Lan baldintza hobeen aldeko borroka, herritarren mesede
Kalitatezko zerbitzu bat eman eta lan baldintza hobeak aldarrikatzeko kalera irten dira Gizarte Ekintzako langileak azken asteetan. Otsaila amaieran lanuzteei ekin zieten eta martxoaren 27an zerbitzuaren lehen greba eguna egin zuten. Apirilean, berriz, beste bost etorri ziren. Negoziazio mahaiak hilaren 21ean ekarriko duenaren zain, borrokatzen jarraitzeko prest dago lantaldea.
Gizarte Ekintzako langileak, protesta batean.Joseba Parron San Sebastian Adinekoentzat egoitza, mendekotasunaren balorazioa, tratu txarrak jaso dituzten emakumeentzat etxebizitza, desgaitasun balorazioak… Donostiako bost familiatik batek jaso du udaleko gizarte zerbitzuen arreta. Hamaika izan daitezke lau ildotan ardaztutako beharrak: gizarteratzea, adinekoak eta ezgaitasuna, haurrak-familia eta ekintza komunitarioa. Arlo horietan, Gizarte Ekintzako langileek informazioa, aholkularitza eta orientazioa ematen diete zuzenean eskatzen dutenei edo ingurukoek babesgabe hautematen dituztenei.
2016an Loiolako Erriberan zerbitzu gunea zabaldu zutenetik, zonaldeka banatutako zortzi bulego daude hirian, astegunetan 09:00etatik 13:00etara arreta ematen dutenak. Horrez gain, egunero zabalik dagoen gizarte larrialdietako zerbitzua eta Abegi Etxea ere badaude.
Langileen datuen arabera, 18.151 familia erabiltzaile dituzte, ulertuta, familiak ez direla pertsona bakarra eta familia batek zerbitzu bat baino gehiago izan dezakeela: dependentzia, arreta psikologiko beharra, telealarma… Udaleko webgunean eskuragarri dauden 2014tik 2023ra arteko memorietan jasota dagoenez, 2014an, 13.615 ziren arreta jaso zuten familiak, bost urte geroago, berriz, 14.997; pandemia betean, 16.094ra igo zen, eta ordutik hazten jarraitu du: bost urtean %21. Lehen aldiz laguntza bila doazenek ere gora egin dute, %18 epe berean.
Bilakaera horretan, Gizarte Ekintzara bideratutako udal aurrekontua hazten joan da, urtez urte, 24 milioitik 37,4ra hamar urtean. Eskaria gehitzen doan bitartean, ordea, lantaldea apenas aldatu da: 2014an 106 langile baziren, egun, 126 dira, gehienak emakumezkoak. Aipatu bost urteko tartean, langile bakarra hartu, eta zerbitzua kanpotik ematen zuten sei psikologo barneratu dituzte, epai baten ondorioz, kopurua aldatu gabe. Profilei dagokienez, administrariak, gizarte langileak, psikologoak eta hezitzaileak dira.
Udaleko gizarte zerbitzuen arreta jasotzen duten familiak %21 hazi dira azkeneko bost urteetan, erabiltzaile berriak, aldiz, %18
Gizarte eraldaketa
Pandemiatik aurrerako epea aintzat hartu arren, joera lehenagokoa da, gizartea aldaketei lotuta. Familiak gehiago eusten zuen lehen, beste harremantze mota batzuk daude, gizartea zahartzen doa, etorkin gehiago daude, tratu txar kasuak gehiago azaleratzen dira… Eta horrek beste behar batzuk piztu ditu. «Seme-alaba batzuek ez dituzte beren gurasoak zaindu nahi, egoitza batean ondo artatuta egotea nahiago dute; adin txikikoetan gero eta gauza gehiago azaltzen dira, baina balorazioa, koordinazioa eta txostenak behar dira, zehatzak eta pisuzkoak. Gogoz kontra egoitza batean norbait sartu behar baduzu, judizialki egin behar duzu, ondo argudiatuta eta horretarako jarraipena egin behar diozu», azaldu du Maialen San Sebastian Gizarte Ekintzako langileak. Alegia, kasuak konplexuagoak dira, erantzutea zailagoa da eta, ondo argudiatzeko, jarraipena egin behar zaie.
