"Ezin dugu mundua eraiki pertsona edo herri batzuen kaltetan"
Loreto Lopez eta Katya Reimberg emakume migranteak dira; Ibis Ugarte, berriz, hemen jaiotako emakume arrazializatua. Hainbat zapalkuntzak zeharkatzen dizkiete bizitzak, eta borroka berak batzen ditu hirurak: feminismoak. Hizpide izan dute zer diskriminazio pairatzen dituzten, beraien pribilegioak berrikusi dituzte, eta aniztasunaren balioa nabarmendu dute.
Lehenik eta behin, nortzuk zarete?
Katya Reimberg (K.R.): Ni Katya naiz, eta hamabost urte daramatzat Donostian bizitzen. Jatorriz Brasilgoa naiz, Sao Paulokoa. Uste dut garrantzia duela zehazki nongoa naizen esateak, desberdina baita herri batekoa edo hiri batekoa izatea. Gizarte hau politikoki aldatzeko lan egiten dut.
Ibis Ugarte (I.U.): Nire izena Ibis da, 22 urte ditut, eta euskalduna naiz, Oñatikoa. Psikologoa naiz, eta buru belarri nabil gizarteko gaietan. Feminista naiz, eta sinisten dudan horren alde borrokan ari naiz, eskubideen alde.
Loreto Lopez (L.L.): Ni Loreto naiz, 35 urte ditut, eta urtebete daramat Lasarten bizitzen. Txiletarra naiz, eta feminista. Borroka sozialarekin lotutako iragana dut: kontzientzia sozialak mugiarazten nau, desberdin begiratzen laguntzen dit. Babesten nauen lagun batekin etorri nintzen hona, berriro hastera.
Zer duzue komunean zuek hirurek?
L.L.: Emakumeak gara, migranteak, feministak, eta ez dugu euskal prototipoa jarraitzen, ezta? Hori uste dut.
Ibis, zu, ordea, hemen jaiotakoa zara, ezta?
I.U.: Bai, ni euskalduna naiz. Hirurak emakumeak gara: emakume izateagatik gizarte honetan zapalduak gara, eta hainbat esparrutan gehiago borrokatu behar dugu. Hori gutxi balitz bezala, ez diogu emakume euskaldunen prototipoari jarraitzen orokorrean, nahiz eta horri beste hainbat faktorek ere eragiten dioten.
K.R.: Niretzat, zera da hirurak batzen gaituena: gizarte honetan politikoki eta aktiboki parte hartzeko gogoa. Ez da kasualitatea hirurok feministak izatea: geure buruak eta sistema zalantzan jartzea ahalbidetzen digun mugimendu bakarra da feminismoa. Itxura desberdina dugu, eta horrek eragina du gizartean. Ni, adibidez, europarra naiz itxuraz. Amorrua ematen dit esaten didatenean: “A, portugaldarra zara!”. Ez, ez naiz portugaldarra: brasildarra naiz.
I.U.: Estereotipo asko daude.
K.R.: Hala da. Horregatik uste dut haratago hitz egin behar dugula. Denok testuinguru jakin batean dugun kokapenaren arabera jarduten dugu, baina ezagutza ere badugu. Ez gara testigantza huts bat, ezagutza jakin batetik hitz egiten dugu gizarte kapitalista, arrazista, heteropatriarkalean, gizarte horretan dugun kokapenetik. Gizateriaren erdia baino gehiago gara.
Gizartean duzuen kokapenak nola eragiten die zuen bizitzei?
I.U.: Alde onari begiratuz, gehiago kontzientziatzea, informatzea eta mugitzea eragin dit. Hirurok ezaugarri komun batzuk ditugu, baina ez den-denak. Ni, adibidez, euskal herritarra naiz, eta horregatik, pertsona migrante batek ez dituen pribilegioak ditut. Hori baliatu dut aldarrikatzeko ez naizela izkina batean geratuko: hemengo beste edozein pertsonaren moduan esparru guztietan sartuko naiz, eta ez naiz geldirik egongo gauzak bakarrik aldatu arte. Gainera, kultur-aniztasunak asko elikatu nau. Nire ama Kubakoa da, eta herrialde oso desberdina da ideologiari eta bizimoduari dagokionez. Horri esker, umetatik begirada zabalagoa izan dut, eta gauzei balio handiagoa eman diet. Hala ere, hori denboraren poderioz ikasi dut. Nire ama duela 26 urte etorri zen herri txiki batera; nire ama beltza da. Ni ikasgelan besteen alde oso desberdina sentitzen nintzen, eta nire identitatearen zati hori ukatzen ahalegintzen nintzen beti. Denbora asko behar izan dut horri buelta emateko.
L.L.: Nire ustez ez du negatiboki eragiten. Nik migrantearen bandera daramat, borrokaren bandera, eta gustatzen zait migrantea izatea. Ez dut isilik geratzeko asmorik: nire jatorriak eta bizipenek elikatu egiten naute. Txilen bizi nintzenean, deigarriak egiten zitzaizkigun pertsona beltzak, ekialdekoak, Indiakoak… Gure berdinak ez ziren pertsona guztiak. Leku batera iristean desberdina zu bazara, aldarrikatu behar duzu itxura edo hizkera desberdin hori. Bestela, pandemia bat dator eta konturatzen gara denok berdinak garela.
