«Inbidia sentitu izan dut, bai, baina ikasi dut besteena miresten ere»
Liher taldeari izena eta ahotsa ematen dio Lide Hernandok (Intxaurrondo, 1991). Laugarren lan luzea kaleratu dute, 'Eta hutsa zen helmuga' izenarekin. Sei urteko ibilbidean, euren lekua egin dute eszenan, baina ez akaso nahi luketena. Koronabirusaren pandemiak disko aurkezpenaren eta Europako biraren erdian harrapatu zuen taldea, eta egindako lan eskerga pikutara joan zela sentitu zuten. Garden mintzo da Hernando, arrakastaren helburuez eta honek ekarritako min psikologikoez.
(Argazkia: Joseba Parron San Sebastian) 
‘Eta hutsa zen helmuga’ da diskoaren izena, Oteizatik abiatuta. Zer ekarpen egiten du, ba, Oteizak?
Masterra egin nuenean, Oteiza eta Txillidari buruzko proiektua egin nuen. Pandemian zehar hutsune eta isiltasun handia sentitu nuen eta gaia berreskuratu nuen.
Lehenik, kintsugi-aren ideia etorri zen [Japonian zeramikaren hausturak urre hautsarekin nahastuta konpontzeko teknika da, orbanak erakusteko], horrekin zabaltzen dugu diskoa. Pentsatu nuen horrekin bakarrik ezin nuela diskoa osatu. Autogupida albo batera utzi behar nuen. Oteizarentzat hutsunea zerbait positiboa zen, aukerak sortzeko, eta gaia berrartu nuen.
‘Hasi’ kantua da diskoan desberdinena. Erlaxatuagoa ageri dena. Bide berri bat da?
Printzipioz, esango nuke ezetz. [Iñigo] Etxarrik egin ditu hamaika kantutik hamar, eta hau ere berak bidali zidan, inolako pretentsiorik gabe beste batzuk bidaltzen dizkit hasi eta bukatuta, kasik. Hiru akorde dira, besterik gabe, eta berak ez zion etorkizunik ikusten. Baina horren gainean jarri nintzen lanean, melodia asko landu nuen… Eta oso gustura geratu ginen. Orain bera ere gauza lasaiagoak egitera animatzen ari da. Beraz, nork daki.
Askoz lan lasaiagoa iruditu zait zentzu guztietan. ‘Break’-ak, ahots melodiak, soloak, egiturak… dena sinpleagoa eta erlaxatuagoa da, ezta?
Anbizio aldetik erlaxatuagoa da, bai. Horrek ez du esan nahi lan gutxiago egin dugunik. Bueno, lan gutxiago egin dugu, baina ez zentzu txarrean. Aurreko diskoa oso metodikoa zen, dena zegoen oso neurtuta, lan pilo bat, esfortzu estra pilo bat… Baina ikasi dugu horretatik. Guri lan karga gustatzen zaigu, kitzikatzen gaitu. Baina, egia da pandemiarekin hartutako ostia oso handia izan zela, eta beste modu batera pentsatu behar izan dugu aurrera begirako lana. Batez ere helburu aldetik.
Zeintzuk ziren helburuak ‘Hemen herensugeak daude’ diskoarekin?
Kontzertu asko jotzetik gentozen, eta beraz, gehiago jotzea ez zen helburua. Baina bai kontzertu horietan areto handiagoak bete ahal izatea, Euskal Herriko eta Espainiako Estatuko jaialdi batzuetan jo, eta bertan inpresio positiboa uztea, sare sozialetan islatzea hori, mugimendu gehiago egotea…
Baina etena etorri zen eta honela diozue: “Ez genekien erortzeak emango zigula hainbeste min”. Zer min hartu duzue, bada?
Min psikologiko handia izan da. Normalean, musikaren eszena ez da justua, eta normalean egiten duzun esfortzuak ez dauka pareko saririk. Lanak eta konstantziak fruituak ematen dituela badakizunez, lan egiten duzu: abestiak, produkzioak eta bestelako lanak…
Baina pandemiak dena stand by oso heavy batean utzi zuen, oso bat-batekoa. Biran geunden Europan, eta dena eroriko zela ikusi genuen, baina ez ginen kontziente horrek psikologikoki zenbat eragingo zigun.