Etxebizitzari lotuta ere jende asko doa. «Etxe kaleratzeek zuzeneko eragina dute, egunero jasotzen dira deiak, eta horri ere ez zaio erantzunik ematen, ez daudelako baliabide materialak familiak kalean ez geratzeko. Arazoa estrukturala da, eta aurreikuspena da arazo hori hazi egingo dela». Abegi Etxea askotan «hankamotz» gelditzen da eta emergentziazko pisu nahikoa ere ez daude beharrari erantzuteko.
Gizarte Ekintzako zerbitzuguneak.
Hortaz, egoera «jasanezina» dela eta «gainezka» daudela diote langileek eta kexu dira ezin dutelako behar besteko azkartasunez eta kalitatez erantzun. San Sebastianen esanetan, «jendeak eskaerak dauzka eta horiek erantzuten ditugu, baina ezin dugu lan sakon batean sartu, benetako jarraipen bat egin eta akonpainamendu bat eskaini. Batzuetan, ez da azalekoa konpontzea, barrura jo behar da. Orain, azalean geratu, eta gutxi gorabehera ateratzen goaz».
Norberaren ratioak handituz, aurrera ateratzen ari dira lana, eta horrek esan nahi du pertsona bakoitzari eskaintzea duten denbora gutxitu egiten dela. Ondorioz, kosta egiten zaie jarraipena egitea eta prozesuak bideratzen joatea, eta langileak zehaztu moduan, «benetako gizarte lana ez da behar duzun hori tramitatzea, espedienteak ateratzea erraza da; baina pertsonak daude atzean».
Hitzordua izateko asteak itxaron, laguntza ekonomikoak jasotzeko atzerapenak, erantzunik gabeko deiak. Hori da zerbitzuaren egunerokoa. Lehen zita astebete baino lehen eman behar dute eta jarraipenekoa bi asteko epean. Hitzordu berriena bete dute, askotan, horietarako egunetatik kanpo —astearte eta ostegun— eta urgentziaz ateraz, beste gauza batzuen kontura, «daukagun konpromisoagatik». Era berean, deien erdia baino gehiago galdu egiten da, iaz %54, leihatiletan dauden administrariak arreta ematen ari badira, lehentasuna aurrean duenak duelako.
Pandemiatik hona, kide bakarra gehitu du lantaldeak, eta zerbitzua kanpotik ematen zuten sei psikologo barneratu
Haserretik ulermenera
Gainkarga langileek pairatzen duten heinean, agerikoa denez, erabiltzaileei ere eragiten die; eta hauek, askotan, zaurgarriak dira. Birekin hitz egiteko aukera izan du Irutxuloko Hitzak haien bizipena ezagutzeko.
Gizarte Ekintzako langileak eta erabiltzaileak.
Otsail amaieran, bi egunez dei egin ondoren, hirugarrenean, Intxaurrondoko zerbitzugunera joan zen Jone Gilisagasti Etxeberria (Ulia, 1958), laguntza eske. Haserre sartu zen, baina giroa ikusita, erakusmahaira iritsi zenerako aldartea erabat aldatua zuen. «Zer nahi nuen galdetzean, esan nion errieta egitera joana nintzela, baina barkamena eskatu behar niela. Nola hartuko zidaten telefonoa?».
