Eugenia Martinez
Donostiako armarriak Habsburgo etxeko errege espainiar batek XVII. mendean emandako «Muy Noble y Muy Leal» esaldia darama. Felipe IV.a izan zen Donostiako leloaren jabea, Espainian denbora gehien gobernatu zuen austriar etxeko erregea, 45 urte inguru. Garai batean Portugalgoa ere, independentzia lortu aurretik. Felipek Santa Mariako Corpusaren mezan parte hartu zuen, 1660an. Gure hiritik igaro eta, espero bezala, euskal lurraldeko nobleziak baliatu zuen bere presentzia —Iruñetik Bermeoraino— haren desfilera joateko. Okendotarrek eta Idiakeztarrek, hirian agintzen zutenek, aurkezpenak egin zizkioten.
1660ko maiatzeko data hartako oihartzun historikoak eta orduko testuingurua historia liburu gehienek jaso dituzte. Donostiarrentzat ez ziren garai onak izan, Espainiako erregeak Gipuzkoako portuei, bereziki Donostiakoari, zergak handitu zizkiolako. Beraz, Nafarroako eta Gaztelako artileek esportaziorako bide berriak bilatu zituzten. Nafarroatik Baionara alde batetik eta Gaztelatik Bermeora, bestetik. Merkeagoak.
Espainiako eta Frantziako monarkien arteko harremanak ere ez ziren oso onak. Faisaien Uhartean bi estatuen arteko bake hitzarmen bat sinatu zen 1660an eta estatuen arteko muga lerroak ere markatu ziren. Bake hori sinatzeko asmoarekin heldu zen Donostiara, hain zuzen ere, Felipe erregea.
Garai hartan, defentsarako gaztelurik gabe aurkitzen zen gure hiria. Torricelli ospetsuak handik gutxira eraiki arte. Harresia ere pitzatuta zegoen. Historia liburuek Igentea kuboa garai hartakoa dela esaten dute. Donostia, urte batzuk lehenago egon zen sute suntsitzailea zela eta, eraikitze prozesuan zegoen.
«Bere senar erasotzailearekin bizi baino, Eugenia Martinezek nahiago zuen ziega batean bizi»
Beraz, pozak ez zuen tarte handirik eguneroko bizitzan. Frantzisko Orendain alkateak zenbait portugaldar hiritik bota zituen, odol garbitasunik ez edukitzeagatik. Haien defentsan, norbait batzar partikularrera deitzen saiatu zen. Hala ere, erregearen bisita aldera batera utzita, albiste gutxi izanik, mereziko luke bat azpimarratzeak.
Eugenia Martinez behin eta berriz joan zen alkatearengana, bera ere epaile baitzen, senarrak jo egiten zuela adieraziz. Ezer ezohikoa garai haietan. Baina senarraren jipoiak hain ziren gehiegizkoak, non zigorra merezi zuen. Gizon bat zigortzea emakume bat jotzeagatik? Ez dut horrelakorik ezagutzen garai horietan, ia ere ez gure honetan.
Beraz, Eugeniaren gaiaren aurrean, Frantzisko Orendainek erabaki harrigarri eta xelebre bat hartu zuen. Trinitate kaleko udal kartzelak ziega batzuk zituen. Interesatuko al litzaizuke, Eugenia Martinez andrea, horietako batean bizitzea? Erregimen irekikoa izango zen, ohatila txiki batekin. Eta andreak berehala baiezkoa eman zion. Bere senar erasotzailearekin bizi baino, nahiago zuen ziega batean bizi. Atea irekirik, noski. Eta Frantzisko Orendain alkatearen laguntzarekin, bertan eman zituen Eugeniak hurrengo bost urteak, 1657tik 1662ra arte. Eta, Felipe IV.aren desfilea lehen lerroan ikusi ahal izan zuen.