Eta taldekide bakoitzari momentu ezberdin batean. [Iñigo] Etxarri, adibidez, hasieran oso ozpinduta egon zen. Nik, hasieran ukatu egiten nuen errealitatea, eta lehen abestia horren isla da: ‘Hey! Guztiarekin ahal dugu!’. Baina gero, maiatza aldera, sekulako beheraldia izan nuen. Berriz hasi behar ginen zerotik. Zerbait berria egin behar genuenean, hutsetik hastearen beharra ikusi genuen. Eta bibrazio on batetik, itxaropenetik…
Damutu zarete helburu horiek jarri izanaz?
Ez gara batere damutzen itxaropen, lan eta pasio hori jarri izanaz. Uste dut, pandemia egon izan ez balitz, jasoko genukeena, igual ez litzatekeela parekoa izango. Baina hobeto egongo ginateke, geure buruarekin, munduarekin eta eszenarekin, kontziliatuagoak egongo ginateke.
Bakeak egin dituzue zeuen buruekin?
Pandemia honekin bakoitzak bere erreakzioak izan ditu, eta logikoak izan dira denak. Batzuk ez dute batere erakutsi beraien haserrea, eta aurrera egin dute, agian barruan utziz haserrea. Guk gure frustrazioa asko erakutsi dugu sareetan. Ez da estrategia bat izan, oso erraietatikoak gara, eta zerbait ikusten badugu, esaten dugu. Baina denborarekin konturatzen zara, gertatu dena gertatu dela, inolako arrazoirik eta errudunik gabe. Hala ere, oraindik iruditzen zait gertatu zaizkigun gauza batzuk ez gertatzea posible zela, edo gertatu ez zaizkigun gauza batzuk gertatzea.
Adibidez?
Hedabideen aldetik aintzatespen gehiago, egin genuen lana onartzea. Garai batean sentitu nuen hutsune bat alde horretatik. Batez ere EITB korporazio osoarengandik. Baina konturatzen zara denborarekin frustrazio horrek eta ostia txar horrek ez daramala inora. Ez da batere osasuntsua harriak kanpora botatzea eta ingurua harriz beteta ikustea.
Egia da sare sozialetan frustrazio eta mezu negatibo asko bota zenituztela.
Egia da ere, jendea gutxi kexatzen dela, eta kexatzen zaren bakoitzean badirudi ehun aldiz kexatu zarela. Ez zait iruditzen hainbesteraino izan denik. Mezu positiboak ere bidali ditugu, baina jendea negatiboekin geratzen da soilik.
Sare sozialek sortzen dutenari kritika egiten diozue lan berrian. Inbidia aipatzen duzu. Sentitu al duzu inoiz?
2020ra arte ez nuen sentitu. Ez horren barruan, horren gogor. Nere burua ikusi nuen ‘inbidiatsu puta bat zara, ze nazka ematen duzun’. Eta bai, bat-batean, nahigabe, ikusten duzu zeure burua beste musikariekin konparatzen, besteek daukaten oihartzunarekin konparatzen… Zeurea begiratu beharrean, hasten zara besteena begi txarrez ikusten. Zurrunbilo horretan egon nintzen.
Psikologora joan naiz eta gauza hauek guztiak landu ditut. Eta uste dut orain lasaiago nagoela, eta hein batean ez dela nire naturan dagoen zerbait. Ez dela zerbait orain arte izan naizena, baizik eta pandemiaren frustrazioak eraginda, hortik jo dudala. Pozik nago detektatu dudalako. Orain diskoa ateratzen ari gara, eta hori beti da garai polita. Gero berriro etorriko da isiltasuna. Eta isiltasun horren aurrean, ea zer moduz.
Isiltasunari beldurra diozu, ala?
Konturatu naiz baietz. Psikologoak esaten zidana zen alaba bakarra izatearen eraginetako bat hori izan daitekeela. Tontakeria dirudi… Ez da ez zaudela ohituta jostailuak partekatzera, eta ez dakit zer. Ez. Azken finean, ohituta zaude pertsona bat edo biren atentzioa zugan edukitzera, eta ez zaudela ohituta atentzio hori ez edukitzera. Ez dut esaten protagonista bat naizela, baina hori hor dago.
