"Instituzioetan eta gizarteko beste arlo batzuetan ezjakintasuna dago"
Aitzole Araneta Elkarrekin Donostiako bozeramailea da Donostiako Udalean, eta Espainiako Kongresuan lantzen ari diren ‘Trans Legea’ idazteko lantaldean dago. ‘Trans Legea’, emakume transexualen egoera, transfobia, erreferenteak eta beste izan ditu hizpide.
Espainiako Diputatuen Kongresuan Trans Legea onartuko dute azkenean.
Dirudienez, ez dute Trans Legea onartuko: onartuko dena da testu birfundatu bat LGTBI Legearen eta Trans Legearen artean. Lege testu bakarra onartuko da.
Bi lege horien artean lege bakarra egiteak murriztu egingo al du eskubideen bermea?
Ez. Bi lege bereizi egitea erreparazio sinboliko bat ere bazen. Azkenean, transexualitate egoera eta desiraren orientazioaren egoerak ez dira gauza bera. Horregatik, ikusgarritasuna ematea zen kontua. Hala ere, egia da ez dela berdina bi lege tramitatzea ala bakarra tramitatzea: praktikoagoa da lege bakarra tramitatzea, kapitulu ezberdinekin. Argi utzi behar dugu: bi lege proposatuko balira, biei helegitea jarriko litzaieke Auzitegi Konstituzionalean, eta bakarra baldin bada, ere bai. Zentzu horretan, lege bakarra izateak ematen du nolabaiteko sendotasuna: argudio indartsuagoak dauzkazu horrela legea salbatzeko. Nik beti pentsatu izan dut sinbolikoki interesgarriagoa zela bi lege aurkeztea, baina praktikotasunari begira, bi lege batean izateak badauzka bere abantailak. Hori esaten dizut gaur [2021eko ekainaren 21 arratsaldean]: egunetik egunera gauzak aldatzen dira. Ni Trans Legearen lan mahaian nago, baina nik ikusten dizkiot bere alde onak bi legeak batean joateari.
Baduzu desadostasunik legearen azken zirriborroaren edukiekin?
Bai. Adibidez, erregistroan sexu aipamena aldatzeko adina. Egia da ekainaren 28ra iritsi nahi dutela, eta makinaria guztia martxan jarri dute hilabeteetan blokeatuta egon dena aste gutxi batzuetan martxan jartzeko. Askotan gauzak eszenifikazio baten parte izaten dira, eta batez ere, maila horretan.
Ekainaren 28a LGTBI komunitatearen nazioarteko eguna izango da. Zer aldarrikatuko duzu?
Kaleak hartu eta kalean ikusgarritasuna lortzea, horixe aldarrikatuko dut ekainaren 28an, eta beti. Ikusgarritasunak pedagogia hori egiten du, eta helburua da gizartean, edonolakoa izanda ere, zure bizitza bizitzea merezi izatea. Ikusgarritasuna eta erreferenteak garrantzitsuak dira, eta horrek denak balio behar du oraindik egiteko dagoen pedagogia bat egiteko, eta hezkuntza horren bitartez bizitzea merezi duten bizitzek gizartean bizitzea lor dezaten.
Onartuko duten lege berriak bizitzak bizigarriago egingo ditu?
Askotan legeetan egiten dugu apustu handia, baina egunerokotasunean beste erraminta batzuk daude gizarte inklusiboago bat lortzeko. Nik lege bati adina garrantzia ematen diot sexuen hezkuntzari. Epe luzerako neurri bat da: izateko era desberdin asko daudela azaltzea da, eta denak direla anitzak eta denek daukatela balioa. Legeei buruz hitz egiten badugu, lege honek ekarri duen burrunda guztiak balio behar du plazaratzeko trans egoeran dauden pertsonen bizitzak ez direla gainontzekoen bizitzetatik hain ezberdinak: ez gara beste gauza bat. Lankideak gara, familiak dauzkagu, haurrak izaten ditugu kasu askotan, bikotekideak gara, bizitza aurrera eraman nahi dugu, geure desioak ditugu… Askotan irudikatu gaituzte gezurrezko bizitzak edo identitateak izango bagenitu moduan, eta gainontzekoek gu ezagutzea garrantzitsua da, gainontzekoek ikusteko ez garela hain ezberdinak.