Ez zen lehen bisita. Senarrak alzheimerra du eta hobera egingo ez zuela ikusita, hilabete batzuk lehenago egoitza batera eramateko izapideak egin zituen. Donostian nahi zuenez, 6-8 hilabeteko epea eman zioten. Urritik aurrera, ordea, gaitza okertzen joan zen eta senarra gero eta erasokorrago jokatzen hasi zen, abenduaren 13an goia jo zuen arte. Zarata egiten ari zela eta oheratzeko ordua zuela esan zion Gilisagastik, eta hark, garrasi artean, lepotik heldu eta mehatxatu egin zuen. Lasaitu zenean, ez zuen gertatutakoa gogoratzen; emazteak bai, ordea.
«Arraioa! Langileak eskatzen ari dira, ez dirua! Goazenoi zerbitzu hobea emateko jendea»
Jone Gilisagasti, Gizarte Ekintzako erabiltzailea
Ikaratuta, «erabat kikilduta», joan zen auzoko zerbitzugunera, Gipuzkoakoetan ere bilatzeko eskatu zion gizarte langileari. «Gizarte langileak senarra konbentzitu zuen sina zezan», gogoratu du Gilisagastik. Balorazioa egin zion beste batek, eta 3. graduko dependentzia esleitu zion senarrari, emaztearenganako zuen beharragatik. «Ez nintzen jabetzen horrenbesteko presioa nuenik».
Egoitzaren zain jarraitzen dute, baina bien bitartean, hankan duen arazo baten ondorioz, ospitaleratu egin behar izan zuten, eta une hori baliatu zuten bere senarra Txarako egoitzan sartzeko. «Goizeko bederatzietan deitu nien esateko nire senarra bakarrik zegoela, eta eguerdirako, Txaran zegoen», azpimarratu du.
Gertuko zerbitzua
Intxaurrondoko eta Bidebietako zerbitzuguneak ezagutzen ditu Felix Lucas Gomezek (Intxaurrondo, 1968). Hamabost bat urteko harremana du bere auzoko gizarte zerbitzuekin, izan ere, Ander semeak Dravet sindromea du, eta ondorioz, %95eko desgaitasuna eta 3. graduko dependentzia. Haurra zenetik jo du «laguntza, babesa eta aholkularitza» eskatzera eta gaitz arraroa izanik, «elkarrekin eta etengabe ikasi» dutela dio. Oraintsu, adinekoentzako zerbitzuak eskatu ditu bere aitak eta amaginarrebak dependentzia baitute, eta laguntza teknikoak, etxez etxeko laguntza… behar dituzte. Alde handia nabari duela dio, esaterako, epeetan. «Hitzorduak aurrerapen askoz handiagoarekin eskatu behar ditut. Lehen 10-12 egun baziren, orain hilabete izan daiteke. Eskari gehiago dagoelako izango da».
Jone Gilisagasti Etxeberria, Gizarte Ekintzako erabiltzailea.Joseba Parron San Sebastian
Lucasek ulertzen du esku artean dituzten zereginekin langileek denetarako denborarik ez dutela eta kasu guztiak ezagutzea «ezinezkoa» zaiela. Horrek, ordea, harreman pertsonala ere kaltetzen duela irizten du. «Laguntzen dizun auzokidea, esku bat botatzen dizun laguna, aholkatzen zaituen senidea…. Horrelako zerbait izan beharko lukete gizarte langileek eta hori galtzen ari da. Horren profesional gelditzen ari da ez dutela enpatizatzen pertsonaren sentimenduak eta egiazko beharrak ulertzen saiatzeko».
Kondizio horietan, sentitzen du ezin diotela nahi duen zerbitzua eman. «Ez dira iristen. Batetik bestera korrika ikusten ditut, telefonoa ez bada, ordenagailua. Ezin digute nahi bezala kasu egin eta ez gaituzte artatzen nahiko genukeen moduan». Denbora falta da gakoa Lucasen ustez: «Badakit orduz kanpo gelditzen direla gauza batzuk amaitzeko. Interesa jartzen dute, baina ez dira iristen».
