Angela Elizalde
Azken urteotan, bikotekideek hainbat emakume hil dituzte. Irunen, Pasaian, Bilboko Santutxu auzoan. Gertaeren jatorria gizonen jelosia izan da, beren bikotekideak desleial zitzaizkielako susmoengatik. Jelosia horiek, historian zehar, funtsik gabekoak izan dira gehienetan. Etengabeak izan dira eta emakumeen babesgabetasuna, mendeetan zehar, ohikoa izan da gizarte matxista batean. Kalumniak eta zurrumurruak ziren akusazioen oinarria, biktimagileak zigorrik gabe atera zitezen. Kasuak zoritxarrez ugariak izan direnez, 1665eko bat berreskuratu dut. Erasotzailea Donostian destinatutako militar bat izan zen. Antonio Ruiz de Salas kapitainak Angela Elizalde donostiarra hil zuen.
Angela umezurtza zen eta bere amonarekin bizi zen, dirudun familia batean. Ruiz de Salasek erreparatu zuen, errukiorra eta bizitza xumekoa zela uste zuelako. Beraz, bere oinordetzaz balia zedin, ezkontza proposatu zion. Eta ezkontza gauzatu zen. Baina, azkar ikusi zen kapitainak Angelaren dirua besterik ez zuela nahi. Ezkondu eta hiru hilabetera herentzia gastatu eta emaztearen bitxiak saldu zituen. Angelaren amona arduratu zen kasuaz eta salatu egin zuen. Ez zegoen maitasunik, gutizia baizik. Gauzak horrela zeudela, Antonio Ruiz de Salasek Badajozera ihes egin zuen Espainiako Armadarekin. Salaketarekiko gorrotoarekin, hilabete batzuk geroago, kapitaina Donostiara itzuli zen ezkutuan, Angela jesuiten elizako mezatik irten arte itxaron, –egungo Trinitate plazan–, eta orduan tiro egin zion bihotzean. Angela berehala hil zen. Ruiz de Salas alargunez mozorrotuta zegoen, aurpegia estalita, elizara inork ezagutu gabe sartzeko. Hilketa egin ondoren, sakristian babestu zen eta, arropa aldatzean, bizilagunen laguntzarekin, aguazilak atxilotu zuen.
«Kapitaina bizitza osorako espetxeratu zuten, eta Francisco Calabria San Vicenteko kapilauari bi urteko erbestea ezarri zioten […]. Behingoagatik, justizia egin zen»
Lehenengo epaiketa Donostian egin zen, eta akusatuak elizaren esparrua izateagatik immunitatea zuen leku sakratu batean atxilotu zutela esan zuen bere defentsan. Korrejidoreak ontzat eman zuen atxiloketa, eta adierazi zuen eraila zentzuz prestatu zutela, azpikeriaz, eta Ruiz de Salasi mozorrotzen lagundu zion emakumea ere akusatu zuen. Orduan, kapitainak defentsa aldatu zuen, esanez Angela desleiala izan zitzaiola Badajozen zegoen bitartean, eta desleialtasunaren ondorioz haurdun geratu zela. Bere heriotza eskubide natural batez onartu eta justifikatu zuen. Jeloskortasuna. Elizalde lurperatu zuten lekukoek esan zuten gezurra zela ernegatuta zegoela. Auzokoek adierazi zuten senarrak ihes egin zuenetik amonarekin etxean egon zela. Kapitainaren kontakizun guztia kalumniak ziren.
Epaiketa mardula izan zen, defentsaren estrategia aldatzen joan zen, eta akusatuaren anaia Joseph Ruiz de Salas deklaratzera azaldu zen. Joseph Angelari buruzko hamaika istorio hasi zen botatzen. Horiek guztiak zurrumurruak ziren, hirugarrenek kontatuak edo entzunak. Behin Angela Donostiara iritsi omen zen –Josephek bota zuen–, antxume bat erostera joan ondoren, eta harresiak itxita aurkitu zituen. Gau hartan etxetik kanpo zer egin zuen zalantzan jarriz. Josephek zabaldu zituen zurrumurruak lekukoek uxatu zituzten. Egoera ikusita, Ruiz de Salasen anaiak bere ekarpena amaitu zuen esanez bere kontrako lekukoak mehatxatuak izan zirela. Ez ziren, ordea, haren amarruak izan. Bigarren epaiketa eman zen Gaztelan, eta Valladolideko Kantzelaritzako Auzitegiak kapitaina berriz epaitu zuen. Kapitaina bizitza osorako espetxeratu zuten, eta Francisco Calabria San Vicenteko kapilauari bi urteko erbestea ezarri zioten, konplizitateagatik, berak eman baitzion arropa Salasi, mozorrotzeko. Behingoagatik, justizia egin zen, eta senarraren argudioak eta kalumniak baztertu egin ziren.