Genero autodeterminazioa jarri du mahai gainean lege berriak. Azal zeniezadake zer den?
Nahiko kontzeptu polisemikoa da. Ni ez nago ados: iruditzen zait katramila gehiago sortzen duela eta ez dela kontzeptu oso argia. Mahai gainean jarri nuen bere garaian ez niokela genero autodeterminazioa deituko. Generoa gizarteak inposatutako emakume eta gizon izateko era zehatzak dira, rol eta estereotipoetan oinarrituta. Generoa erraminta bat da, fenomeno hori neurtzen duena: gizarte honetan gizon eta emakume izateko era asko daude, baina gaur egun inposatu zaigu gizon eta emakume izatea paradigma zehatz batean eta era itxian. Hori aztertzen duen erraminta da generoa: generoa ez da gizateriaren naturan dagoen zerbait, baizik eta erraminta bat fenomeno murriztaile hori aztertzeko. Kontzeptu horrek ez du adierazi nahi inposizio horretaz autodeterminatu nahi duzula. Beste pertsona batzuei kanpotik inork ez die esaten nor diren, eta guri esan digute, medikuen bitartez, adibidez. Kontzeptua ez da argitzen duen zerbait, baina berez esan nahi duena da gu inork ez gaituela behartu behar prozesu mediko batetik pasatzera, eta ez digula inork kanpotik esan behar nor garen. Azkenean, norberak bere autonomia izan behar du bere erabakiak hartzeko, besteek zaren hori ikus dezaten. Ez da aukeratzea nor zaren: nik ez dut ezer egin behar naizen emakumea izateko. Eta legeak hori aldatuko du: inork ez diezazula esan nor zaren.
Transexualitate egoeran dauden pertsonak ez patologizatzeko balio du?
Bai. Norbera ez da aldatzen, aldatzen da besteen begirada. Legeak ahalbidetuko du jada zaren hori legeak aitortu eta babestea.
Instituzioetan transfobia dago?
Nik uste dut instituzioetan eta gizarteko beste arlo batzuetan ezjakintasuna dagoela. Nik badakit nire presentziak Donostiako Udalean eragin duela beste alderdi politiko batzuetako pertsonen begirada aldatu izana errealitate honekiko, badaudelako bizipen hori daukan emakume batekin harremanetan. Fobiak orokorrean ezjakintasunetik datoz, baina egia da instituzioetan dauden protokolo batzuengatik bortxa instituzionala jasan dudala. Transexualitate egoeran ez dagoen nire lagun batek tratamendu bat hartzen du, eta bost segundotan aldatu zioten medikazioa. Nik, medikazio bera hartzeko, hilabeteak itxaron behar izan nituen eta Bilbora joan izan behar nuen bila. Instituzioetan, gainontzeko lekuetan bezala, ezjakintasuna dago, eta horrek beldurra sortzen du: horrek bortxa eragiten du. Bortxa instituzionala beldurretik dator, baina badu konponbidea.
Pertsona transexualen ikusgarritasuna beldur hori gainditzeko modu bat da?
Bai, ikusgarritasuna beti izan da oso erraminta garrantzitsua. Azkenean, ikusten ez denari buruz ez da hitz egiten. Interesgarria da hitz egiten ez diren arazo eta gaien inguruan lehen pertsonan bizi duten pertsonen ikusgarritasuna lortzea, eta erreferenteak izatea oso garrantzitsua da.
Zeintzuk izan dituzu erreferente?
Bere garaian oso erreferente gutxi zeuden, eta nireak Bibi Andersen eta Veneno izan ziren. Veneno ez balitz egongo, nork hitz egingo zuen duela hamarkada batzuk horren inguruan? Askotan nik bilatu izan ditut erreferenteak literaturan eta zineman. Film bat aipatzearren, transexualitate egoeran dauden emakumeek protagonizatutako film hoberena Sean Baker zinemagileak zuzendutako Tangerine da. Orain dela hiruzpalau urtekoa da. Pose telesailak oso tratamendu egokia egiten du: emakume beltz eta latinoamerikarren komunitateak 1980ko hamarkadan nola sortu ziren erakusten du.