Babesa eta kexa
Gilisagastik ere gizarte langileen inplikazioa nabarmendu du. «Telealarma ez nuenean egunero deitzen zidaten. ‘Jone, zer moduz, lasai zaude? Arazorik izan al duzu?’. Arratsaldero. Astelehenetik igandera. Nork egiten du hori? Beraiek. Ez dute kontuan hartzen auzoko jendearen alde egiten ari direna. Arraioa! Langileak eskatzen ari dira, ez dirua! Goazenoi zerbitzu hobea emateko jendea», dio, haserre.
«Zerbait aldarrikatzen dute ni hobe artatzeko, eta nik ez badut ezer egiten hobe arta nazaten… alferrik da»
Felix Lucas Gomez, Gizarte Ekintzako erabiltzailea
Erabiltzaile eta hiritar askok moduan, izenpetu egin dute langileek abiarazitako sinadura bilketan eta ingurukoei ere eskatu diete gauza bera egiteko. Are gehiago, Lucasen iritziz, erabiltzaileek gehiago egin beharko lukete, babestuago senti daitezen. «Quid pro quo da. Zerbait aldarrikatzen dute ni hobe artatzeko, eta nik ez badut ezer egiten hobe arta nazaten… alferrik da». Berak, esaterako, kexa bat jarri du hitzordua lortzeko hilabete behar duelako. «Bidezko borroka da, duina, beren aldarrikapenak dituzte, baina kaltetuak gu gara, eta jendea egonik tartean… Denak kexatzen bagara, agian zerbait egin dezakegu. Edo politikari bati tokatuko balitzaio, gehiago egingo luke». Zentzu horretan, herritarrek bizi duten errealitatea ezagutzen ez dutela dio: «Gertuago egon beharko lukete legealdiko lau urteetan, ez hauteskundeak daudenean soilik».
Horretan bat dator Gilisagasti ere. «Horra goazenak beharra dugulako da, gorriak ikusten ari direnak daude, jateko eta oinarrizkoa ordaintzeko ez dutenak. Baina langileek ez dute errurik». Gizarte langileekin izan duen harremanean ikusi du nola dabiltzan: «Leporaino daude. Oso jende gutxi eta lan pila, lotsagabekeriak eta haserreak jasan behar dituzte errudunak beraiek balira moduan. Eta ez dira. Ez dakit norekin hitz egin beharko litzatekeen, hona etorri eta ikus dezaten zer bizi duten. Bulegotik ez da ikusten. Ahalegin guztiak egiten dituzte. Sufritzen ari dira».
Irtenbide eske
Egoera berria ez den arren, arduradun politikoek ez dute neurririk hartu. Gatazkari buruzko zenbait galdera luzatu dizkio IRUTXULOKO HITZAk Gizarte Zerbitzuetako zinegotzi Maria Jesus Idoetari, baina une honetan gaia negoziazio prozesuan egonik, nahiago izan du ez erantzun. Langileen arabera, duela urtebete jakinarazi zioten udalari lan karga gehiegizkoa zela, erantzunik jaso ez zuen idatzi baten bidez, eta Josune Lezana langileak dioenez, ez dute pausorik eman. «Esan ziguten lehentasuna izango genuela 2026ko kontratazioetan eta egingo zutela zerbait ea informatikoki konpon zitekeen; baina praktikoki ez da aldaketarik egon». Ondorioz, protestei ekitea erabaki zuten: manifestazioak, auto karabanak, sinadura bilketak, lanuzteak eta grebak.
Apirilaren 23an, hurrengo astean hiru greba egun deituta zituztela, egin zuten udalarekin orain arteko bilera bakarra. Proposamen bat espero zuten, baina ez zuten jaso. «Ez zigun ezer eskaini. Aldarrikapenak nondik zetozen galdetu zigun», gogoratu du San Sebastianek, eta horrek harritu zituela gehitu. «Bide desberdinetatik iritsi zaio. Arduradunekin edukitako bileretan behin baino gehiagotan entzungo zuen. Gizarte Ekintzako zuzendariarekin ere elkartzen da. Zinegotzi batek badin badu zuzendari bat, berak izendatua, bere konfiantzazkoa, da jakin nahi duelako zer gertatzen den. Gainera, berak deitu bagaitu, badaki greba batzorde batekin biltzera doala».