K.R.: Gure iruditegiaren arabera, Europa eskubide guztiak errespetatzen dituen gizarte garatu bat da, baina ez da hala. Nik nire herrialdean ez dut inoiz sentitu zuri izateko pribilegioa, eta hemen bai. Kaletik lasai ibili naiteke badakidalako poliziak ez nauela geldituko nire azaleko koloreagatik eta ez nautela horregatik deportatuko. Horrela konturatzen zara zure pribilegioez eta gizartearen egituraz. Emakume migrante gehienak etxeko lanetan eta zaintza lanetan aritzen gara hona iristean. Horrek sistema arrazista, klasista, etnizista, heteropatriarkala sendotzen du, eta emakume migranteak gutxiagotasun posizio batean kokatzen ditu. Oso zaila da botere-harreman horiek haustea. Gainera, barneko zaintzaileek neskametza pairatzen dute: 24 orduz egiten dute lan, eskubide gutxiago dituen kontratu batekin. Ez digu inork galdetzen gure herrialdean zer egiten genuen: ulertzen dute ikasketarik ez dugulako ari garela zaintza lanetan, baina formakuntza handiko emakumeak daude.
L.L.: 35 urterekin iritsi naiz hona, eta, euskara ez dakidanez, atzean geratu naiz. Euskaltegiko matrikula ordaintzeko kontu korronterik ez badut, are atzerago geratuko naiz. Europara iristean munduaren jabe sentitzen zara, baina oztopoak agertzen dira eta zure herrira itzultzeko gogoa sartzen zaizu. Zertan lan egin nahi dugun galdetzen digute, ez zer ikasi genuen gure herrian. Titulazioen homologazioko paperekin hasten bazara, ez duzu inoiz amaitzen.
Nolakoa da migrazio prozesua emakume batentzat?
K.R.: Migratzea oso gogorra da. Zure kulturarekin, lagunekin, herrialdearekin… guztiarekin mozten duzu. Berriro jaiotzea bezalakoa da, bizitza berri bati ekiten diozulako. Mundu arrazista, kolonial, heteropatriarkal eta neokolonial batean bizi garela diogu, eta horren adibide argiena Atzerritarren Legea da. Egoerarik onenean, hiru urte egonarazten dizkizu dokumentaziorik gabe, gutxiengo bat izateko aukerarik gabe. Hiru urtez…
I.U.: Ahal duzun moduan egon behar duzu.
L.L.: Emigratuko duzula erabakitzean, ausardia handiko ekintza izateaz gain, badakizu urte horiek inbertitu behar dituzula nahi duzuna izatera iristeko, osoki gizartean parte hartzeko. Hiru edo bost urte behar dituzu esateko: “Hau nire etxea ere bada”.
K.R.: Gainera, zenbait kasutan zure herritik bota egiten zaituzte, zure genero identitateagatik edo ekonomikoak ez diren beste arrazoi batzuengatik. Orokorrean uste dute arrazoi ekonomikoengatik bakarrik emigratzen dugula, baina egiturazko beste arrazoi batzuk ere badaude.
Oztopo instituzionalak aipatu dituzue. Helmugako herrialdeko biztanleek bestelako oztopoak jartzen dizkizuete?
L.L.: Euskal Herrian nahiko ondo hartu naute, baina hemengo norbaitekin etorri naizelako. Pertsona euskaldun baten ondoan bazatoz, zuhaitzaren itzalpea duzu.
I.U.: Bidea apur bat irekitzen dizu…
L.L.: Hura da esaten duena: “E! Ez du euskaraz hitz egiten: heldu berria da eta ez du ulertzen”. Mundu guztia aurkezten dizuna da, harrera egiten dizuna.
K.R.: Hori gogorra da, ordea. Tutoretzapekoa sentitzen zara, pertsona horrek aurkezten zaituenez ez duzulako autonomia handirik.
L.L.: Zailagoa da bestela, bai. Hemen latinoamerikarrak edo afrikarrak leku jakinetan biltzen dira. Euren artean elkartzen dira, eta gehiegi nahastu gabe bizi dira askotan.
K.R.: Kultur-aniztasunaren kudeaketa ez da ondo egiten… Ez dugu denok elkartzeko espaziorik.