Eta hori da, garai horretan kontsideratzen nuen zerbait egin genuela eta atentzioa behar genuela bueltan, eta hori oso frustragarria izan da.
Zergatik uste duzu Liherrek ez zuela jaso merezi zuen atentzioa?
Atentzioa gaizki banatzen delako. Banatzeko irizpideak ez zaizkit egokiak iruditzen. Azken finean, gizarte kapitalistaren logika da: errentagarrienak diren artistek jasotzen dute atentzio gehien. Orduan zuk frogatzen baduzu errentagarria zarela, jarraitzaile asko dituzula, aretoak betetzen dituzula, eta abar, atentzio gehiago emango dizute. Hori ez da batere justua, ezta logikoa ere. Biralizatzen den hori, gehiago biralizatzen da. Oso arraroa da hedabide bat dedikatzea itzalean dauden horiek itzaletik ateratzera.
“Tenpluak erre nahi genituen, baina ez ginen ohartu guk ere tenpluak nahi genituela”. Indartsu aurkeztu duzue gogoeta. Zein tenplu bilatu izan du Liherrek?
Onespena, onarpena, leku bat eszenan… hortaz ari naiz. Tenpluak Erre sortu genuenean, gure bigarren lana zen, oraindik ez ginen ia inor, eta orduan erraldoi horiek ikusten genituen, eta pentsatzen genuen sistema hau kaka zahar bat zela: atentzio gehien jasotzen dutenak, karteletan goian daudenak, ez dira konturatzen beraiekin jotzen duten talde horiek zeinen gutxi kobratzen duten, eta abar.
Gaur egun berdin pentsatzen dut, baina egia da, guk erre nahi genituen tenplu horiek helburu bilakatzen direla. Eta bai, nik aretoak bete nahi ditut, eta gero eta jende gehiagori gustatzea egiten duguna. Eta gu saiatu gara gurekin jotzen duten taldeekin erdi bana egiten, pentsatu gabe txikiagoak diren edo ez… Nahiz eta egia den batzuetan ez dela posible…
(Argazkia: Irantzu Pastor)
Asko aldatu da gaur egungo eszena ‘Tenpluak Erre’ garaitik. Nola ikusten duzu egoera?
Talde handiak hilerri batean dauden dinosauroen modukoak dira. Hor jarraitzen dute aretoak betetzen eta lanak kaleratzen, baina ez dute kasik oihartzunik sare sozialetan eta abar. Bi urtero disko bat ateratzen dute, baina ez baduzu nahi, ez zara enteratu ere egiten. Eta, badago ere sare sozialetako fenomeno handia. Horietako batzuek oihartzuna dute aretoetan, beste batzuek ez. Apar hutsa dira.
Aipatzen zenuen behin, ez duzuela lortu eszenako beste talde batzuekin komunitatea sortzea. Zer behar da?
Konturatu naiz komunitatea sortzen dela egituren edo etiketen azpian. Adibidez, management baten parte direnak oso lagunak dira, edo dirudite. Ez dakit, sentsazioa dut gu oso isolatuak gaudela. Agian besteak izugarrizko komunitatea direla dirudite, eta ez da hainbesterako.
Eta zer nahiko zenuke gertatzea?
Taldeon artean harremana egotea sare sozialetatik kanpo. Gure artean hitz egitea, iritziak partekatzea, ez egotea hipokrisi hau. Super ondo moldatzen garela dirudi, eta gero zirkulu batzuetan dauden komentarioak besteen kontra izan ohi dira. Giro txar dezente sumatzen dut. Ni beti saiatzen naiz hori saihesten.
Kulturaren egoerarekin kezka adierazi izan duzu.
Nik bi urte hauetan sentitu dut parentesi bat izan dela. Sentsazioa dut orain arte bizi izan dugun gehiena sare sozialetan gertatu dela, plano digitalean hazten. Eta ez nuke hortaz gehiegi fidatu nahi, hor gertatzen dena ez delako beti errealitatearen isla. Orain, berriz ere eszena piztean, ea zer gertatzen den. Adibidez, pandemiaren eraginez oso ondo funtzionatu dute eserita ikusten ziren kontzertuek. Agian, bestela ere, baina horren ondorioz hainbat proiektuk aukera izan dute hazteko.