Edonola, maiatzean beste bilera batera deitu eta proposamen bat aurkezteko konpromisoa hartu zuen Idoetak. Hilaren 9an, jakinarazi zieten 21ean negoziazio mahaia deitu duela. Bien bitartean, apirileko udalbatzarrean adierazi moduan, txoke plan bat aurkeztu die udalak. Horren bidez, unean uneko arazo bati irtenbidea eman nahi zaiola dio Lezanak: «Larrialditako laguntza ekonomikoak ez dira ateratzen ari. Administrariak berrantolatuko dituzte ea lan karga desblokeatzen den. Partxe bat da oraingo egoera salbatzeko, ez da gure gatazkari irtenbidea».
Felix Lucas Gomez, Gizarte Ekintzako erabiltzailea.Joseba Parron San Sebastian
Kalitatezko zerbitzua helburu
Mahaigaineratuko dituzten eskaerak herritarrei kalitatezko gizarte zerbitzu publiko bat eskaintzera bideratua daude. Egitura eta antolakuntza beharrak aztertzea nahi dute, zerbitzua azkarrago eta hobe eramaterik ba ote den ikusteko eta neurriak hartu ahal izateko: baliabide material gehiago ezartzea, profesionalen araberako ratioa murriztea edota kudeaketak pertsonen beharrei lehentasuna ematea.
Auzo guztiek baliabide berak izatea ere eskatzen dute, izan ere, batzuetan ez daude hezitzaileak ezta zenbait zerbitzu ere; biztanleriaren arabera, zerbitzugunean handiagoa edo txikiagoa baita. Nahiz eta aldeak egon, orokorrean, lan karga antzekoa dute guztietan eta askotarikoa da.
Lantaldeari lotuta, handitzea, berezko lan poltsa izatea eta egonkortzea dute aldarri. Zenbait profiletako 30 langile behar dituztela kalkulatu dute, bereziki, gizarte langileak eta administrariak. Azken horien artean aldaketa asko daude, karga emozional handia baitu, eurek hartzen dutelako jendea eta egoeraren arabera, beraiei botatzen diete dena. «Aitortza behar dute, eta ez ekonomikoa soilik, beren ardurengatik: arreta eman, telefonoa hartu, espedienteak atera…», argitu du San Sebastianek.
Apirileko azken astean kazetarien galderei erantzunez, Eneko Goia alkateak langile berri horiek gehitzea «epe laburrean bideraezina» zela adierazi zuen. Langileak jakitun dira aldi berean denak hartzea ez dela posible, baina «udalak egiten duena baino askoz gehiago» egin dezakeela uste dute eta norako horretan pausoak ematen joan daitekeela. «Aurten batzuk, hurrengoan beste batzuk… kopuru horretara iritsi arte. Borondatearekin posible dela uste dugu, horregatik egiten dugu borroka. Bideak badaude konpontzeko eta hobeto egoteko».
Udalbatzarrean EH Bilduk aurkeztutako mozioaren harira, berriz, zinegotziak argudiatu zuen legez ezin dela kontrataziorik egin; baina programen bidez aukera dagoela diote. «Legeak baditu zirrikituak. Aurten ezin da EPE bat egin, baina langileak har daitezke horrela, eta datorren urterako planteatu. Egin izan da eta egin daiteke programen bidez. Are gehiago, txoke planerako bi administrari berri sartuko dituzte programa bidez», laburbildu du Lezanak.
Zenbait greba egun planifikatuta zituzten, baina etor daitekeenaren zain daude. «Ea proposamen onargarria den eta akordio batera iristen garen».
