizterrek hainbat kexa eta arazo sortu zituzten. Horietako bat Ysabel Auzan zen (dokumentu batzuetan Isabel Ausan gisa agertzen da), Narrika kalean barraka bat zuena. Txabolak zenbakituta zeuden eta Ysabeli 11. zenbakia zegokion, Joakin Zabalaren eta Felipe Navarroren barraken artean. Baina Ausanek ez zion jaramonik egin aginduari. Nora joan behar zuen? Beraz, azkenean, udalak zortzi eguneko epea eman zion, eta, ondoren, obeditzen ez bazuen, indarrez hustuko zutela helarazi zion. Edo, kasurik onenean, bere barraka Ugartemendiaren proiektua markatzen zuen kale lerroarekin lerrokatzea.
«Inguru militar eta gizonezkoen gizarte batean, Ysabel Auzanen jarrerak itsasargi bat izan behar izan zuen. Bigarrenez, aurre egin ziolako agintaritzari»
Puntu honetan moldatuta, Auzanek bere txabola bota eta ostatua sortu zuen. Portutik kanpo, ez zen negozio arrakastatsua, hiriaren lurreko ibilbideetatik kanpo geratzen baitzen. Erakargarri gisa, Auzan ostatuak ukuilu bat zuen zaldientzat. Donostian lo egiteko desbideratzen ziren bidaiarientzat, leku bat behar baitzuten animaliak bertan pausatzeko.
Hala ere, aukera bat zirudiena arazo bihurtu zitzaion. Frantziako okupazio militar berri bat egon ondoren. 1823an, inolako oposiziorik gabe, frantziar tropak Gipuzkoan sartu ziren. Madrileraino jarraitu zuten eta Gobernu liberala desegin zuten, Fernando VII.a errege bihurtuz. Donostian egon ziren ordutik 1828 arte. Eta Auzan ostatua Luis de Hohenloh printzeak zuzendutako Frantziako Armadako zaldiek okupatu zuten. Ukuiluak 40 zaldi har zitzakeen, eta Frantziako Armadak guztiz okupatu zuen, nahiz eta bere Hirugarren Erregimentuko hamabi zaldi soilik gorde. Eta Auzan, ausardiaz, Baron Higonet mariskalarengana joan zen, orduko gobernadore militarrarengana, bere negozioa zapaltzeagatik protesta egitera. Aginduaren arabera, armadako zaldiak San Martin auzoan egon behar ziren eta. Ez dago bere protestaren emaitzaren egiaztapen historikorik, baina inguru militar eta gizonezkoen gizarte batean, Ysabel Auzanen jarrerak itsasargi bat izan behar izan zuen. Bigarrenez, aurre egin ziolako agintaritzari.
