Ilurgita
Historia txikia du XXI. mende honetako Donostiak, hotelez, pisu turistikoz eta bidaiariei eskainitako establezimenduz beteta dagoenak. Lau aldi: Espainiako aristokrazia, europarrarekin lehian, errege gortearen atzean Biarritzera joaten zena; Belle Époque, Lehen Mundu Gerrako atzealdearekin lotuta zegoena; Frankismoaren garaiko Espainia grisa, Franco diktadorea laguntzeko Aieten ostatu hartzen zuena; eta oraingoa, pandemiaren parentesiarekin, non espekulatzaileek hiri-espazioaren kontrola lortu baitute udalaren laguntzarekin.
Hala ere, hiriaren historiak beste jarduera batzuekiko lotura izan du, baita gainerakoei sorbalda gainetik begiratzen zien klase agintari batekin ere. Caracasko Konpainia Gipuzkoarraren irabaziek eta Gipuzkoako jauntxoek harresiz inguratutako hirian kokatzeak 1813ko sarraskiarekin eta sutearekin nahastu zen estilo bat osatu zuten. Baina uste dut, ondoren, okerrera egin zuela.
Egoera horretan, ematen duenez, itsaslapurreta klase aberatsei lotuta egon den jarduera izan da. Beheko klasekoak ziren exekutatzaileak, pirata bihurtutako arrantzaleak, baina irabaziak patroiek eta armadoreek eramaten zituzten.
Hala ere, ezagunagoa izan zen kontrabandoa. Jarduera hori ugazabekin ere egiten zen, baina autonomia jakin batzuk ahalbidetzen zituen. Norberaren konturako lanak eta talde ekimenak. Gaur egun esango genuke kooperatibak izan zirela. Beraz, kontrabandorako, eta, Donostiaren kostaldea ikusita, itsasoz egiten ziren gehienak, itsaslapurreta bezala.
Gaur egun, Donostiak hiru hondartza dituela esaten digute: Ondarreta, Kontxa eta Zurriola. Baina, egia esan, gehiago dira. Ez, preseski, harea zurikoak. Haietako bat zen kontrabandisten hondartza, Uliaren magalean. Donostiar askok ez dakite zehazki non dagoen, ezta izena ere: Ilurgita. Itsasbeheran, bere ikuspegia liluragarria da. Bi maskor edo bi ilargi erdi, hondartza ofizialek duten uharterik gabe.
Ilurgita hondartza zen, non kontrabandistak lehorreratzen ziren, aldapan gora barrualderantz igoz, bizkarra kontrabando fardoz beterik. Bitartean, erdialdeko hondartzak maniobra militarren zelaiak besterik ez ziren, eta han bainatzen ziren soldaduak biluzik. Bizilagunak ere ez ziren bertara hurbiltzen, bertako bainuak Urumea ibaiaren ertzetara eramaten baitziren, Amarako ibai-hondartzara, Osasun iturriaren parera. Beraz, Donostiako hondartza nagusia Ilurgita zen.
Gaur egungo Ilurgitak azentu geologiko handia du. Jaizkibelgo harri bolak, hizkera teknikoko paramoudrak, Ilurgitan ere badaude. 50 milioi urteko historia da. Gure ingururako bertigoa eta, espero dezagun, Donostiako beste hondartzetako bidaiarien ibilbide turistikoetatik kanpo geratzea.