I.U.: Ados nago. Integrazio hitza asko erabiltzen da, baina nire ustez, ez da horrela landu behar gaia. Zer da integratzea? Leku batera zoazenean bertara egokitu behar izatea. Eta ez: ez du horrela izan behar. Migrantea hona egokitzen den bezala, hemengo herritarrek ere geure ahalegina egin behar dugu. Horregatik inklusioaz hitz egitea gustatzen zait. Denok eman behar dugu zerbait pertsona guztiek gizartean lekua izan dezaten. Estereotipoen kontua ere ikusten dut. Arrazializatua edo migrantea bazara, zeuri buruzko irudi bat du jendeak. Adibidez, zaintza lanak egin behar ditugu gehienetan, eta jendeak ez du sinestuko gu agian ingeniariak garenik. Oñati herri euskalduna da, eta tabernan lanean nabilela jendeak gaztelaniaz jotzen du niregana. Euskalduna naizela esaten diet, eta haiek niri: “Zure azal kolorearekin, hori euskara maila duzuna!”. Euskalduna naiz, hemen jaio naiz. Guraso espainiarrak dituen euskaldun bati ez diote hori esaten, baina niri bai, arrazializatua naizelako.
K.R.: Niri, berriz, kontrakoa gertatzen zait: zuzenean euskaraz hitz egiten didate, eta nik esan behar izaten diet ez dakidala.
L.L.: Pertsona bati azalaren kolorearengatik hizkuntzaren batean edo bestean hitz egitea arrazializatzea da.
I.U.: Ez da ikuspegi multikulturalik duen espaziorik. Hona zure bizitzako zein garaitan iristen zaren, horren arabera erraza izan daiteke kuadrilla batean sartzea, baina nire lagun kolonbiar eta kubatar batzuk 25 urterekin heldu dira hona. Haien lankideak 40 urtekoak badira, nola egingo dituzte lagunak? Prozesua zailtzen du.
Donostia hiri matxista eta arrazista da?
L.L.: Zalantzarik gabe.
K.R.: Mundu osoko sistema da, eta Donostia ez da oasi bat. Horrela da: forma guztietan nabari da. Mugimendu feministaren leloa hau da: Sistema arrazista arrakalatu, feministok dena aldatu.
L.L.: Euskal Herria lurralde matxista, arrazista, homofobiko eta klasista da, eta guztiak haurren hezkuntzarekin du zerikusia. Haurrei erakutsi behar diegu pertsonak baino ez garela. Hiriari kosmopolitagoa izatea falta zaio, pertsona gehiagori harrera egitea. Asko dago egiteko.
K.R.: Badirudi kolonialismoa desagertu zela, baina hor jarraitzen du.
Zein neurritan dirau kolonialismoak?
K.R.: Neskametzan. Etxeko eta zaintza lanak egiten ari dira emakume asko 24 orduz, eskubide gutxiagorekin. Gizarte Segurantzako kotizazioak oso txikiak dira, eta ez dute jubilazio duin bat izango. Ez da kasualitatea emakume latinoamerikarrak izatea. Goxoagoak garen estereotipoa da gailen, eta Eliza Katolikoak jokatzen duen rola ere nabarmena da.
I.U.: Nik nabaritu dut emakume arrazializatuok gehiago sexualizatzen gaituztela. Esan izan didate: “Zuk gorputz hori duzu odol latindarra duzulako”. Nik hori nabaritu dut, ikusita gizonak nola mintzatzen zaizkidan, eta hori estereotipoen parte da. Politikek ez dute batere laguntzen generoen arteko desberdintasunari dagokionez… Haurrak kontzientziatzeari ematen diot nik garrantzia. Pribilegio egoera batean bazaude, ez zara mugituko beste pertsona batzuek pairatzen dituzten zapalkuntzei begiratzeko, oso posizio erosoan zaudelako. Horregatik oso garrantzitsua da hezkuntzaren bidez kontzientzia areagotzea: mundu osoak kontzientzia badu, politika horiek aldatuko dira.
Zer da feminismoa zuentzat?
K.R.: Gauzak egitea, hitz egitea eta geure pribilegioak berrikustea ahalbidetzen duen espazio bat da. Mugimendua oso gertu dago eraikitzen ahalegintzen naizen gizartetik, etorriko den gizartetik.
I.U.: Garrantzitsua da feminismoaren barruan intersekzionalitatea nabarmentzea. Feminismoa gure eskubideen aldeko borroka da, emakume moduan bizitza duinago bat lortzeko borroka, geure espazioa izan dezagun eta errespeta gaitzaten. Baina feminismoaren barruan zapalkuntza gehiago sartzen dira eta era integral batean lantzen dira.
L.L.: Niretzat, feminismoa bizitzeko modu bat da, gizartea eta bizitza begiratzeko modu bat, baita babesa eskuratu dezakedan espazio bat ere, materiala izan gabe. Norbere pribilegio eta hutsuneak onartzeko lekua ere bada.
K.R.: Ñabardura egingo dut: feminismoak, pluralean.
Zer da feminismo dekoloniala?
K.R.: Zoragarria da. Ezkutuan zegoen historia azaleratzen du, zapalkuntzen eta desberdintasunen irakurketa zehatza egiten du, eta ez du arraza bakarrik nabarmentzen: arraza, etnia, sexua, generoa… Integrala da.
L.L.: Nik uste dut erantzuna dela. Atzera begiratzen laguntzen du, jakiteko zergatik gauden horrela gaur egun.
K.R.: Ezin dugu mundua eraiki pertsona edo herri batzuen kaltetan. Gizarte moduan zalantzan jarri behar dugu geure burua.