Baina azkenaldian berpizkunde handia egon da musikan, belaunaldi berriekin.
Ea zer gertatuko den zain nago ni. Programatzaileak aukera eduki dute, edukiera aferengatik, bestela programatuko ez zituzten taldeak programatzeko. Eta aukera eman diete talde ezberdin batzuei.
Egia da pandemia garaian asko aldatu dela kultura. Etxean egitearen kultura bat hedatu da: Chill Mafia da adibide garbiena. Eztabaida asko piztu dituena. Paradigma asko aldatu da, bai. Baina Euskal Herria ez dago prest aldaketa horretarako. Niri gauza batzuk kostatu zaizkit, eta ni oso aktiboa naiz, pentsa gainontzekoei!
Zer funtzio bilatu behar du musikak?
Niri gauza batzuk ikustea kostatu zait, baina kultura niretzat igotzailea izan behar da. Lau tipo beraien bizitzaz abesten, inongo elaboraziorik gabe… A priori ez zait sartzen buruan dudan kultura hitzaren barruan. Kultura hitz oso pisutsua da niretzat. Ez da edozer sartzen hor barruan. Poteoa, ez da hor barruan sartzen. Sormenak eta arteak, kontzientziak piztu behar dituzte. Eta egia da, Chill Mafiak, zoro-zoro, kontzientziak piztu dituela.
Garaian garaikoaz gain, etorkizun hurbilera begiratzea garrantzitsua iruditzen zait orain. Hau da, orain jendeak ez du ulertuko, baina hemendik gutxira mundu guztiak egingo du boom. Hori orain kristorena iruditzen zait. Gu hor gabiltza, Oteiza, greziar mitologia… gauza ‘super landuak’ egiten. Baina beste batzuk, beste leku batzuetatik, lortu dute giltzarriak izatea garaikidetasunean. Lortu dute beraien harrikada gazte guztien harrikadaren isla izatea.
Zalantzan jarriko nuke apur bat musikaren funtzio hori. Askotan ahoa betetzen zaigu, baina entretenimendu gisa lantzen du taldeen %95ak.
Bai, egia da gurea ere entretenimendua dela, azken finean. Baina pelikula bat ikustea bezala da; ez da berdina Los Vengadores edo American Beauty. Badaude batzuk, entretenitzeaz gain, geruza gehiago dituztenak. Agian, oso ikuspegi kapitalista daukat, baina esfortzu bat eskatu behar du egiten duzunak. Nik egin nezake, ahotsarekin inprobisatua disko bat, baina nire barruan iruditzen zait ez dela justua. Kantu bat hamar minututan sortu badut, hurrengo egunean aldatu behar dut. Ez zaidalako ondo iruditzen kantu bat hamar minututan egitea.
Gospel proiektu batean parte hartzen duzu ere. Zer ematen dizu gospelak rockak ematen ez dizuna?
Musikan emakumeengandik gertu egoteko aukera eman dit. Bestela, gizonez inguratuta nengoen. Gospelean jarraitzeko arrazoi nagusia Noa Egiguren eta Lide Insausti izan dira. Ikaragarri gustatzen zait ahots horiekin batera abestea, armonian abestea; ikastea zer den zu protagonista ez izatea. Taula gainean egotea, eta, aldi berean, mirestea zure ondoan dagoen hori. Eta hortaz poztea. Inbidiaren gaira itzuliz. Inbidia sentitu izan dut, bai, baina ikasi dut benetan besteek egiten dutena miresten, eta proiektu berean hori partekatzen.
Bakarrik hasi zinenean rocketik oso urrun zinen. Berriz bakarlari gisa ikusten al duzu zeure burua?
Ikusten dut, eta aurrerapen bat: ari naiz. Oso-oso hasieran nago. Faltan botatzen dut intimitate hori, lasai sortzearena, presarik gabe, nire kontuak, ez lauren artean erabaki beharrekoak… Ez da izango Liher hastapenetan bezala. Lianne La Havas, Janelle Monae eta R&B modernoa ditut erreferente. Baina ez galdetu noizko, lasai-lasai egin nahi dut eta.
(Argazkia: Joseba Parron San Sebastian)
