Zurekin gailurrean
Gaur, salbuespen bat egingo dut. Azken urteotan, atal honetan, utzi gintuzten emakume donostiarren oroitzapena berreskuratzen aritu naiz. Horietako asko anonimotasunean ezkutatuta daude. Gaur, berriz, ibilbide lagun bat ekarri nahi dut lerro hauetara, duela egun batzuk joan zaigun lagun bat, gertutik ezagutu genuenon artean arrasto sakona utziz. Malkoak omen datoz duelura. Baina oraingoan ez da nahikoa izan. Jose Manuel Horna Rosich zuen izena, San Bartolome kalean sortua, gure hiria zuri-beltza zenean. Gero, Marian bikotekidearekin eta Gari eta Beñat semeekin Aiete auzora aldatu zen. Aste batzuk barru, bere errautsak haren bizitzan zehar gozatu zituen horietako mendi batera botako ditugu.
Bai, hala da. Josema mendizalea zen. Berarekin ezagutu dut, urteetan eta astean behin, Euskal Herria desberdin hori, asfalto, errepide eta argiekin zerikusirik ez duena. Euskal Herri bat, pista, elektrizitate zutoin eta haize errota modernoen bidez ez balitz, mendeetan zehar aldatu ez zela emango zuena. Badakit gaur egungo baso asko negoziorako sortu zirela, insignis pinuarekin eta eukaliptoarekin; urkiak, haginak, haritzak eta pagoak ordezkatuz. Baina azken hauek oraindik irauten dute, ehun urteko enborrekin, xuxurlatuz Santa Kruz apaizaren partidak, Xahok kontatzen zituen kontrabandistak, Sagaztibeltzaren konpainia, bide augustoetako merkatari erromatarrak, Sabigaingo gudariak edo Iratiko klandestinoak gurutzatu zituztela. Batzuen eta besteen itzalen azpian, gure historia oroitarazten ziguten: trikuharriak, cromlechak, aldi baterako aterpeak, txabola konspiratzaileak, zulo abandonatuak, akelarretakoen leizeak eta erromesaldien santutegiak. Bidea osatuz.
«Ezer ez da berdina izango gailurren batean zure betiereko presentziaren beroa sentitu arte. Ziur nago hurrengo gailurrean zure presentzia sentituko dugula»
Lurreko esperientzia horiek unibertsoaren neurrigabetasunaz gozatzen genituen, ahuntzak igotzera ere ausartzen ez ziren tontor batera iristean. Izan ere, Josemak edozein tokitatik ezagutzen zituen gure ibilbidearen lau alboetan ikusten genituen mendi guzti-guztiak. Irteerak egun askotakoak zirenean, bere gauekin, bereziki Pirinioetara, Esne Bidearen konstelazio guzti-guztiak eta haratago erakusten zizkigun. Baita haien izen mitologiko eta zientifikoak, planeten udako edo neguko posizioa ere. «Immateriala» deitzen dioten bizitza ere, gure giza txikitasunetik harago sentitzen genuen. Azken asteetan, gure eguzki sistemara hurbiltzen ari den 10.000 milioi urteko harri horren gaia aztertuz, 3IAtlas deitu dutena, unibertsoaren mugetatik iritsitako anomalia historikoa ezagutu genuen. Josemariri esker, inoiz imajinatuko ez nukeen bizi eszenatoki bat dastatu dut.
Duela hilabete batzuk, gaixotasun bat antzeman zioten. Ez zien asteko irteerei uko egin nahi izan. Martxa moteltzen ari ginen, baina ez genuen hutsik egin. Mendi hurbilagoak, aldapa leunagoak. Eguzkia, euria, lainoa, hotza, beroa, hezetasuna… Egunak luzatu egiten ziren, eta azken irtenaldia, bere martxaren bezperan, mendi pasadizo, gailur eta Pertseidak oroituz, mahai baten eta sagardo botila baten inguruan bete genuen. Eta handik egun batzuetara, albiste ikaragarria. Utzi egin gintuen. Azkeneraino, ia estimatzen ez dugun ingurune zoragarri baten zoriontasun hori dastatuz. Irten kanpora eta ikuskizunak ez du preziorik. Paradisutik gertu.
Duela urte batzuk, Felix Iñurrategiri Gasherbrum IIan hil zenean, Jon Maiak, Mikel Urdangarinek musikatu zuen letra bat eskaini zion: Non geratzen den denbora. Zure martxaren berri izan nuenean, Josema, haren bertsoek burrunba egin zidaten: «Igo nazazu nire mendira, aurki dezadan bidea […] Egunez zu bizitzera, azken mugen ertzera lainoen agurtzera elur gazietan». Jada ezer ez da berdina izango, zure bota higatuen ondoan ibili gabe. Ezer ez da berdina izango gailurren batean zure betiereko presentziaren beroa sentitu arte. Ziur nago hurrengo gailurrean zure presentzia sentituko dugula. Eta irrikaz espero dut.
